Аймақтық дамуындағы тұрақтылық пен тепе-теңдік тұжырымдамасының мәні мен маңызы
Сурет 7. Маңғыстау облысы бойынша ЖӨӨ динамикасы
жүктеу/скачать 2.08 Mb.
|
| Сурет 7. Маңғыстау облысы бойынша ЖӨӨ динамикасы
Ескерту-автор дереккөздер бойынша құрастырған [35] Республиканың жалпы көлеміндегі облыстың ЖӨӨ-нің үлес салмағы 4,32% -. құрады. Өнеркәсіпте облыс халқының шамамен 25% - ы жұмыс істейді, жалпы аймақтық өнім құрамындағы саланың үлесі шамамен 50 %. 7-кестенің деректеріне сәйкес, 2022 жылғы қаңтар-желтоқсанда облыстың мұнай-газ кәсіпорындары кәсіпорындардың қолданыстағы бағасында 2506,6 млрд. теңгеге өнім өндірді, нақты көлем индексі (бұдан әрі – НКИ) 100,2% -. құрады. Тау-кен өнеркәсібі өндірісінің көлемі облыстың өнеркәсіптік өндірісінің жалпы көлемінің 86,4% -. құрайды және аймақтагі өнеркәсіптің осы секторының басым рөлін атап көрсетеді. Мұнай өндіру көлемі 17646 мың тоннаны немесе өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 97,9% -. құрады (мұнайдың әлемдік бағасының төмендеуі салдарынан). Кен орындарының көпшілігі Жаңаөзен қаласы мен Бозашы түбегінде шоғырланған. Облыс аумағында 60-тан астам мұнай және газ кен орындары барланған. 2021-2025 жылдары Өзен, Жетібай, Қаламқас және басқа да ірі кен орындарына іргелес кен орындарында қосымша геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу есебінен аймақта мұнай-газ саласын дамыту перспективаларын айқындау үшін мұнай өндіру 2020 жылы 16,7 млн. тоннадан 2025 жылға қарай 17,5 млн. тоннаға дейін ұлғайтылатын болады. Өңдеу өнеркәсібі. Облыс өңдеу өнеркәсібін дамытудың үлкен әлеуетіне ие. Аймақтың өңдеу өнеркәсібінің негізін химия өнеркәсібі, машина жасау, мұнай өңдеу өнімдерін өндіру және өзге де металл емес минералдық өнімдерді өндіру, металлургия өнеркәсібі құрайды. Аймақтың кәсіпорындары жыл сайын елдің өнеркәсіптік өнімдерінің 10% - дан астамын өндіреді Өңдеу өнеркәсібінде 2022 жылы өсім байқалады: өндіріс көлемі – 195,8 млрд.теңгені, НКИ – 107,8% құрады. Есепті кезеңде өнеркәсіп құрылымындағы саланың үлесі – 7,1% -. құрады. Өңдеу өнеркәсібі саласының негізгі проблемалары жеткіліксіз дамыған «қарапайым заттар экономикасы», негізінен дайын өнімнің импорты, өңдеу өнеркәсібіне инвестициялардың төмен тартымдылығы, негізгі құралдарды жаңғыртуға немесе жаңартуға ұзақ қаржыландырудың болмауы және өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындары үшін айналым капиталын толықтыру болып табылады. 2021-2025 жылдары өңдеу саласында 29 жаңа инвестициялық жобаны іске асыру есебінен 2 мыңнан астам жұмыс орнын құра отырып, өңдеу өнеркәсібінің көлемін 2025 жылға қарай 1,4 есеге 254,3 млрд.теңгеге дейін ұлғайту жоспарлануда. 2022 жылдың деректері бойынша Маңғыстау облысының сыртқы сауда айналымының барлық дерлік көлемі (97,6% немесе 3980,7 млн. АҚШ) минералды өнімдерге тиесілі және ұқсас көрініс аймақта жылдан жылға байқалады. Облыс әкімдігінің мәліметтеріне сәйкес, Маңғыстау облысының кәсіпорындары шикі мұнайдан басқа, сыртқы нарықтарға басқа да өнім түрлерін: құрылыс материалдарын, минералды тыңайтқыштарды, аммиак селитрасын, металл конструкцияларын жеткізеді. Тауарларды өткізу нарығы: Иран, ТМД елдері, алыс шет елдер. Осыған қарамастан, Маңғыстау облысының экспортының жалпы көлеміндегі қалған (шикізаттан басқа) өнімнің (азық – түлік, құрылыс материалдары, киім, аяқ киім, машиналар мен жабдықтар және т.б.) жиынтық үлесі 2022 жылғы деректер бойынша небәрі 2,4%–. құрайды (2021 жылы-2,3%, 2020 жылы-3%). ҚР аймақтарының әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша рейтингінің нәтижелері бойынша облыс 4-ші орынды, ал әлеуметтік-экономикалық даму динамикасы бойынша 9 — шы орынды иеленді, бір жылда 3 тармаққа көтерілді. Энергетика. «Маңғыстау атом энергетикалық комбинаты-Қазатомөнеркәсіп» ЖШС (бұдан әрі-МАЭК) облыстағы жалғыз энергия өндіруші кәсіпорын және облыстың барлық тұтынушылары үшін энергиямен жабдықтаушы ұйым болып табылады [36]. Сонымен қатар, кәсіпорын Ақтау қаласы мен оның жақын маңдағы аудандарын ауыз сумен және жылу энергиясымен қамтамасыз етеді. Облыстың қалалары мен аудандарында электр энергиясын тасымалдау «Маңғыстау электр тарату компаниясы» АҚ («МЭК» АҚ), Ақтау қаласы бойынша – «АЭжБУ» МКК электр желілері арқылы жүзеге асырылады. Облыстың қалалары мен аудандары бойынша электрмен жабдықтауды мемлекеттік коммуналдық ұйымдар жүзеге асырады. Облысты орталықтандырылған жылумен жабдықтау қызметтерімен қамтамасыз ету деңгейі 51% құрайды. Маңғыстаудың климаттық жағдайлары жаңартылатын энергия көздерін дамытуға және күн және жел электр станцияларын салуға қолайлы. «Қазгидромет» РМК деректеріне сәйкес аймақтагі күн күндерінің ұзақтығы жылына үш жүзге жуық, ал желдің жылдамдығы секундына 8,43 м құрайды. 2018-2020 жылдары Маңғыстау облысында жаңартылатын энергия көздері (ЖЭК) саласында қуаты 65,6 МВт болатын бес жоба іске асырылды. ЖЭК-ті дамыту, әсіресе шалғай жерлерде тұтынушыларды электр энергиясымен қамтамасыз ете алады және сонымен бірге электр желілерін салу қажеттілігін жояды. Құрылыс жұмыстарының көлемі 253,4 млрд. теңгені құрады, НКИ – 2020 жылғы деңгейге 117,8%. Жалпы ауданы 1 198,9 мың шаршы метр немесе 2021 жылғы деңгейден 0,5% артық тұрғын үй пайдалануға берілді. Агроөнеркәсіптік кешен Қазақстанның басқа облыстарымен салыстырғанда ең аз дамыған болып табылады. Ауыл, орман және балық шаруашылықтарының жалпы өнім шығару көлемі 2022 жылы 24,4 млрд теңгені құрады. Аймақтардың бөлінісінде бұл көрсеткіш бойынша облыс 15-ші орынды иеленді. Бұдан басқа, Маңғыстау облысы ауыл шаруашылығының жалпы республикалық көлемінің 0,3% - обеспечивает ғана қамтамасыз етеді (6,3 трлн теңгеден 20,7 млрд теңге) [37]. Облыстың ЖӨӨ-дегі ауыл шаруашылығының үлесі 0,7% құрайды [38]. Негізгі себептері: климаттық жағдайлар, ауыл шаруашылығын дамыту үшін су ресурстарының іс жүзінде болмауы, жайылымдардың әлсіз сулануы, ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің өткізу нарықтарынан қашықтығы, саланың инвестициялық тартымдылығының болмауы. Агроөнеркәсіптік кешен саласында 2021-2025 жылдары шамамен 15 әлеуметтік маңызы бар жоба (астық терминалы, құс фабрикалары, Азық-түлік қоймасы, сүт-тауар фермасы және т.б.) іске асырылатын болады. Облыстың табиғи ерекшеліктерін ескере отырып, жылыжай алқаптарының көлемін жыл сайын ұлғайту есебінен. Еңбек нарығы - бұл жалпы аймақ экономикасында болып жатқан оқиғалардың айнасы. Қазіргі жағдай нақты ұйымдастырылған әрекеттерді және кез-келген факторларға тез бейімделуді қажет етеді. Жұмыспен қамтудың аймақтық құрылымы іс жүзінде республикалық көрініске сәйкес келеді. Бұл ретте 2021 жылы Маңғыстау облысында жалдамалы жұмысшылар саны 291,4 мың адамнан 314,2 мың адамға дейін немесе 8% - ға өсті (8 суретте қараңыз). Сурет 8. 2021 жылы өңірлер бойынша жұмыспен қамтылған халықтың құрылымы Өнімсіз жұмыспен қамтудың салыстырмалы түрде жоғары үлесі Маңғыстау облысында (17,7%) байқалады. 2021 жылы облыста жұмыссыздық деңгейі 4,9% (ҚР - да-4,9%), оның ішінде қалалық жерлерде -4,4% (ҚР-да -4,9%), ауылдық жерлерде - 5,2% (4,8%) [39](6-кестені және 5-қосымшаны қараңыз). Кесте 8 - Маңғыстау облысында әлеуметтік саланы дамыту көрсеткіштері
Ауылдық жерлерде халықтың кедейлігі мен жұмыссыздығының жоғары деңгейі жағдайына ауылдардың жеткіліксіз дамыған инфрақұрылымы әсер етеді, мұнда негізгі жұмыс орындары ауруханалар, мектептер болып табылады. Аймақтық экологиялық мәселелерін толығырақ қарастырайық. Мұнай мен газ кен орындарын кеңінен игеру Каспийдің теңіз және жағалау экожүйелеріне теріс әсердің артуына әкелді. Кен орындарын игеру барысында топырақ мұнайдың төгілуімен ластанады. Соңғы он жылда Каспий теңізіндегі су деңгейі көтерілді. Нәтижесінде мұнай-газ кешенінің көптеген нысандары су астында қалды. Қоршаған ортаның ластануын болдырмайтын оларды игеру бойынша жаңа технологияларды қолдану қажет болады. Батыс Қазақстанда мұнаймен ластанған ауданның жалпы ауданы ең төменгі бағалау бойынша шамамен 200 мың гектарды құрайды, ал қуаттылығы 100 мкР/сағ - тан асатын радиоактивті ластану учаскелерінің ауданы-600 гектардан астам.Маңғыстау облысына іргелес өңірлердегі теңіз суының ластану деңгейі 8-13 ШЖК және одан да көп құрайды. Мұнай өндіруде елеулі бұзушылықтар анықталды: ілеспе газдың көп бөлігі алауда жағылады, қоршаған орта ағынды сулармен ластанады. Теңіздің қазақстандық секторында алдағы уақытта көмірсутек шикізатын жаппай игеру елдің экологиялық қауіпсіздігіне әлеуетті қауіп төндіреді. Елімізде бұзылған жерлер бойынша Маңғыстау облысы 3-орында (21 мың гектардан астам) және әзірге 4 мың гектар ғана қалпына келтірілді. [40]. Бұл аймақтың негізгі табиғатты қорғау іс-шаралары Каспий жағалауларын нығайтуға, жерді қалпына келтіруге, ағынды суларды тазартуға және айналымды сумен жабдықтау жүйесін құруға бағытталған. Маңғыстау облысы ҚР өңірлері арасында экологияға жұмсалатын шығындар бойынша көшбасшылардың бірі болып табылады, бірақ соңғы екі жылда аймақтагі экологиялық шығыстар көлемі айтарлықтай 56% - ға қысқарды (9-кесте). Кесте 9 - Қазақстан аймақтары бойынша қоршаған ортаны қорғауға арналған шығындар (іріктеп)
жүктеу/скачать 2.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||