Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары
жүктеу/скачать 6.73 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Мұхаметханова А.А., Болтаева А.М. (Қазақстан Республикасы, Алматы қ. Əл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті) СТУДЕНТТЕРДІҢ ОҚУ МОТИВАЦИЯСЫНА ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ ФОРМАСЫНЫҢ ƏСЕРІ Қазіргі білім беру жүйесі студенттің тұлғалық дамуын, өзін-өзі дамытуға жəне өзін-өзі жетілдіруге деген қажеттілікті ынталандыруды басты мақсат етіп қояды. Қашықтықтан оқыту технологияларын қолдану оқытушы мен студенттің рөлі туралы жалпы қабылданған түсінікті өзгертті. Себебі, дəстүрлі білім беру жүйесі жағдайында оқытушы мен студенттер арасындағы байланыс тікелей байланыста өтеді. Оқытушының міндеттеріне оқу ақпаратын, көмекші материалдарды, жазбалар мен тапсырмаларды мазмұнды дайындау жатады, басқаша айтқанда, оқытушы оқу процесінің барлық дерлік аспектілерін тікелей бақылайды. Қашықтықтан оқытудың теориясы мен тəжірибесінің кейбір мəселелері Е.В. Власова, И.В. Тихомирова, А.В. Хуторский, Дж.Дэниел, Б.Голмберг жəне басқа да отандық жəне шетелдік зерттеушілер еңбектерінде қарастырылды. Ал, дəстүрлі білім беру жүйесіндегі студенттерінің оқу мотивациясын А.А. Вербицкий, Е.П. Ильин, Н.В. Кузьмина, В.А. Якунин жəне т.б. ғалымдар зерттегенін білеміз [1]. Студенттердің мотивациясы оқытудың барлық түрлері үшін маңызды, əсіресе қашықтықтан оқыту жағдайынды оның өзектілігі арта түсті. Соңғы жылдардағы əлемдік пандемия жағдайында барлық деңгейдегі білім беру жүйесін қашықтықтан оқу форматына жаппай көшіру кезінде білім алушылардың оқу мотивация мəселесі өзгерістері байқалды. COVID-19 пандемиясының таралуына байланысты университеттердің көпшілігі студенттерін үйлеріне жіберуге жəне олардың əртүрлі нысандарда қашықтықтан оқытуға көшуге мəжбүр болғанын білеміз. Оқыту процесін қайта құру үшін оқытушылар мен студенттерге айтарлықтай күш салуға тура келді. Қазақстандық ЖОО профессор-оқытушылар құрамы да дүние жүзіндегі университеттердегі ақпараттық технологиялар мамандарымен бірге дағдарыс режимінде жұмыс істеді жəне көптеген курстар мен бағдарламаларды онлайн режимінде, əсіресе пандемияның бірінші толқыны кезінде үлкен жұмыс атқарды. Осыған байланысты қоғам тарапынан да, мемлекет тарапынан да, педагогикалық қауымдастық тарапынан да шешуді қажет ететін көптеген мəселелер туындады. Оқу іс-əрекетінің негізінде мотивацияның екі түрін қарастыруға болады: ішкі жəне сыртқы. Ішкі мотивация – студенттің ішкі мотивтері мен қажеттіліктері, өзінің білім алуға деген ішкі қозғаушы күші. Мысалы, студент белгілі бір тақырыпқа қызығушылық танытады, ол оның тұлғалық жəне кəсіби қызығушылықтары шеңберіне кіреді. 327 Керісінше, сыртқы мотивацияны студентті жақсы жұмысы үшін мақтайтын оқытушы немесе оқудағы жетістіктері мен жетістіктерін бағалар түрінде көтермелейтін ата-ана сияқты сыртқы субъектілер қамтамасыз етеді. Пандемия кезінде онлайн оқыту тəжірибесі, оқытудың тиімділігін бақылау жəне студенттермен əңгімелесу мотивацияға əсер ететін екі факторды анықтады. Бірінші факторды сыртқы фактор ретінде анықталды: процесті ұйымдастыру жəне курс құрылымы. Екінші фактор, ішкі: жеке параметрлер (тұлғалық жəне кəсіби бағдар, қызығушылық жəне т.б.). Мотивацияның бұл екі категориясы да мотивацияға оң жəне теріс əсер етуі мүмкін. Сондай-ақ, бұл зерттеу ішкі мотивацияның қашықтықтан жəне аралас оқытудың негізгі құрамдас бөлігі болып табылатынын жəне сыртқы мотивациядан гөрі студенттердің мотивациясында маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Берілген тақырыпқа қызығушылық, орындалу қуанышы жəне жеке өсу сияқты жеке параметрлер ішкі мотивациямен көбірек байланысты. Студенттер оқуды еркін жоспарлай білу, бос уақыттың болуы, мұның бəрі мотивацияға оң əсер ететінін алға тартады. Екінші жағынан, олар стресс пен уақыттың жетіспеушілігі мотивацияға кері əсер ететінін айтады. Жеке адамның қажеттіліктері де мотивация факторы болып табылады. Болашақ жұмыс үшін онлайн курстың пайдасы, яғни шындықпен айқын байланысы студенттердің ынтасын арттырады. Қашықтықтан оқытылатын курс білім алушыларды шығармашылық тұрғыда шабыттандыратын, олардың жеке қызығушылықпен байланысты болса, кəсіби дағдыларының дамуына қуаныш пен қанағат əкелсе, онда ол студенттерді білім алуға ынталандыра алады. Ғалым-зерттеушілер С.А. Мухина, А.А. Соловьева белсенді оқыту əдістерін еліктеусіз əдістер жəне модельдеу əдістері деп бөледі. Елікпейтін əдістерге белсенді (проблемалық) дəрістер, пікірталас («дөңгелек үстел», пресс-конференция, конференция), миға шабуыл, пікірталаспен көшпелі сабақтар, бағдарламаланған оқыту, қорғаумен қорытынды (дипломдық) жұмыс, ресми рөлді орындамай-ақ тəжірибеден өту жатады. Модельдеу əдістері ойын əдістеріне (ойын құрастыру, қызметтік рөлді орындау арқылы тəжірибе, рөлдік ойын, психодрама, іскерлік ойын) жəне ойыннан тыс əдістерге (нақты жағдайларды талдау, хат алмасуды талдау, нұсқауларға (алгоритм) сəйкес əрекеттер) бөлінеді. , ситуациялық жəне өндірістік есептерді шешу) [2, 18 б.]. Д.Н. Кавтарадзе белсенді оқыту əдістеріне пікірталас, рөлдік ойындар, модельдеу жəне іскерлік ойындарды жатқызады [3, 58 б.], В.А. Ситаров – іскерлік ойындар, батыру əдісі, тереңдетілген оқыту əдісі, микротабу əдісі, синектика əдісі. Оқыту жағдайындағы іскерлік ойындарды келесі түрлерге сəйкес топтастырады: 1. «Миға шабуыл», «сарапшылар клубы» сияқты «қыздыру» ойындары, тақырыптық ойын-сауық ойындары. Олардың міндеті – қатысушылардың қызығушылықтары мен қиялдарын босату, ойын мен ұжымдық мотивацияны белсендіру, зерттелетін материалға стандартты емес көзқарасқа назар аудару. 2. Ситуациялық рөлдік ойындар. Нақты жағдайларды жəне олардың рөлдік ойынын талдауды қамтиды. 3. Конструктивті-рөлдік, проблемалық-рөлдік, пікірталас ойындары. Оларды қолданудың мақсаты – іскерлік рөлдерді қабылдау жəне тиімді орындау дағдыларын қалыптастыру, өзара əрекеттестік пен ұйымшылдыққа, өнімді ынтымақтастыққа, ұжымдық шешімдерді əзірлеуге қатысуға үйрету. 4. Шығармашылық ойындар. Бұл техникалық, көркемдік, ізденіс жəне ұқсас жобаларды жасау бойынша ұжымдық жұмыс. Бұл ойындарға оқушыларды қатыстыру шығармашылық қабілетін дамытуға, бастамашылдыққа, батылдық, табандылыққа, жауапкершілікке тəрбиелеуге ықпал етеді[4, 149 б.]. Нақты жағдаяттарды лекциялық-талдау (кейс-стади) студенттердің белсенді танымдық іс- əрекетін ұйымдастырудың тиімді жəне кең таралған əдістерінің бірі болып табылады. Нақты жағдайларды талдау əдісі нақтыланбаған өмірлік жəне өндірістік міндеттерді талдау қабілетін дамытады. Белгілі бір жағдайға тап бола отырып, студент ондағы мəселенің бар-жоғын, оның неден тұратынын анықтауы, жағдайға деген көзқарасын анықтауы керек. 328 Жағдайлардың келесі түрлері ажыратылады: иллюстрациялық ситуациялар, жаттығу жағдаяттары, бағалау жағдаяттары, проблемалық ситуациялар Еліктеу жаттығулары оқытудың белсенді əдісі болып табылады, оның айрықша белгісі оқытушыға алдын ала белгілі мəселенің дұрыс немесе ең жақсы (оңтайлы) шешімі болып табылады. Имитациялық ойындарда адамдардың мінез-құлқын жəне олардың нақты модельдеу жағдайында өзара əрекетін анықтайтын экономикалық, құқықтық, əлеуметтік-психологиялық, педагогикалық, математикалық жəне басқа механизмдер (қағидалар) ойнатылады [5, 17 б.]. Қашықтықтан оқыту жағдайындағы өзекті мəселелер қатарында: 1. Студенттер өз білімін өздерінің қызығушылықтары деңгейінде құрастырады, сондықтан оқытушылар студенттерге өздерінің бұрыннан бар білімін пайдалану мүмкіндігін үнемі ашып, сонымен бірге өзінің оқу процесінде белсенді рөл атқаруы керек. 2. Кəсіби сауаттылықты меңгеру студенттердің өз қызығушылықтарының заңды салдары болуы керек, сондықтан олар, əдетте, оқу материалдарын өздері таңдайды жəне өздерін қызықтыратын тақырыптарға эссе жазады. 3. Оқу – түсіну; оқылған мəтіннің мағынасын ашу. Оны иерархиялық ретпен реттелген белгілі бір дағдылардың жиынтығымен салыстыруға болмайды, оқуды үйрену үшін оны меңгеру жеткілікті. 4. Жазу қабілетінің негізгі мақсаты – ақпаратты жеткізу. Оқытушылар студенттерге эссе жəне эссе тақырыптарын таңдауға мүмкіндік береді, олардың өзін-өзі көрсету əрекеттеріне оң əсер етеді жəне студенттің жұмысын тыңдауға дайын аудиторияны ұйымдастырады. 5. Кəсіби білімді меңгеру – табиғи процесс. Студенттердің өз білімдерін қалыптастыру процесінде пікір алмасу, пікір алмасу үлкен үлес болып табылады. Оқытушылар кəсіптік білім беру процесінде оларды бір-бірімен қарым-қатынас жасауға үйретеді. 6. Тəуекелге баруға жəне қателесуге дайын болу – мамандықты жетілдірудің қажетті шарты. «Жаңалықтың» əртүрлі деңгейлерінен өте отырып, студенттер білім мен сенімнің жеке интегралды жүйелерін қалыптастырады, ал оқытушылар студенттерді тəуелсіздікке, өзін-өзі ұйымдастыруға жəне оқудың қажетті бөлігі ретінде өз қателеріне қарауға шақырады [4, 241 б.]. Қорыта келгенде, жоғары оқу орындарындағы студент тұлғасының мотивациялық сферасының даму деңгейі университеттік білім берудің əдістеріне, жағдайларына жəне құралдарына, оқудың өзіндік мəнін сезінуіне, оқуға субъектілік-рефлексивті қатынасына, субъективті белсенділігі мен субъективті қатынасына байланысты. Мотивациялық сфераны терең білу жəне түсіну табысқа жетуді қамтамасыз ете алады, оқушы тұлғасының белсенділігін оның дамуы үшін дұрыс бағытқа бағыттай алады. Сондықтан да оқытудың кез-келген формасы (қашықтықтан, дəстүрлі) болашақ мамандардың игеретін мамандықтарының спецификалық ерекшеліктеріне байланысты оқу бағдарламасы негізінде жүзеге асуы тиіс. Əдебиет 1. Болтаева Ə.М. Мотивация психологиясы: Оқу құралы, Алматы, 2020 – 63б. 2. Мухина С.А., Соловьева А.А. Нетрадиционные педагогические технологии в обучении. – Ростов н/Д., 2004. 3. Кавтарадзе Д.Н. Обучение и игра. Введение в активные методы обучения. – М., 1998 4. Ситаров В.А. Дидактика: учеб. пособие / под ред. В.А. Сластенина. – М., 2002 5. Новик М.М. Современные технологии в образовании // Новые знания. – 1999. – № 3. жүктеу/скачать 6.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|