Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары
Егер сіз осы принципті білмесеңіз, онда баламен ара қатынас түзелмейді, Ол –шартсыз түрде қабылдау деп аталады
жүктеу/скачать 6.73 Mb. Pdf көрінісі
|
| Шартсыз түрде қабылдау приципі- Егер сіз осы принципті білмесеңіз, онда баламен ара
қатынас түзелмейді, Ол –шартсыз түрде қабылдау деп аталады. Шартсыз түрде қабылдау дегеніміз - баланы əдемілігі, ақылдылығы, үздіктігі жəне көмекші екендігі үшін емес, жай ғана оның болғаны үшін жақсы көру. [2, С.28]. Көпшілік жағдайда ата-ананың баласына: «Егерде сен жақсы бала болсаң, онда мен сені жақсы көремін» немесе «Менен жақсылық күтпе, егерде сен ... (жалқаулықты, ұрысты, дөрекілікті жəне т.б) қоймасаң!» сынды сөздерді айтып жатқанын естиміз . Бұл айтылған сөздерде шарт бар, яғни ол егерде бір нəрсені істесе ғана оны жақсы көреді . Баланы бір стандарт бойынша бағалау, ата-ананың жазалау мен марапат – бастапқы тəрбиелеу көздері деп есептеуінде. Баланы мақтасаң – ол саған сене бастайды, жазаласаң – ол кері шегінеді. Бірақ бұл əрдайым олай емес. Баланы қаншалықты көп жазаласаңыз , ол сізден соншалықты алшақтай түсетіндігін, біреу білсе ,біреу білмей жатады. Себебі баланы тəрбиелеу – мүлдем дрессура емес . Бірге жасайық принципі егер бала істей алмайтын елеулі қиындықтарға кезіксе, онда араласпау позициясы қажет емес , ол тек зиянын тигізуі мүмкін.Он бір жасар баланың əкесі айтады: «Балама туған күніне конструктор ойыншық сыйладық. Ол қуанып сол арада конструкторды құрастыра бастады. Жексенбі күні болатын, мен қызыммен жерде ойнап отырғанмын, бір кезде ұлым : « Əке, жасай алмай жатырмын, көмектесші» деді. Ал мен оған : «кішкентай емессің ғой, өзіңде істей аласың»- деп жауап қайтардым. Баламның ұнжырғасы түсіп, конструкторды қоя салды. Содан бері ол конструкторға жақындамайды.» Неліктен ата- аналар жиі балаларына осындай жауап қайтарады? Мүмкін олар баланы өздігінше қалыптасуын ойлайтын шығар. Əрине бұдан басқа да жағдайлар болады, ата-анаға қызықсыз немесе ол өзі де дұрыс жағын білмейді. Бұл «педогогикалық қабылдаулар» мен « себептер» Балаға қиын болып, сіздің көмегіңіз қажет болған жағдайда, оған міндетті түрде көмектесіңіз. Бұл Лев семенович Выготскийдің психологиялық заңына келіп тіреледі. Ол оны «баланың жақын даму аумағы» деп атаған. Бұл заңды əр ата-ана білуі тиіс.Қысқаша тоқталайын. Əр жаста балаға өзінің қолынан келетін істердің шеңбері болатыны мəлім. Бұл шеңбердің сыртындағы істер- ол үлкен адамның көмегімен немесе мүлдем істей алмайды. Мысалға, мектепке дейінгі бала түйме тағуды біледі, қолын жууды, ойыншықтарын жинауды біледі, бірақ ол өзінің күн тəртібін жасай алмайды. Сондықтан, мектепке дейінгі жастағы баланың ата-анасы «енді мынаны істейміз» , «қазір тамақ ішесін, кейін...» деген сөздерді жиі айтады [4, б.74]. Л.С. Выготскийдің не ашқанын енді түсіндіруге болады. Ол баланың жетілуі үлкен жұмыс, өзі жұмыстарды орындап сол жасаған жұмысын арттырып, бұрын ересектермен бірге жасаған болатын.. Басқаша айтқанда, бүгін бала анасымен істеген жұмысты ертең көрсетеді, анасына байланысты фактісі болып табылады. Аймақты істер бірге - Баланың алтын резерві, бала үшін қазіргі əлеуметі. Сондықтан оны жақын даму аймағы деп атаған. Елестететін болсақ, бір бала кең аймақта болатын болса, онда ата- аналар баласымен көп айналысады, ал тар аймақта болса, онда ата-аналар балаға өзінің жасауын талап етеді. Бірінші бала тез дамитын , өзіне сенімдірек, бақытты, табысты болады. Бұл негізгі психологиялық дамуды елемеу болып табылады. Қазір балаға не керек жəне оның не сезетіні жайлы білеміз деуге болады. Егер де бала сізбен бірге қыдыруды, ойнауды, сізбен бірге уақыт өткізгісі келсе олармен келісу қажет. Балаға қиын болып, ол сіздің көмегіңізді сұраса ғана оған көмектесіңіз. 315 Балаңыз қиыншылыққа ұшырап, сіз оған уақытында көмектеспесеңіз, онда ол балаға зиян келтіреді. Кейбір ата-аналар, көбінесе əкелер балаларын қиындықтан қорықпауға үйретеді. Егер сіздің ұлыңыз бен қызыңыз көмек сұраса, немесе бастаған істерін аяғына дейін жеткізбей қалдырса- онда оларға көмек көрсету керек. Барлық ата-аналар үшін мектепке дейінгі бала өзі түймесін тағып, қолын жуып, ойыншықтарын жинайтыны, бірақ өз істерін күн ішінде ұйымдастыра алмайтыны белгілі. Сондықтан «алдымен барамыз, кейін...», «Енді біз... боламыз» деген сөздерді жиі естуге болады. Бірақ баланың өзі атқаратын істері ол бұрын ересектермен бірге атқарған істердің есебінен көбейіп тұрады [2, б.52]. Өз балаңды жақсы көре біл! Балаңыздың сізбен бірге болғанына қуаныңыз. Балаңыз қандай, солай қабылдай біліңіз, оны төмендетіп намысына тимеңіз. Өзіне деген сенімділігін арттыруға өз тарапыңыздан жағдай жасаңыз, əділетсіз жазалауға жол бермеңіз. Балаңыз сіздің іс əрекетіңізден жылылық пен махаббатыңызды сезіне білуі қажет. Балаңызға қайырымды да, үлгілі бола біліңіз! Балаңыздың бойына өз халқына, ұлттық дəстүріне деген құрметті дарытуда өзіңіз үлгі болыңыз. Ол үшін шынайы сыйластық, кешірімді тату тəтті қарым қатынас, үлкенге құрмет, кішіге ізет, жанұя мүшелерінің бір біріне деген жанашырлық сезімдерін, баланың бойына дарыта білудегі жауапкершілігіңізді естен шығармаңыз! Өз балаңызбен ойнаңыз! Балаңыздың қалауы бойынша ойнаңыз, əңгімелесіңіз, арнайы уақыт бөліңіз. Балаңыздың ойынын шын ниетпен қабылдап, оның балалық əлеміне еніп, өзіне жəне өзгелерге балаңыздың көзқарасымен бір кезек қараңыз. Бала ойын арқылы өмірдің қиыншылық сəттеріне қарсы тұруға дағдыланады, адамдармен қарым қатынасты орнатуға үйренеді. Баламен бірге еңбектен! Балаңызға үй шаруасына қатысып, жəрдемдесуге рұқсат беріңіз. Еңбек ету алгоритімін үйретіңіз. Берілген тапсырманы орындауда жауапкершілікті сезіне білуді қалыптастыру үшін, еңбек ету кезіндегі жіберген қателіктерін емес, жетістіктерін айтып, қолдау көрсетіңіз. Адам еркіндігінің шектелуі мен бала мүмкіндігін көрсете біл! Əр адам өзіне де, өзгеге де кесір келтірмей өмір сүруі керек. Баланы тəрбиелеуде, оның жеке тұлға болып қалыптасуында осы қағиданы есте тұтып, белгілі бір заңдылықтарды орындай отырып, баланың тəрбиесіне аса ұқыптылықпен қарап, нəтижелігіне мəн беру керек. Бала тəрбиесіндегі жазалау əдісі жəне шектен тыс еркелету оның тəрбиесіне кері əсерін тигізеді. Тағы бір ата-аналардың бала қараудағы жіберген қателіктерінің бірі – ата-ана баласының немен шұғылдану керектігін, қай салада өзін көрсету керектігін өздері шешкенді дұрыс деп санайды, əрі соны талап етеді. Алайда егер балаға істеп жүргені ұнамаса, ол кез-келген уақытта оны доғарады. Себебі адам тек өз қалауымен таңдаған ісін сүйіп жасайды. Осындай сəттерде қандай шешім қабылдаған дұрыс болады? Бастапқыдан баланың қай істі ұнататынын бақылау керек. Бұл кез-келген іс болуы мүмкін, тіпті қуыршақпен, машиналармен ойнау, достарымен сөйлесу, əр түрлі модельдер жинау, футбол ойнау, заманауи əндер... Аталған істердің ішіндегілер сізге қажетсіз, тіпті зиянды болып көрінуі мұмкін. Бірақ та осылар балаңызға маңызды жəне қызықты, сондықтан баланың көңілін қалдырмау керек. Керісінше, баламен бірге отырып ойынына қатысқан жөн болар, сол кезде сіз бір жағынан балаңыздың немен қызығатынын байқайсыз, сонымен қатар оған өзіңіздің ақыл-кеңесіңізді бере аласыз. Осындай жағдайда бала сіздің жақсы ниетпен келіп отырғаныңызды, оған көмектесіп отырғаныңызды түсініп, оны қабылдайды. Мысалы, бір əкенің қолданған тəсілін қарастырайық. Бас кезінде ол баланының бөлмесінен қатты шығатын əндерден шаршайтын. Кейін əкесі баласына шетел əндерін талдап, оны жазып жүруге кеңес берген болатын. Арада біраз уақыт өткеннен кейін баласынан өзгерістер көре бастады. Ұлы музыканы ақырын тыңдап, ағылшын тіліне деген қызғушылығы пайда болды. Ол тіпті ағылшын тілін оқып үйреніп, керемет деген аудармашы болып шықты. Əкесінің пайдаланған тəсілі пайдалы болып шықты. Бірақ осы кезде ата-аналарда мынадай талаптар пайда болады: 316 «Бала тек бір нəрсемен ғана шұғылданбауы тиіс, міндеттер, дисциплина болуы керек!» Ата - аналардың баламен қарым -қатынасын дұрыс орнату үшін, оларды түсініп дұрыс тəрбиелеу үшін, ата ана қзімен жұмыс жасап, бала позициясын реттегені абзал. Əдебиет 1. Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшелік психологиясы. Оқулық. Алматы, Қазақ университеті, 2014. 2. Гиппенрейтер Ю.Б. Общатся с ребенком как? М.: Астрель 2007. – 238 с. 3. Обухова Л.Ф. Детская психология. М., 2010 4. Выготский Л.С.// Собр.соч.: в 6 т. М.,2008 Т.4 5. Ильин Е.П. Психология общения и межличностных отношений – СПб.: Издательский дом Питер, 2014. – 576 с. жүктеу/скачать 6.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|