Ќараѓанды мемлекеттік медицина академиясы
ХХ ғасырдағы Қазақстандағы дәріханалық іс
жүктеу/скачать 1.88 Mb. Pdf көрінісі
|
| ХХ ғасырдағы Қазақстандағы дәріханалық іс
Қазақстандағы дәріхана ісі Кеңес үкіметі жылдарында құрылды. Ұлы Қазанның жеңісінен соң ғана өндірістік кәсіпорындарда емдік мекемелердің құрылысы жаңадан қолға алына бастады. Қазақстандағы Кеңес үкіметі орнағаннан кейін халыққа медициналық және дәрі-дәрмекпен қызмет көрсету ісі біршама жақсара түсті. Төңкеріске дейін Қазақстан аймағында 196 дәрігер, 393 орта білімді медицина қызметкерлері, 1800 төсегі бар 100 шақты аурухана және 20 ғана дәріхана болды. Бұл мекемелер негізінен қалаларда, кейбір уездік орталықтарда орналасқан. Ресейде Қазан төңкерісінің жеңіп шығуы елімізде түбегейлі өзгерістер енгізді, соның ішінде медицина саласында да өзгерістер енгізді. Елімізде медициналық және санитарлық icтepдi бipiктірy мақсатымен РСФСР-дің Денсаулық сақтау Халық Комиссариатын құру жөніндегі декретке В.И.Ленин 1918 жылы 1 шілдеде қол қойды. Денсаулық сақтау Халық Комиссариатының алдында күрделі мәселелер тұрды: халықтың денсаулығын сақтау саласында (туберкулез, мерез, оба) аурудың жайылып кетуіне жол бермеуді көздейтін сауықтыру және санитарлық шараларын кең көлемде жүргізуге баса көңіл аударылды. Халықты ақысыз емдеу, дәрімен көмек көрсетуді қамтамасыз етуді, денсаулық дәрежесін көтеруге қамқорлық жасауды кеңес мемлекеттік денсаулық сақтау органы өз міндетіне алды. Орталық Ресеймен байланыстың үзілyi және елімізде қажетті медикаменттің шығарылмауы, алып-сатарлықтың күшeюiнe әкеп соқтырды. Ал дәріхана иелерінің халыққа дәрімен көмектесу iciн ұйымдастыруға ешқандай ынталары жоқ екенін көрсеткен. 1919 жылғы 12 қыркүйекте Революциялық Комитет денсаулық сақтау бөлімін (Кирздравотдел) құрды. Қырғыз Денсаулық сақтау Халық Комиссариаты өз жұмысы жөнінен Орталық Атқару Комитетіне тікелей бағынады. 1920 жылдың қазанында, Қырғыз Денсаулық сақтау Халық комиссариаты құрылды. Оның алғашқы халық комиссары дәрігер М.С.Шамов болды. 1921 жылы Қырғыз Денсаулық сақтау халықтық комиссариатының жанынан, фармацевтикалық бөлім ұйымдастырылды, бұған Семей, Ақтөбе, 86 Торғай, Орынбор губерниялары және Лепсі уезінің денсаулық сақтау бөлімшелерінің фармацевтикалық бөлімдері қарады. Фармацевтика бөлімін Я.К.Пикман жолдас басқарды. Мамандар жоқшылық кезеңінде ұйымдастыру жұмыстары айрықша қиын жағдайларда істелді, фармацевтикалық бөлімдерді фельдшерлер басқарды. Дәріханаларда фармацевтік білімдері жоқ практиканттар жұмыс істеп жүрді. Бірқатар облыстар мен уездерде 1-2 фармацевтен, Қостанайда - 1, ал Торғай уезінде бip де фармацевт болған жоқ. 1922 жылы денсаулық сақтау органдары экономикалық жаңа саясат жағдайында жұмыс icтeyгe көше бастады. Медицина-санитарлық қызмет көрсету ici жергілікті бюджетке берілді. 1922 жылдың 14 наурызында губерниялық денсаулық сақтау бөлімдері меңгерушілерінің Бүкілқырғыздық екінші құрылтайы ашылды. Онда экономикалық жаңа саясатқа байланысты денсаулық сақтау орындарының жұмысын қайта құру мәселесі қаралды. Құрылтай шешімінің негізінде дәpixaнaлap 1922 жылғы 1 мамырдан бастап ресми түрде шаруашылық есепке көше бастады. Шаруашылық есепке көшумен байланысты дәріханалар саны едәyip азайып кетті. 1923 жылдың 1 қазанында қaзipгi Қазақстан территориясында 17- ақ дәpixaнa қалды. 1925 жылы акционерлік қоғам ретінде Қазақ мемлекеттік медицина сауда басқармасы ұйымдастырылды, ол Ташкентте орналасты. Басқарманың төрағасы болып В.Т.Абдрахманов тағайындалды. Қазақстан мемлекеттік медицина сауда басқармасын 1926 жылы 1 наурыздан бастап Москваға көшipyгe ұйғарды. Қазақ дәріхана басқармасының бірінші төрағасы болып дәрігер Шомбалов М.М. тағайыңдалды. 1928 жылы Қазақ дәріхана Басқармасы болып қайта құрылды. Республиканың дәріхана жүйесіңде шаруашылық есеппен істейтін 63 дәріхана, 10 дәріхана магазині болды. 1931 жылдың аяғында дәріханалар саны екі есе дерліктей өсті, бұған Орал губерниялық медициналық сауда басқармасына тиісті дәріханалар да қосылды. Енді 127 дәріхана жұмыс істей бастады, бұлардың 68-і колхоз-совхоздарда болды және 11 санитарлық-гигиеналық товарлар магазині болды. 1933 жылы Қазақ дәріхана Басқармасының қарауында 157 дәріхана, 14 санитарлық-гигиеналық магазин, дәріхана қоймасы және ұсақ бөлшек саудамен жұмыс істейтін 21 дүкен болды. 1925 жылы Қазақ мемлекеттік медицина сауда комитеті құрылды, ал 1928 жылдың сәуірінде Қазақ мемлекеттік медициналық сауда комитеті Қазақ Бас дәріханасы болып қайта құрылды. 87 Қазақстандағы дәріхана ісінің қалыптасуына Б.А.Әбдірахманов, М.М.Шомбалов, Т.Г.Жанұзақов, Ш.А.Айманов, И.Р.Сафрон, М.Т.Зимин, И.Б.Курцер, М.М.Гольдман, Р.М.Водовозов, В.А.Александров, Ф.М.Хомнюк, Н.Ж.Жучков, Г.С.Горшкович, М.Л.Климинский, М.М.Лоскутов, К.М.Омекенов, В.А.Паникаровский, Г.Н.Канакаев сияқты халыққа дәрі-дәрмекпен жәрдем жасаған көрнекті ұйымдастырушылар ықпал етті. 1929 жылдың желтоқсанында үкімет «Жұмысшылар мен шаруаларға медициналық қызмет көрсету туралы» қаулы қабылдады. Бұл қаулы өнеркәсіптің іргелі салаларында (көмір, мұнай, металл және т.б.) жұмысшыларға медициналық және дәрі – дәрмек тұрғысынан көмек көрсетуді ұйымдастыруда шешуші ықпал етті. 1930 жылы Қарағандыда тұңғыш рет қазір де жұмыс істеп тұрған 1 дәріхана ашылды. 1934 жылы дәріханалардың саны төртеуге дейін ұлғайды. Балқаш, Риддер және басқа да өндірістік қалаларда дәріханалар ашылды. Ұлы Отан соғысының аяғына тек Қарағандының өзінде ғана 11 дәріхана ашылды, ал қазір олардың саны жиырмадан асады. Қарағандыда 1971 жылдың қаңтарына дейін ол 114 дәріхананың, 417 дәріхана пунктерін, соның ішінде бірінші топтағы 8 дәріхана пунктін және бірқатар дәріхана мекемелерін біріктірді. Алматы облысының дәріхана жүйелерін басқаруды жақсарту үшін Қазақ ҚСР – інің Денсаулық сақтау халық комиссариаты жұмысына 1938 жылдың 1 маусымынан кіріскен Алматы облыстық бөлімшесін құруды шешті. Бөлімшенің басқармасы болып С. М. Субханбердин, ал оның орынбасары болып Н. Выползов тағайындалды. С. М. Субханбердин 1940 жылы Алмасы облысының территориясы Жамбыл және Семей облыстарына бөлінді. Облыстың дәріханалар тобы қысқарды. Орталық аппарат облыстық дәріхана жүйесін 20 жылдан астам басқарды. Республика экономикасының үрдіс өсуі, халықтың көбеюі, емдік- профилактикалық және дәріханалар жүйесінің айтарлықтай деңгейде артуы, сондай-ақ, Қазақстандағы әкімшілік бөлінушіліктердегі болған өзгерістер Қазақ бас дәріхана басқармасындағы құрылымды өзгерту қажеттігін тудырды. Республикада үш өлке: Тың, Батыс Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан өлкелері құрылды. Жаңадан Тың өлкесінің құрылуына байланысты 1961 Сурет.16 С. М. Субханбердин 88 жылы Тың өлкелік дәріхана басқармасы ұйымдастырылды, ол Целиноград, Солтүстік Қазақстан, Павлодар, Қостанай және Көшетау облыстық дәріхана басқармаларына басшылық ететін болды. 1962 жылы жаңа өлкекелер құрылуына байланысты Шымкент, Жамбыл, Қызылорда обылыстары үшін Оңтүстік Қазақстан өлкелік дәріхана басқармасы, Ақтөбе, Орал, Гурьев облыстары үшін Батыс Қазақстан өлкелік дәріхана басқармасы ұйымдастырылды. Әкімшілік жағынан бұл өлкелік дәріхана басқармалары республиканың Бас дәріхана басқармасына бағындырылды. Бас дәріхана басқармасы құрылғанына дейін ешбір өзгеріс болған жоқ. Сол уақытта дәріхана ісіне басшылық ету жұмысы Қазақ ССР Дәріхана бас басқармасына қарасты 15 облыстық (облыс санына қарай) дәріхана басқармасы арқылы жүргізілді, сонымен қатар Бас басқармасы Орталық дәріхана қоймасына, республикалық аналитикалық – бақылау лабораториясына да басшылық етті. Республика дәріханалары қойма шаруашылығының ауыр жағдайын ескере келіп, Қазақ КСР Министрлер Кеңесі 1954 жылы Алматы, Қарағанды, Целиноград және Өскемен қалаларында дәріхана қоймаларының құрылысы туралы (31.12.1954ж.) қаулы қабылдады. Осы қаулыға сәйкес Алматы, Өскемен, Қарағанды және Целиноград қалаларында дәріхана қоймалары салынды, ал 1965 жылы Павлодар, Шымкент, Петропавл және Семей қалаларында 4 қойма ғана пайдалануға берілді. Дәріханаларда жұмыс істеп жүрген фармацевтер саны 45 есе өсті. Рецептпен жіберілетін дәрілер саны өсті. 1959 жылы әрбір мың адамға дәріханалардан 23 млн немесе 2 555 рецепт берілді, сөйтіп 40 жыл ішінде ол 57 есе артты. Қазақстанда 1959 жылы бір дәріханаға орта есеппен қалалық жерлерде 10 мың тұрғыннан, селолық жерлерде 15 мың адамнан айналды. Өнеркәсіпті облыстарда: Қарағандыда (Саран, Жаңа Қарағанды, Теміртау, Ақсу – Аюлы, Ұлытау т.б.) Қостанай облысында (Рудный, Торғай т.б. қалаларында), Шығыс Қазақстан (Лениногорск, Зыряновск қалалары, Серебрянка поселкесі, Путинцев руднигі) дәріханалар үшін жақсы жабдықталған жаңа үйлер берілді. 1960-1965 жылдар ішінде республикада 236 жаңа дәріхана ашылып, облыстарда салынып жатқандарының сыртында 11 дәріхана қоймасы қатарға қосылды. |