Седиментация
Sedimentation (от лат. Sedimentum - оседание)
Расслоение дисперсных систем в поле действия гравитации или центробежных сил. Скорость седиментации зависит от массы, размера и формы частицы, вязкоси и плотности среды, а также от ускорения силы тяжести и дейсьвующих на частицы центробежных сил. В поле гравитационных сил седиментируют частицы грубодисперсных систем; в поле центробежных сил возможна седиментация коллоидных частиц и макромолекул.
См. также центрифугирование.
Седиментация
Sedimentation
Гравитация немесе центрден тепкіш күштер әсері өрісінде дисперсті жүйелердің қабаттарға бөлінуі. Седиментация жылдамдығы бөлшектің массасына, өлшемі мен пішініне, ортаның тұтқырлығы мен тығыздығына, сондай-ақ ауырлық күшінің үдеуі мен бөлшектерге әсер ететін центрден тепкіш күштерге тәуелді болады. Гравита-циялық күштер өрісінде дөрекі дисперсті жүйелердің бөлшектері седименттейді; центрден тепкіш күштер өрісінде коллоидты бөлшектер мен макромолекулалардың седиментациясы болуы мүмкін.
Қараңыз. сон.қ центрлі қалқалау
|
Семейства радиоактивные – то же, что ряды радиоактивные.
|
Радиобелсенділер жанұясы – радиобелсенділер қатарлары
|
Сердечник
Core
Составная часть тепловыделяющего элемент ядерного реактора, в которой содержится ядерное топливо. Сердечники бывают металлическими или керамическими. Для металлических сердечников используются чистые уран, торий или плуоний, а также их сплавы с алюминием, цирконием, хромом, цинком. Материалом для металлокерамических сердечников служат спрессованные смеси порошков урана и алюминия. Для керамических сердечников спекают или сплавляют оксиды или карбиды урана или тория (UO2, ThC2). Высоким требованиям по механической прочности и устойчивости физических свойств и геометрических размеров в условиях воздействия интенсивного нейтронного и гамма-излу-чения наиболее соответствуют керамичес-кие и металлокерамические сердечники, однако из-за наличия наполнителя для них требуется обогащенное ядерное топливо (с содержанием U235 до 10% и более). В большинстве энергетических реакторов обычно применяют керамические сердеч-ники из двуокиси урана (UO2), которые не деформируются в течение рабочего цикла выгорания топлива. Другое важное свойство этого соединения – отсутствие реакции с водой, которая может привести в случае разгерметизации оболочки твэла к попаданию радиоактивных элементов в теплоноситель.
См. также твэл.
|
Өзекше
Core
Ядролық отын бар, ядролық реактор жылубөлгіш элементінің құраушы бөлігі. Өзекшелер металдан немесе керамикадан жасалады. Метал өзекшелер үшін таза түріндегі уран, торий немесе плутоний, сондай-ақ олардың алюминиймен, цирконий-мен, хроммен, мырышпен қорытпалары қолданылады. Өзекшелерге материал ретінде уран және алюминий ұнтақтарының нығыз-далған қоспалары алынады. Металды керами-калық өзекшелер үшін уранның немесе торидің (UO2, ThC2) оксидтерін немесе карбидтерін балқытады немесе пісіреді. Механикалық беріктік пен физикалық қасиет-терінің төзімділігі бойынша және қарқынды нейтронды және гамма-сәулеленудің әсер ету жағдайларында геометриялық өлшемдер бойынша жоғары талаптарға көбірек сәйкес келетін керамикалық және металды керамикалық өзекшелер, бірақ та оларда толтырғыштың болуынан (10%-ға дейін және одан жоғары U235 қамтылуымен) байытылған ядролық отын қажет етіледі. Энергетикалық реакторлардың көпшілігінде әдетте отын жануының жұмыс циклі ішінде деформа-цияланбайтын уранның екі тотығынан (UO2) болған керамикалық өзекшелер қолдан-ылады. Бұл қосылыстың басқа бір маңызды қасиеті – твэл қабықшасының герметизация-лануы жағдайында жылу тасымалдағышқа радиобелсенді элементтердің түсіп кетуіне туғызатын сумен реакцияласпауы болып табылады.
Қара.сон.қ. твэл
|
Сетка трещин – то же, что аллигаторинг.
|
Трещиналар сеткасы –аллигаторингтің өзі.
|
Сетки дислокационные
Dislocation mesh
Морфологические структуры, образованные путем объединения дислокационных петель.
|
Дислокациялық торлар
Dislocation mesh
Дислокациялық топсаларды қосу жолымен пайда болған морфологиялық құрылымдар.
|
Сечение (сечение эффективное)
Section, effective cross-section, cross-section
Величина, характеризующая вероятность перехода системы двух сталкивающихся частиц в результате их взаимодействия в определенное состояние. Равна отношению числа таких переходов в единицу времени к плотности потока частиц, падающих на мишень. В радиационных и плазменных технологиях служит для количественного описания процессов взаимодействия излучений с веществом.
|
Қима (эффектив қима)
Section, effective cross-section, cross-section
Өзара әсерлесу нәтижесінде екі соқтығысатын бөлшектер жүйесінің қандай да бір ақырғы күйге ауысу ықтималдылығын сипаттайтын шама. Уақыт бірлігі ішінде осындай ауысулар санының нысанаға келіп түсіп жатқан бөлшектер ағынының тығыздығына қатынасына тең. Радиациялық және плазмалық технологияларда сәуленің затпен өзара әсерлесу процестерін сандық бейнелеу үшін қолданылады.
|
сечение дифференциальное / differential cross-section—сечение, продифференциро-ванное по какому-либо параметру, харак-теризующему процесс взаимодействия частиц.
|
дифференциалды қима / differential cross-section — бөлшектердің өзара әсерлесу процесін сипаттайтын қандай да бір параметр бойынша дифференциалданған қима.
|
сечение интегральное / integral cross-section— сечение, проинтегрированное по какому-то одному, либо по всем параметрам, характеризующим процесс взаимодействия частиц с веществом.
|
интегралды қима / integral cross-section — бөлшектердің затпен өзара әсерлесу процесін сипаттайтын қандай да бір немесе барлық параметрлері бойынша интегралданған қима.
|
сечение ионизации (возбуждения) /ionization cross-section— сечение, характер-изующее процесс ионизации (возбуждения) атомов или молекул под действием ускоренной налетающей частицы.
|
сечение иондалу (қозу) қимасы / ionization cross-section— атомдардың немесе молекулалардың үдей ұшып келе жатқан бөлшектер әсерінен иондалу (қозу) процесін сипаттайтын қима.
|
сечение микроскопическое / microscopic cross-section — сечение взаимодействия налетающей частицы, пронормированное на один атом мишени.
|
микроскопиялы қима / microscopic cross-section — нысананың бір атомына нормалданған ұшып келе жатқан бөлшектің өзара әсерлесу қимасы.
|
сечение макроскопическое / macroscopic cross-section — сечение взаимодействия налетающей частицы, пронормированное на все атомы мишени, содержащиеся в единице объёма (микроскопическое сечение, умноженное на концентрацию атомов в единице объёма мишени).
|
макроскопиялы қима / macroscopic cross-section — нысананың көлем бірлігіндегі барлық атомына нормалданған ұшып келе жатқан бөлшектің өзара әсерлесу қимасы(нысананың көлем бірлігіндегі атомдар концентрациясына көбейтілген микроскопиялы қима).
|
сечение неупругого рассеяния / unelastic scattering cross-section — сечение рассеяния, при котором часть энергии налетающей частицы передаётся ядру или атому мишени, и расходуется на его возбуждение или ионизацию.
|
серпімсіз шашырау қимасы / unelastic scattering cross-section — ұшып келе жатқан бөлшек энергиясының бір бөлігі нысананың ядросына немесе атомына беріліп, оның қозуына немесе иондалуына жұмсалатын шашырау қимасы.
|
сечение поглощения / absorption cross-section — сечение, характеризующее вероятность поглощения ядром налетающей частицы.
|
жұтылу қимасы / absorption cross-section — ядроның ұшып келе жатқан бөлшекті жұту ықтималдылығын сипаттайтын қима.
|
сечение полное/ absorption cross-section — суммарное сечение всех процессов, происходящих при взаимодействии данной частицы с веществом.
|
толық қима / absorption cross-section — берілген бөлшектің затпен өзара әсерлесуі кезінде жүзеге асатын барлық процестердің қосынды қимасы.
|
сечение процесса / process cross-section — сечение, характеризующее вероятность осуществления данного процесса под действием налетающей частицы.
|
процесс қимасы / process cross-section — ұшып келе жатқан бөлшектің әсерінен аталған процестің орындалу ықтимал-дылығын сипаттайтын қима.
|
сечение упругого рассеяния/ elastic scattering cross-section — сечение рассеяния, при котором часть энергии налетающей частицы передаётся ядру или атому мишени, и расходуется на его возбуждение или ионизацию.
|
серпімді шашырау қимасы / elastic scattering cross-section — ұшып келе жатқан бөлшек энергиясының бір бөлігі нысананың ядросына немесе атомына беріліп, оның қозуына немесе иондалуына жұмсалатын шашырау қимасы.
|
Сжимаемость
Compressibility, coercibility
Способность вещества изменять свой объем под действием всестороннего давления. Сжимаемостью обладают все вещества. Может изменяться под действием ионизирующих излучений.
|
Сығылғыштық
Compressibility, coercibility
Жан-жақты қысымның әсерінен заттың өзінің көлемін өзгерту қабілеті. Сығылғыштыққа барлық заттар ие. Иондаушы сәулелер әрекетінен өзгеруі мүмкін.
|
Си́ла
Force
Мера механического воздействия на материальную точку или тело со стороны других тел или полей.
|
Күш
Force
Материалды нүктеге немесе денеге басқа денелер немесе өрістердің жасаған механикалық әсерінің шамасы.
|
сила Ван-дер-ваальсова / Van der Waals forces — сила притяжения, действующая между молекулами реальных газов.
|
Ван-дер-ваальс күші / Van der Waals forces — нақты газдардың молекулалары арасында әсер ететін тартылыс күші.
|
сил изображения / image force — сила, действующая со стороны ограниченного плоской поверхностью проводника на находящийся вне его электрический заряд, которая может быть заменена силой, действующей на этот заряд со стороны заряда той же величины и противоположного знака, расположенного зеркально симметрично относительно поверхности проводника.
|
бейнелеу күші / image force — жазық бетпен шектелген өткізгіш тарапынан одан тысқары жатқан осы зарядқа өткізгіш бетіне қатысты айналық симметриялы орналасқан шамасы сондай қарама қарсы таңбалы зарядтың әсер ету күшімен алмастырылатын зарядқа әсер ету күші.
|
сила квазиупругая / quasielastic force — сила, действующая на материальную точку, пропорциональная и противоположная по направлению смещению точки из положения равновесия.
|
квазисерпімді күш / quasielastic force — материалдық нүктеге нүктенің теп-теңдік қалпынан ығысу бағытына қарама қарсы және пропорционал әсер ететін күш.
|
сила коэрцитивная ( коэрцитивное поле) / coercive force, demagnetization force — напряжённость магнитного поля, в котором ферромагнитный образец, первоначально намагниченный до насыщения, полностью размагничивается.
|
коэрцитивті күш ( коэрцитивті өріс) / coercive force, demagnetization force — бастапқыда қанықтыра магниттелген ферромагниттік үлгіні толығымен магнитсіздейтін магнит өрісінің кернеулігі.
|
сила Лоренца / Lorentz force — сила, действующая на заряженную частицу, движущуюся в электромагнитном поле.
|
Лоренц күші / Lorentz force — электромагнитті өрісте қозғалатын зарятдалған бөлшекке әсер ететін күш.
|
сила магнитодвижущая / magnetomotive force, magnetomotance — произведение силы электрического тока, протекающего в намагничивающей катушке на число ее витков.
|
магнитті қозғалтқыш күш / magnetomotive force, magnetomotance — магниттелуші катушкадағы электр тогының оның орам санына көбейтіндісі.
|
сила массовая / body force — см. сила объёмная.
|
массалық күш / body force — қараңыз: көлемдік күш
|
сила намагничивающая / excitation, magnet-izing force — см.сила магнитодвижущая.
|
магниттеуші күш / excitation, magnetizing force — қараңыз: магнитті қозғалтқыш күш.
|
сила нормального давления / normal pressure force — составляющая силы, действующей на данное тело со стороны соприкасающегося с ним другого тела, направленная по нормали к поверхности соприкосновения.
|
нормал қысым күші / normal pressure force — берілген денеге онымен жанасқан басқа дене тарапынан әсер етуші күштің жанасушы бетке нормаль бағытталған құраушысы.
|
сила объёмная / volume force — равнодействующая сил, приложенных к частицам тела, при условии, что силы, действующие на частицы, пропорциональны их массам и имеют одинаковые направления.
|
көлемдік күш / volume force — дене бөлшектеріне әсер етуші күштер олардың массасына пропорционал және бірдей бағытталған жағдайда дененің барлық бөлшектеріне түсірілген күштерге теңәрекетті күш.
|
сила поверхностная / surface force — сила, приложенная к поверхности тела.
|
беттік күш / surface force — дененің бетіне түсірілген күш.
|
силы стационарные — силы, не зависящие от времени.
|
стационар күштер — уақытқа тәуелсіз күштер.
|
силы сторонние/ off-site force — силы, действующие на носители заряда в проводниках и имеющие неэлектростатическую природу.
|
сыртқы күштер / off-site force — өткізгіштердегі заряд тасымалдаушыларға әсер ететін және электростатикалық емес күштер.
|
сила термоэлектродвижущая / thermal electromotive force, thermoelectromotive force, Thomson electromotive force — электродвижущая сила, возникающая в электрической цепи, составленной из разнородных проводников, контакты между которыми имеют различную температуру.
|
термоэлектрқозғалтқыш күш / thermal electromotive force, thermoelectromotive force, Thomson electromotive force — араларындағы контактілері әр түрлі температураға ие әр текті өткізгіштерден құралған электр тізбегінде пайда болатын электрқозғаушы күш.
|
сила трения / friction force — сила, препятствующая относительному перемещению соприкасающихся тел, слоев жидкости или газа.
|
үйкеліс күші / friction force — жанасушы денелердің, сұйықтың немесе газ қабаттарының салыстырмалы орын ауыстырына кедергі жасайтын күш
|
сила трения качения / rolling friction force — сила трения, действующая на цилиндрическое или шарообразное тело, катящееся без скольжения по плоской или изогнутой поверхности.
|
домалау үйкеліс күші / rolling friction force — жазық немесе майысқан бетте сырғанаусыз домалап келе жатқан цилиндрлі немесе шар тәрізді денеге әсер ететін үйкеліс күші.
|
сила трения неполная / incomplete friction force — составляющая силы, действующая на данное тело со стороны соприкасаю-щегося с ним другого тела, направленная по касательной к поверхности.
|
—толық емес үйкеліс күші / incomplete friction force — берілген денеге онымен жанасқан дене тарапынан әсер ететін күштің бетке жанама бойымен бағытталған құраушысы.
|
сила трения покоя / friction at rest — максимальное значение силы неполного трения.
|
тыныштық үйкеліс күші / friction at rest — толық емес күштің максимал мәні.
|
сила трения скольжения / sliding friction force — составляющая силы, щей на данное тело со ны соприкасающегося с ним другого тела, направленная по касательной к поверхности соприкосновения, в случае если эти тела движутся друг относительно друга.
|
сырғанау үйкеліс күші / sliding friction force — берілген денеге онымен жанасқан басқа дене тарапынан, олардың бір-біріне қатысты қозғалысы кезінде, әсер ететін күштің жанасу бетіне жанама бойымен бағытталған құраушысы.
|
силы ударные / impact — силы, возникающие в процессе деформации тел при их столкновениях.
|
соққы күштері / impact — денлердің өзара соқтығысуы кезіндегі деформация процесінде пайда болатын күштер.
|
силы упругие / elastic force — 1) внутренние силы, возникающие в деформируемом твёрдом теле; 2) силы, действующие со стороны тел, испытывающих упругую деформацию, на тела, находящиеся в контакте с ними.
|
серпімді күштер / elastic force — 1) деформацияланушы қатты денеде пайда болатын ішкі күштер; 2) деформацияланушы денелер тарапынан олармен түйіскен денелерге әсер ететін күштер.
|
сила фотоэлектродвижущая / photoelectromotive force, photovoltage — электродвижущая сила, возникающая в полупроводнике при поглощении в нём электромагнитного излучения.
|
фотоэлектр қозғалтқыш күш / photoelectromotive force, photovoltage —
Жартылайөткізгіште оның электромагниттік сәулені жұтуы кезінде пайда болатын электрқозғалтқыш күш.
|
сила центральная / central force — сила, линия действия которой всё время проходит через одну и ту же неподвижную точку.
|
орталық күш / central force — әсер ету сызығы барлық уақытта қозғалмайтын бір нүкте арқылы өтетін күш.
|
сила электродвижущая (ЭДС) / electromotive force — характеристика источ-ников тока, определяемая отношением работы, совершаемой сторонними силами над зарядом при его движении по замкнут-ому контуру, к величине этого заряда.
|
электр қозғалтқыш күш (ЭҚК) / electromotive force — зарядтың тұйықталған контур бойымен қозғалысы кезінде бөгде күштердің оларға жасайтын күшінің сол заряд шамасына қатынасымен анықталатын ток көзінің сипаттамасы.
|
силы внешние / outside force, superposed force, applied force, external force - обусловленные действием тел, не входящих в рассматриваемую систему
|
сыртқы күштер / outside force, superposed force, applied force, external force - қарастырылған жүйеге енбейтін денелердің әрекеттеріне негізделген күштер.
|
силы внутренние / internal force — силы, обусловленные действием тел, входящих в рассматриваемую систему.
|
ішкі күштер / internal force — қарастырылған жүйедегі денелердің әрекеттеріне негізделген күштер.
|
силы ядерные / nuclear force — силы, связывающие нуклоны в атомных ядрах.
|
ядролық күштер / nuclear force — атом ядроларында нуклондарды байланыстыратын күштер.
|
Сила излучения
Radiant intensity
Отношение потока излучения, распространяющегося от источника в некотором телесном угле, к величине этого телесного угла.
|
Сәулелену күші
Radiant intensity
Көзден қандай да бір денелік бұрышта таралатын сәулелену ағынының осы денелік бұрыштың шамасына қатынасы.
|
Силици́рование
Siliconizing
Химико-термическая обработка, заключаю-щаяся в диффузионном насыщении поверхностного слоя изделия из металла или сплава кремнием.
|
Силикаттау
Siliconizing
Металл немесе қоспадан жасалған бұйымның беткі қабатын кремниймен диффузиялық қанықтыратын химиялы-термиялық өңдеу.
|
силицирование в порошках / powder siliconizing — силицирование, при котором насыщение поверхности кремнием идет из порошка, включающего кремний-содержащие вещества (Si, Fe-Si, SiC и др.), а также 80-90 % «инертных» добавок типа Аl2О3, MgO, измельчённого шамота и др.
|
ұнтақты силикаттау / powder siliconizing — бетті кремниймен қанықтыру құрамында кремнийлі заттары бар (Si, Fe-Si, SiC және т.б.), сонымен қатар Al2O3, MgO секілді 80-90% «инертті» қоспалары, ұнтақталған шамот және басқалары бар ұнтақ арқылы жүзеге асатын силикаттау.
|
силицирование газовое / gas siliconizing — силицирование, при котором поверхность насыщается из газовой среды, содержащей кремний.
|
газдық силикаттау / gas siliconizing — бетті құрамында кремнийі бар газ арқылы қанықтыратын силикаттау.
|
силицирование жидкое / fluid siliconizing — силицирование с электролизом или без него в расплавах силикатов щелочных металлов при 900— 1100 °С.
|
сұйық силикаттау / fluid siliconizing — 900-1100°С-де сілтілі металл силикаттары ерітінділерінде электролиз арқылы немесе онсыз силикаттау.
|
|
