Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары

321 
Бұл құбылыстар ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасының əртүрлі деңгейлерін 
білдіреді деген пікір бар. Біріншісі, ең жалпы, «некенің тұрақтылық деңгейі», яғни некенің 
заңды сақталуы (ажырасудың болмауы). Екінші деңгей – «некеге бейімделу», «ерлі-
зайыптылардың бейімделуі»деңгейі; мұнда ажырасудың немесе ажырасу алдындағы 
жағдайдың болмауы ғана емес, сонымен қатар үй еңбегін бөлу, ата-ана тəрбиесі сияқты 
сипаттамалары бойынша ерлі-зайыптылардың ортақтығы да бар. Үшінші деңгей-ең терең. Бұл 
ерлі-зайыптылардың құндылық бағдарларының сəйкес келуімен сипатталатын некенің 
"сəттілік" деңгейі. Кейбір авторлар "некеге қанағаттанбау"терминіне басты орын береді.
Э. Г. Эйдемиллер мен В. Юстицкистің бірлескен жұмысында қанағаттанбаудың 
травматикалық əсерінің сипаты көбінесе осы мемлекеттің хабардар болу дəрежесіне 
байланысты деп санайды [7].
Қазіргі əлемде ажырасқан ерлер мен əйелдер негізінен қайта үйленуге қабілетсіз немесе 
оны қаламайды. Бұрынғы некенің жағымсыз тəжірибесі, ажырасқаннан кейінгі жағымсыз 
эмоциялардың ауыртпалығы жаңа отбасын құру, неке туралы шешімді қайта қабылдауды 
қиындатады. Осы орайда О.Г.Прохорова былай деп атап өтті: «ерлі-зайыптылардың бір-біріне 
салғанын қайтару мүмкін емес, ал жаңа қарым-қатынасқа инвестициялау қабілеті кез келген 
некеге деген күдік пен параноидтық сезіммен уланады» [8]. Ажырасқаннан кейін балалары бар 
көптеген əйелдер қайта некеге тұру мүмкіндігін қарастырмауы мүмкін. Осы факторлардың 
барлығы бала тууға кері əсер етеді, тиісінше, демография зардап шегеді. Ажырасу нəтижесінде 
балалар толық емес отбасында тəрбиеленуде. Көбінесе ажырасқан ерлі-зайыптылар өздерінің 
ата-аналық міндеттерін ресми түрде орындайды. Бұл мысал балада оның кейінгі өмірінде 
жүзеге асырылуы мүмкін белгілі бір отбасы үлгісін қалыптастырады. 
Психологтың міндеті-өмірді өз қиындықтарымен жəне сұрақтарымен қабылдауға 
көмектесу, жанжалдың екі жағына да əрқайсысының сезімдерін түсінуге көмектесу; 
жанжалдасқан ерлі-зайыптылардың балаларға жағымсыздықты жібермеуіне жол бермеуге 
тырысу. Сіз дағдарыстың себептеріне терең бой алдырмауыңыз керек, мүдделі отбасы 
мүшелеріне бір-бірімен жəне сыртқы ортамен қарым-қатынасты тұрақтандыруға көмектесетін 
осындай тəжірибелер мен əрекеттерді таңдау маңызды. Егер психолог жұмыс əдістерін дұрыс 
таңдаса, отбасылық жүйе дұрыс жұмыс істей бастайды, психологиялық ыңғайсыздық, 
дағдарыс барлық отбасы мүшелерінде немесе оның жеке өкілдерінде төмендей бастайды. 
Ерлі-зайыптылармен жұмыс істеу кезінде отбасының барлық аспектілерін ескеру қажет: 
некеге тұру себептері, неке өтілі, некенің басталуы немесе қайталануы, негізгі құндылық 
бағдарлары, балалардың некеде болуы. [9]. 
Сонымен, отбасымен жұмыс жасағанда кеңесші психолог өзі білетін теорияларға сүйене 
отырып, тек осы нақты отбасына лайық жеке əдістер мен тəжірибелерді қолдануы керек деген 
қорытынды жасауға болады. Психологтың жанұя жүйесіне ену дəрежесі неғұрлым жоғары 
болса, жұмыстың нəтижесі де соғұрлым сенімді болады. Мəселені анықтаудың бастапқы 
кезеңдерінде кеңесшімен байланысу кезінде сəтті нəтиже оң, қалаған нəтижелерді береді. Бір 
отбасылық жүйемен жұмыс істеуде əртүрлі тəсілдер мен теорияларды қолдануға болады, 
ұқсас психологиялық дағдарыстарды шешудің бірыңғай бастапқы нүктесі жоқ, 
психологиялық кеңес берудің өзгермелілігі əрқашан барлық құбылыстарды ескере отырып, 
белгілі бір отбасы жүйесінің даралығына негізделеді.
Психолог ерлі-зайыптылар арасындағы отбасылық жанжалда балалар ең осал жақтардың 
бірі екенін есте ұстауы жəне түсінуі керек. Мүмкін терапияны ерлі-зайыптылардың 
психикасына зиян келтірмей, балалардың мүдделерін ескеретіндей етіп құру керек шығар.
Психологтың баламен тікелей байланыста жұмыс істеу қажеттілігінің туындауын да 
жоққа шығаруға болмайды. Əрине, психотерапевт неке жəне отбасы институтының 
қалыптасуына əсер ететін əлеуметтік, мəдени, діни өзгерістерді қадағалап отыруы керек, өз 
тəжірибесінде жағдайды бағалаудың заманауи технологиялары мен əдістерін қолдануы, 
психология ғылымындағы терапияның дамуын, оның ішінде психотерапевттің дамуын 
қадағалауы керек.

322 
Жоғарыда аталған барлық жағдайларды ескере отырып, егер ерлі-зайыптылар некені 
сақтап, жақсартқысы келсе, психотерапевтің кəсібилігі, барлық мүдделі тараптардың 
дағдарысы бойынша жұмыс істеуге жауапты көзқарас болса, отбасы ажырасудың 
травматикалық салдарларынан аулақ бола алады деп қорытынды жасауға болады. 
Əдебиет 
1. https://economy.kz/kz/Novosti_instituta/id=4154/arch=2021_91 
2. Основы психологии семьи и семейного консультирования: учеб. пособие / под общ. ред. Н.Н. 
Посысоева. – М., 2004. – С. 10.
3. Психология семейных кризисов / Н.И. Олифирович, Т. А. Зинкевич-Куземкина, Т. Ф. Велента. – СПб.: 
Речь, 2006. – 360 с.
4. Шейнов В.П. Управление конфликтами. – СПб.: Питер, 2014. – С. 316.
5. Гребенников И. В. Основы семейной жизни. – М.: Просвещение, 1991. – С. 256.
6. Гозман Л.Я. Психология эмоциональных отношений. – М.: Изд-во Моск. ун-та, 1987. – 120 с.
7. Эйдемиллер Э.Г., Юстицкис В. Психология и психотерапия семьи. – СПб.: Питер, 1999. – 656 с.
8. Прохорова О. Г. Основы психологии семьи и семейного консультирования: учеб. Пособие. – М.: ТЦ 
Сфера, 2005. – С. 134.
9. Minuchin S. Families and family therapy. – Cambridge, MA: Harvard University Press, 1974. – P. 125. 

жүктеу/скачать 6.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: