Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис



Pdf көрінісі
бет254/337
Дата26.09.2023
өлшемі3.22 Mb.
#478549
түріОқулық
1   ...   250   251   252   253   254   255   256   257   ...   337
аза тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис

§ 116. Анықтауыш 
Анықтауыш сөйлемдегі зат есімнен не зат есімнің орнына жұмсалатын 
басқа есім сөздерінен болған мүшелермен ғана байланысып, сол мүшелерді 
түрлі бейнелері жағынан сипаттап тұрады. 
Сөйлемде әр түрлі синтаксистік қызметте жұмсалған әр заттың өзіне ғана 
тән не бір тектес көп затқа ортақ сапалары болады. Бір затты өзге нәрселерден 
сол сапалық ерекше белгілеріне қарай айыруға болады. Заттардың әр түрлі 
сындық, сапалық белгілерін білдіретін сөздер сейлемде, көбінесе, анықтауыш 
қызметінде жұмсалады. 
Алыс жол атты сынайды, 
Ауыр жол ерді сынайды. («М. М.») 
Сәлім қызық кітап оқыды. 
Бұл сөйлемдердегі алыс жол, ауыр жол, қызық кітап деген тіркестерде 
жол, кітап деген зат есім сөздерінің алдындағы алыс, ауыр, қызық деген сын 
есім сөздері арқылы сол заттардың бойында болатын айырықша белгілерінің 
бір түрі керсетілген. Синтаксистік қызметі жағынан алыс, ауыр, қызық сөздері 
сөйлемде анықтауыш болып тұр. 


279 
Заттың белгісін (сынын, түр, түсін т. б.), заттық сапасын, меншікті-
лігін, санын білдіретін тұрлаусыз мүшені а н ы қ т а у ы ш дейді. 
Анықтауыштар қ а н д а й? қ а й? қ а й с ы? (қ а й с ы сы?) қ а й д а ғ ы ? н 
е д е г і ? к і м н і ң ? н е н і ң ? қ а н ш а ? н е ш е ? н е ш і н ш і ? қ а й т -к е 
н? н е т к е н ? деген сұраулардың біріне жауап береді. 1) Аспазшы тәтті 
самсалар пісірді. 2) Боцманның жуан даусы бар болып шықты. (Л. К.) 3. 
Ойдағы ел
 
 қырдағы елмен араласып. (А. Қ.) 4) Менің белгім осы.5) Ұлыған 
қасқырдың даусы жан-жақтан естілді. (С. М.) 6) Ойда он сиырдың мүйізі 
сырқыраса, қырда қырық сиырдың мүйізі сырқырайды. («М. М.»)  
Анықтауыш пен анықталушы сөздердің қай сөз табынан болып келуіне 
қарай олардың мағыналық қарым-қатынастары да түрліше болады. Қазақ 
тіліндегі анықтауыштарды мағыналық ерекшеліктеріне карай негізгі екі топқа 
бөлуге болады: 1) сапалық анықтауыш; 2) меншіктік анықтауыш. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   250   251   252   253   254   255   256   257   ...   337




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет