Алдашева камар сагингалиевна
- жаңа сөздердің емлесіне қатысты бірізділік жоқ, бұл əсіресе біріккен сөздерді жазуда көбірек байқалады; -
жүктеу/скачать 2.07 Mb. Pdf көрінісі
|
| - жаңа сөздердің емлесіне қатысты бірізділік жоқ, бұл əсіресе біріккен
сөздерді жазуда көбірек байқалады; - басқа тілдердегі ұғым-түсініктер мен зат-бұйым атауларын беруде «қағаз» жүзіндегі нормативті лексикографиялық еңбектерге енгізілмеген, бірі сирек қолданыстағы, енді бірі жергілікті тіл ерекшеліктері болуы мүмкін сөздер берілген; мысалы, дәргей (прерогатива), идара (ведомство), ептеш, қарсап (анфас), кеуіт (бюст), кеуіт сомдау (лепка бюста); кәжең (дождевик); епелек (заклепка); қиып (квитанция); жолжүк қиыбы (багажная квитанция); үймерет (коттедж); епелек (заклепка); сүлбі (модель); модель машины → машинаның сүлбісі; ағлақ / ағлақиман (мораль); түпқойма; тығырық; үйкек (подставка); мәнзара (панорама); тоғанақ (упаковка); - ғылыми терминдердің қазақша баламасы берілгенімен, сөз тіркесі құрамында ғылыми ұғым ретінде өзге тілдік атау алынған: Мысалы, сәулет ӛнері, сәулет академиясы, бірақ «строгая архитектура многоэтажных зданий» деген құрылым «ғимараттардың архитектурасы»; саяжол / серуенкӛше, бірақ «акациялы кең аллея»; шипажай, бірақ «жалпы түрдегі санаторий»; құлтемір, бірақ «ӛнеркәсіптік роботтар». Лексикалық норма мағынасы немесе формасы өзара жақын сөздердің қатарынан нақты бір лексеманы дұрыс таңдауды, сөздің əдеби тілдегі мағынасын дұрыс қолдануды, белгілі бір коммуникативтік жағдаятта сөзді тіркес құрамында дұрыс пайдалануды білдіретіні белгілі. Бұл туралы академик Р. Сыздық былай деп жазады: «Сөздердің жаңа лексикалық бірліктер ретінде тілге енуі үшін əдеби норманың өлшем-межелеріне (критерийлеріне) сай келуін күту керек болады, яғни бұларды көпшіліктің дұрыс деп тануы, нормативтік сөздіктерге тіркелуі, жарыспалылықтан арылуы қажет» [29, 117-118]. Ал осындай белгілер түсіндірме, орфографиялық, терминологиялық сөздіктер мен басқа да анықтамалықтарда нақты көрініс табуы тиіс, сонда ғана лексикографиялық еңбектер өзінің басты міндеттерін – бір тілдің сөздік қорын жинақтап көрсетумен қатар білім беру, сауаттылыққа, сөйлеу мəдениетіне үйрету, сөйлеу барысында белгілі бір дағдыларды қалыптастыру, аударма жасау ісін жетілдіру міндеттерін толық атқара алады. Лексикалық құрамның əлеуметтік өмірмен тығыз байланыста болуы, ұлттық тілдің сөздік құрамының қарқынды өзгеріп отыруы нəтижесінде лексикалық норма тілдің басқа нормаларымен (орфоэпиялық, грамматикалық, акцентологиялық) салыстыра қарағанда, соншалықты императивті емес, басқаша айтқанда, қолданыс барысында соншалықты міндеттілікті жүктемейді. Сөз коммуникативтік жағдаятқа, стильдер ерекшеліктеріне, жеке тұлғаның авторлық қолданысына қарай əрқилы пайдаланылады, бұл əсіресе тіркестер құрамында анық көрінеді. Лексика тілден тысқары тұрған ақиқат шындықты бейнелейді, ол қоғамдағы, қоғамдық жəне еңбек қарым-қатынастарындағы, қоғамдық-саяси, мəдени-əлеуметтік оқиғалардағы даму сипаттарына қарай тез 65 өзгеріп отырады. Жаңа сөздердің пайда болуы осыларға тікелей тəуелді. Осындай ерекшеліктер сөздіктердің қай түрінде болса да қамтылуы тиіс. Электронды сөздіктердің «sozdik.kz» версиясында лексикалық параметрлер мен функционалды вариативтілік еркін қолданылған; бұл, əрине, сөздіктің осы түрінің өзіндік ерекшеліктеріне байланысты. «Sozdik.kz» версиясының авторы əрбір пайдаланушы бола алады. Ал əрбір жеке адам – субъективті тұлға; оның ойлауы-қабылдауы, білім дəрежесі, жас мөлшері, əлеуметтік деңгейі екінші жеке тұлғадан əр басқа. Оның үстіне қазақ əдеби тілінде номинатив атаулар мен ғылыми-əлеуметтік, мəдени-экономикалық терминдерді, заңға, шаруашылыққа қатысты, сондай-ақ тұрмыстық атауларды қазақыландыру ісіне қатысты қазақ тілді қоғам өкілдерінің көзқарастары мен пікірлері əртүрлі. Нақты бір жеке адам өзіне ұнаған (өзі ойлап тапқан, қайсыбір жазба басылымдардан кездестірген, өзі дұрыс деп есептейтін) сөзді «sozdik.kz» версиясына енгізе бергендігі байқалады. Бұған ағлақ / ағлақиман (мораль); жүктеу/скачать 2.07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|