Спектроме́тр
Spectrometer
-
Қандай да бір параметр бойынша физикалық шаманың таралу функциясын өлшеуге арналған құрал.
-
Фотоэлектрлік сәуле қабылдағыштың көмегімен оптикалық спектрді өлшеуге арналған құрал.
Спектроскопи́я
Spectrography, spectroscopy ( от спектр и греч. skopeo — смотрю)
Область физики, посвященная исследо-ванию распределения интенсивности электромагнитного излучения по длинам волн и частотам.
|
Спектроскопи́я
Spectrography, spectroscopy(спектр және гр. skopeo — қарап тұрмын)
Физиканың электромагниттік сәуле қарқындылығының толқын ұзындығы және жиілігі бойынша таралуын зерттеуге арналған облысы.
|
гамма-спектроскопия / gamma spectroscopy — раздел спектроскопии, исследующий спектры гамма-излучения и свойства атом-ных ядер, испытывающих гамма-распад.
|
гамма-спектроскопия / gamma spectroscopy — гамма-сәуле спектрін және гамма-ыдыр-ауға ұшырайтын атом ядроларыны қасиет-терін зерттеуге арналған спектроскопияның бөлімі.
|
спектроскопия вакуумная / vacuum spectroscopy — совокупность спектральных методов в видимой и инфракрасной област-ях спектра, основанных на применении лазерных источников излучения.
|
вакуумдық спектроскопия / vacuum spectroscopy — спектрдің көрінетін және инфрақызыл облыстарындағы лазерлік сәуле көздерін қолдануға негізделген спектрлік әдістер жиыны.
|
спектроскопия для химического анализа электронная / electron spectroscopy for chemical analysis (ESCA) — методика, позволяющая анализировать состояние химических связей. Находит применение, в частности, в анализе поверхностей образцов (например, для определения уровня окисления). Анализу поддаются все элементы, кроме водорода и гелия.
|
— химиялық анализге арналған электрондық спектроскопия / electron spectroscopy for chemical analysis (ESCA) — химиялық байланыстар күйін талдауға мүмкіндік беретін әдістеме. Атап айтқанда, үлгі беттерін талдауда(мысалы, тотығу деңгейін анықтау үшін) қолданылады. Бұл талдауды сутегі мен гелийден басқа барлық элементтерге қолдануға болады.
|
спектроскопия изохромная / isochromate spectroscopy — спектроскопия, в которой варьируется энергия первичных электронов, а измеряется выход фотонов с фиксированной энергией.
|
изохромды спектроскопия / isochromate spectroscopy — біріншілік электрондар энергиясы варьирленетін, және шектеулі энергиялы фотондар шығысы өлшенетін спектроскопия.
|
спектроскопия инфракрасная (ИК спектроскопия) / infrared analysis, infrared spectroscopy — раздел молекулярной оптической спектроскопии, изучающий спектры поглощения и отражения электромагн. излучения в ИК области, т.е. в диапазоне длин волн от 10-6 до 10-3 м. В координатах интенсивность поглощенного излучения — длина волны (или волновое число) инфракрасный спектр представляет собой сложную кривую с большим числом максимумов и минимумов.
|
инфрақызыл спектроскопия (ИҚ спектроскопия) / infrared analysis, infrared spectroscopy — электромагниттік сәуленің ИҚ облысындағы, яғни толқын ұзындығы 10-6 ден 10-3 м диапазонындағы жұтылу және шағылу спектрін зерттейтін молекула оптикалық спектроскопия саласы. Координаталарда жұтылған сәуле қарқындылығы–толқын ұзындығы (немесе толқындық сан) инфрақызыл спектр максимумдары мен минимумдары өте көп күрделі қисық түрінде.
|
спектроскопия ионного рассеяния / ion scattering spectroscopy — изучает распределение по энергиям (энергетический спектр) моноэнергетических ионов, упруго рассеянных поверхностью под определенным углом. По положению пиков такого спектра идентифицируют элементы, а по их высоте определяют концентрацию последних. Кроме того, исследуя энергетический спектр в зависимости от углов падения и рассеяния, можно получить информацию о структуре поверхности.
|
иондық шашырау спектроскопиясы / ion scattering spectroscopy — беттен белгілі бір бұрышпен серпімді шашыраған моноэнергиялы иондардың энергия бойынша таралуын(энергиялық спектрін) зерттейді. Мұндай спектрдің шыңдары бойынша элементтерді, ал биіктігі бойынша сол элементтің концентрациясын анықтайды. Сонымен қатар, энергиялық спектрді түсу және шашырау бұрышы бойынша зерттей отырып, беттің құрылымы туралы мәлімет алуға болады.
|
спектроскопия мёссбауэровская / Mössbauer spectroscopy — метод изучения взаимодействия ядра с электрическими и магнитными полями,создаваемыми его окружением, основанный на использовании эффекта Мёссбауэра.
|
мёссбауэрлық спектроскопия / Mössbauer spectroscopy — ядроның оны қоршаған орта тудыратын электрлік және магниттік өрістермен өзара әсерлесуін Мёссбауэр эффектісі негізінде зерттеу әдісі.
|
спектроскопия молекулярная оптическая /molecular optical spectroscopy — изучает молекулярные спектры поглощения, испускания и отражения электромагнитных волн, а также спектры люминесценции в диапазоне длин волн от дальней ультрафиолетовой (~ 180 нм) до дальней инфракрасной (~0,1 см) области.
|
молекулалық оптиалық спектроскопия /molecular optical spectroscopy — алыс ультракүлгін облыстан (~180нм) алыс инфрақызыл(~0,1см) облысқа дейінгі диапазондағы электромагниттік толқын-дардың молекулалық жұтылу, шығару және шағылу спектрлерін, сонымен қатар люменисценция спектрін зерттейді.
|
спектроскопия нейтронная / neutron spectroscopy — раздел нейтронной физики, в котором изучаются энергетические зависимости эффективных сечений различных процессов взаимодействия нейтронов с ядрами и свойства образующихся возбуждённых состояний ядер.
|
нейтрондық спектроскопия / neutron spectroscopy — нейтрондар мен ядролардың әртүрлі әсерлесу процестерінің эффективті қималарының энергияға тәуелділігін және түзілетін ядролардың қозған күйлері қасиеттерін зерттейтін нейтрондық физика саласы.
|
спектроскопия лазерная / laser spectroscopy — раздел оптической спектроскопии, изучающий полученные с помощью лазера спектры испускания, поглощения, рассеяния. Лазерная спектроскопия позволяет исследовать вещества на атомно-молекулярном уровне с высокими параметрами: чувствитель-ностью, избирательностью, спектральным и временным разрешением.
|
лазерлік спектроскопия / laser spectroscopy — лазердің көмегімен алынған жұтылу, шығару, шашырау спектрлерін зерттейтін оптикалық спектроскопия саласы. Лазерлі спектроскопия затты атомды-молекулалы деңгейде жоғары сезімталдықпен, талдағыштықпен, спектрлік және уақыттық ажыратумен зерттеуге мүмкіндік береді.
|
спектроскопия оже-электронная / Auger spectroscopy method — раздел электронной спектроскопии, методы которого основаны на измерении энергии и интенсивности токов оже – электронов, эмиттированных из атомов, молекул и твёрдых тел при эффекте Оже.
|
оже-электронды спектроскопия /Auger spectroscopy method — әдістері атомдардан, молекулалардан, және қатты денелерден Оже эффектісі кезінде эмитацияланған оже – электрондар тогының энергиясы мен қарқындылығын есептеуге негізделген электронды спектроскопия саласы.
|
спектроскопия отражения — метод изучения свойств поверхностных слоев вещества по спектрам отражённого ими видимого, инфракрасного и ультрафиолетового излучения.
|
шағылу спектроскопиясы — заттың беттік қабаттары қасиеттерін одан шағылған көрінетін, инфрақызыл және ультракүлгін сәулелерінің спектрі арқылы зерттеу әдістері.
|
спектроскопия рентгеновская / X-ray spectrometry — раздел спектроскопии, изучающий спектры испускания (эмиссионные) и поглощения (абсорб-ционные) рентгеновского излучения, т.е. электромагнитного излучения в области длин волн 10-2-102 нм. Рентгеновскую спектроскопию используют для изучения природы химических связей и количественного анализа веществ (рентгеновский спектральный анализ). С её помощью можно исследовать все элементы (начиная с Li) в соединениях, находящихся в любом агрегатном состоянии.
|
рентгендік спектроскопия / X-ray spectrometry — рентгендік сәуленің, яғни толқын ұзындығы 10-2-102 нм облысындағы электромагниттік сәуленің шығару (эмиссиялық) және жұту (абсорбциялық) спектрін зерттейтін спектроскопия саласы. Рентгендік спектроскопияны химиялық байланыстардың табиғатын зерттеуде және заттарға сандық талдау жүргізуде(рентгендік спектрлік анализ) қолданады. Мұның көмегімен қоспалардағы кез келген агрегаттық күйдегі барлық элементтерді (Li-ден бастап) зерттеуге болады.
|
спектроскопия рентгеновская фотоэлек-тронная / X-ray photoelectron spectroscopy — метод исследования электронного строения химических соединений, состава и структуры поверхности твердых тел, основанный на фотоэффекте с исполь-зованием рентгеновского излучения. При облучении вещества происходит погло-щение рентгеновского кванта, сопровож-дающееся эмиссией фотоэлек-тронов с внутренних или внешних оболочек атома. Значения их энергии связи для внутренних оболочек специфичны для данного атома, поэтому по ним однозначно можно опреде-лить состав химического соединения. Кроме того, эти величины отражают характер взаимодействия исследуемого атома с другими атомами в соединении, т.е. зависят от характера химической связи. Количес-твенный состав образца определяют по интенсивности потока фотоэлектронов.
|
рентгендік фотоэлектрондық спектро-скопия / X-ray photoelectron spectroscopy — рентген сәулесінің көмегімен қатты денелер бетінің құрамы мен құрылымындағы химиялық қосылыстардың электрондық құрылымын зерттеу әдісі. Бұл әдіс фотоэффект құбылысына негізделген. Затты сәулелендіргенде рентген кванты жұтылып, атомның ішкі немесе сыртқы қабаттарында фотоэлектрондық эмиссия құбылысы жүзеге асады. Олардың ішкі қабаттарының байланыс энергияларының мәндері әрбір берілген атом үшін әртүрлі болады, сондықтан бұл әдіспен химиялық байланыс құрамын дәл анықтауға болады. Сонымен қатар, бұл шамалар зерттеліп жатқан атомның қосылыстағы басқа атомдармен өзара әсерлесу сипатын да көрсетеді, яғни химиялық байланыс сипатына тәуелді. Үлгінің мөлшерлік құрамын фотоэлектрондар ағынының қарқындылығы бойынша анықтайды.
|
спектроскопия тормозного излучения / Bremsstahlen spectroscopy — спектроскопия, в которой энергия первичных электронов фиксирована, а снимается спектр испускаемых фотонов.
|
тежелу сәулесі спектроскопиясы / Bremsstahlen spectroscopy — бастапқы электрондардың энергиясы бекітілген, және шығарылып жатқан фотондардың спектрі түсірілетін спектроскопия.
|
спектроскопия фотоэлектронная / photoelectron spectroscopy — метод изучения строения вещества, основанный на измерении энергетических спектров электронов, вылетающих при фотоэлектронной эмиссии.
|
фотоэлектрондық спектроскопия / photoelectron spectroscopy — заттың құрылымын зерттеудің фотоэлектрондық эмиссия кезінде ұшып шығатын электрондардың энергиялық спектрін өлшеуге негізделген әдісі.
|
Фурье-спектроскопия / Fourier(-transform) spectroscopy — двухэтапный метод нахождения спектров электромагнитного излучения, в котором на первом этапе регистрируется интерферограмма, а на втором - путём математической операции фурье - преобразования находятся частоты и амплитуды гармонических колебаний, присутствующих в излучении.
|
Фурье-спектроскопия / Fourier(-transform) spectroscopy — Бірінші сатыда интерферограмма тіркелетін, ал екіншісінде фурье-түрлендіру математикалық операциясының көмегімен сәуледегі гармоникалық тербелістің жиіліктері мен амплитудалары анықталатын, электромагниттік сәуле спектрін анықтаудың екісатылы әдісі.
|
Спектрофото́метр
Spectrophotometer
Спектральный прибор, который производит сравнение измеряемого потока излучения с эталонным для непрерывного или дискретного ряда длин волн излучения.
|
Спектрофото́метр
Spectrophotometer
Өлшенетін сәуле ағынын толқын ұзындығының үздіксіз немесе дискретті қатарына арналған эталондық сәулемен салыстыру жүргізетін спектрлік құрал.
|
Спектрофотоме́три́я
Spectrophotometric analysis, spectro-photometry
Совокупность методов фотометрирования потоков оптического излучения от источников излучения или после его взаимодействия с образцами в зависимости от длины волны; объединяет разделы спектрометрии, фотометрии и метрологии.
|
Спектрофотоме́три́я
Spectrophotometric analysis, spectrophotometry
Оптикалық сәулелер ағынын сәулелену көзінен шыққаннан соң немесе олардың үлгілермен өзара әсерлесуінен кейін толқын ұзындықтары бойынша фотометрлеу әдістерінің жиыны; спектрометрия, фотометрия және метрология салаларын біріктіреді.
|
Спла́в
Alloy
1. Материал, имеющий металлические свойства и состоящий из двух или более химических элементов, из которых, по крайней мере один является металлом.
2. Расплав двух и более металлов.
|
Қорытпа
Alloy
1. Металлдық қасиетке ие және екі немесе одан да көп химиялық элементтерден тұратын, олардың кем дегенде біреуі металл болып табылатын материал.
2. Екі немесе одан да көп металлдардың қорытпасы.
|
суперсплавы / superalloys — жаропрочные сплавы, на основе Ni, Fe-Ni или Со, которые проявляют высокую прочность и окалиностойкость при повышенных температурах.
|
суперқорытпалар / superalloys — жоғары температураларда жоғары берік Ni, Fe-Ni немесе Со негізіндегі ыстыққа төзімді қорытпалар.
|
Спосо́бность
Ability, capacity, capability, power, property
способность вращательная / rotatory ability — отношение угла поворота плоскости поляризации света к расстоянию, пройденному светом в оптически активной среде.
|
Қабілеттілік
Ability, capacity, capability, power, property
айналу қабілеттілігі / rotatory ability — жарық поляризациясы жазықтығының бұрылу бұрышының сол жарықтың оптикалық белсенді ортада жүріп өткен жолына қатынасы.
|
способность излучательная (способность испускательная) / emissivity, emittance, transmissibility — отношение мощности электромагнитного излучения, испуска-емого с поверхности тела, к площади этой поверхности и к интервалу частот, в котором содержится излучение.
|
сәулелену қабілеті (шығару қабілеті) / emissivity, emittance, transmissibility — дене беті шығаратын электромагниттік сәуле қуатының осы беттің ауданы мен сәуленің жиілік интервалына қатынасы.
|
способность ионизирующая / ionizatio ability — см. ионизация удельная.
|
иондау қабілеті / ionizatio ability — қараңыз меншікті ионизация.
|
способность лучеиспускательная/ emit-tance — см. способность излучательная.
|
сәуле шығару қабілеті / emittance — қараңыз сәулелену қабілеті.
|
способность отражательная / reflection factor, reflecting [reflection] power, radiant reflectance, reflectance, reflectivity — отношение отражённой телом энергии к полной энергии падающих на него электромагнитных волн в единичном интервале частот.
|
шағылдыру қабілеті / reflection factor, reflecting [reflection] power, radiant reflectance, reflectance, reflectivity — электромагниттік толқын жиілігінің бірлік интервалында дененің шағылдырған энергиясының оған түсіп жатқан толық энергияға қатынасы.
|
cпособность поглощательная / absorptive power — отношение поглощаемого телом потока излучения к падающему на него монохроматическому потоку излучения частоты (то же, что монохроматический коэффициент поглощения).
|
жұту қабілеті / absorptive power — дененің жұтқан сәуле ағынының оған түсіп жатқан жиілігі монохромат сәуле ағынына қатынасы(жұтудың монохромат коэффициентінің дәл өзі).
|
способность проникающая — в большинстве случаев нежелательная диффузия жидкости или газа сквозь твердый материал, стенки, барьеры.
|
ену қабілеті — көп жағдайда сұйықтың немесе газдың қатты дене, қабырға, тосқауыл арқылы қажетсіз диффузиясы.
|
способность спектрального прибора разрешающая / resolution, resolution [resolving] power — характеристика способ-ности оптического прибора давать раздельные изображения двух близких друг к другу по длинам волн спектральных линий.
|
спектрлік құралдың ажырату қабілеті / resolution, resolution [resolving] power — оптикалық құралдың толқын ұзындықтары бойынша жақын орналасқан екі спектрлік сызықтарды жеке бейне түрінде көрсете алу қабілетінің сипаттамасы.
|
способность тормозная массовая / breaking mass ability — отношение линейной тормозной способности (электронной или ядерной) данного вещества к его плотности.
|
массалық тежелу қабілеті / breaking mass ability — берілген заттың сызықтық тежелу қабілетінің(электрондық немесе ядролық) оның тығыздығына қатынасы.
|
способность тормозная электронная/ electron breaking ability — отношение энергии, теряемой заряженной частицей при прохождении через слой какого-либо вещества за счет возбуждения, ионизации атомов и тормозного излучения, к толщине этого слоя.
См. также потери радиационные.
|
электрондық тежелу қабілеті / electron breaking ability — зарядталған бөлшектің қандай да бір зат қабатынан өткен кезде атомның қозуы, иондалуы және тежелу сәулеленуі есебінен жоғалтқан энергиясының осы қабаттың қалыңдығына қатынасы.
Сон. қ. қараңыз: радиациялық шығындар
|
способность тормозная ядерная / nuclear breaking ability — отношение энергии, теряемой заряженной частицей при прохождении через слой какого-либо вещества за счет упругих взаимодействий, к толщине этого слоя.
|
ядролық тежелу қабілеті / nuclear breaking ability — зарядталған бөлшектің қандай да бір зат қабатынан өткен кезінде серпімді өзара әсерлесулер есебінен жоғалтқан энергиясының осы қабат қалыңдығына қатынасы.
|
Среда
Medium, environment
Субстанция, которая окружает рассматриваемый объект или в которой происходит рассматриваемый процесс.
|
Орта
Medium, environment
Қарастырылушы нысанды қоршайтын немесе қарастырылушы процесс жүзеге асатын субстанция.
|
среда активная / gain medium – вещество, в котором создана инверсия населенностей энергетических уровней квантовой системы, в результате чего может быть достигнуто усиление электромагнитных волн при их прохождении через вещество.
|
белсенді орта / gain medium – нәтижесінде электромагнитті толқындардың зат арқылы өтуі кезінде олардың күшеюіне қол жеткізуге мүмкін болатын квантты жүйенің энергетикалық деңгейлері жиілігінің инверсиясы пайда болған зат.
|
среда анизотропная / anisotropic medium – среда, макроскопические свойства которой различны в различных направлениях.
|
анизотропты орта/ anisotropic medium –
макроскопиялық қасиеттері түрлі бағыттарда әртүрлі болатын орта.
|
среда диатермическая / diathermic medium – среда, прозрачная для лучистой энергии.
|
диатермиялық орта / diathermic medium – сәулелі энергияға арналған мөлдір орта.
|
среда диспергирующая / dispersive medium – распределенная среда, параметры которой зависят от частот и волновых векторов возбуждаемых в ней гармоничных полей.
|
диспергтеуші орта / dispersive medium –
параметрлері онда қоздырылушы гармонды өрістерінің жиіліктері мен толқын векторларына тәуелді таралған орта.
|
среда диссипативная / dispersive medium – распределенная физическая система, в которой происходит диссипация энергии и возрастание энтропии. Энергия одних движений или полей (обычно упорядо-ченных) необратимым образом переходит в энергию других движений или полей (обычно хаотических). Все реальные среды, как правило, являются диссипативными.
|
диссипативті орта / dispersive medium –
энергияның диссипациясы мен энтропияның өсуі орындалатын таралған физикалық жүйе.Бір қозғалыстардың немесе өрістердің энергиялары (әдетте реттелген) қайтымсыз түрде басқа көзғалыстар мен өрістер энергиясына (әдетте хаостық) ауысады. Барлық шынайы орталар, шындығында диссипативті болып табылады.
|
среда закалочная / hardening medium – охлаждающая среда (газовая, жидкая и или твердая), обеспечивающая необходимую скорость охлаждения при закалке.
|
ширатушы орта / hardening medium – ширату кезінде қажетті суыту жылдамдығын қамтамасыз ететін суыту (газды, сұйық немесе қатты) ортасы.
|
среда защитная / protective (shielding) atmosphere – среда, используемая для предохранения материала от вредного воздействия (коррозии, окисления и др.) при нагреве, химико-термической и других видах обработки.
|
қорғаушы орта / protective (shielding) atmosphere – қыздыру, химиялы-термиялық және басқа да өңдеудің түрлері кезінде кері әсерден (коррозиядан, қышқылданудан және т.б) қорғау үшін қолданылатын орта.
|
среда изотропная / isotropic medium – среда, физические свойства которой одинаковы в любом направлении.
|
изотропты орта / isotropic medium –физикалық қасиеттері кез келген бағытта бірдей болатын орта.
|
среда коррозионная / corrosive medium – среда, содержащая коррозионный агент.
|
коррозиялық орта / corrosive medium – коррозиялық агентті қамтитын орта.
|
среда насыщающая / saturating medium – среда, используемая при химико-термической, плазменной и т.д. обработке для насыщения поверхностных слоев заготовок или изделий модифицирующими элементами.
|
қанықтырушы орта / saturating medium – модификациялаушы элементтермен бұйымдардың немесе дайындалған заттардың беткі қабаттарын қанықтыру үшін химиялы-термиялы, плазмалы және т.б өңдеуде қолданылатын орта.
|
среда нейтральная / neutral medium – среда, практически не взаимодействующая с находящимися в ней материалами.
|
бейтарап орта / neutral medium – онда орналасқан материалдармен тіпті өзара әрекеттеспейтін орта.
|
среда неоднородная / nonuniform environment, heterogeneous medium, nonhomogeneous medium, nonuniform medium - среда, в которой данное физическое свойство зависит от координат.
|
біртексіз орта / nonuniform environment, heterogeneous medium, nonhomogeneous medium, nonuniform medium – берілген физикалық қасиет координаттарға тәуелді болатын орта.
|
среда однородная / uniform medium – среда, данное физическое свойство которой не зависит от координат.
|
біртекті орта / uniform medium – берілген физикалық қасиеті координаттарға тәуелсіз орта.
|
среда сплошная / continuum – представле-ние, согласно которому вещество рассмат-ривают как сплошное, не принимая во вни-мание его атомное или молекулярное строение.
|
тұтас орта / continuum – затты, оның атомдық немесе молекулалы құрылысын ескермей біртұтас деп қарастыратын түсінік.
|
|
