Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис
ә) Көнеленген қосымшалар арқылы жасалған туынды үстеулер
жүктеу/скачать 3.22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Күрделі туынды үстеулер
| ә) Көнеленген қосымшалар арқылы жасалған туынды үстеулер .
Тілдегі кейбір есім сөздері белгілі септік жалғау тұлғасында қолданыла келе үстеу ретінде қалыптасып қалған . Мұндай үстеулерді ажыратып түбір мен қосымшаға бөліп қарау дұрыс болмайды .Өйткені ол сөздің құрамын- дағы қосымша қазір сол сөздің бөлінбейтін морфологиялық құрамына айналған .Оған делел ондай үстеу сөздердің бір кездегі түбір толық есім сөздерінше барлық септік жалғауларына қойылып септелмейді . Тек сол септік жалғау тұлғаларына тұрақталып үстеу болып қалыптасқан түрі көнеленген жалғаулар делінеді. Белгілі есім сөздермен үстеу болып қалыптасатын (көнеленетін) барыс,жатыс,шығыс,көмектес септік жалғаулары болып келеді . Мысалы : 1) Б а р ы с с е п т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к ө н е л е н у і н е н т у ғ а н ү с т е у л е р : алға, артқа, үске, асқа, жатқа, басқа, бірге, кешке. 2) Ж а т ы с е п т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к ө н е л е н у і н е н т у ғ а н ү с т е у л е р : аррта, алда, үсте, күнде, жазда , қыста, түсте, жаңада, баяғыда.т.б 3) Ш ы ғ ы с с е п т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к ө н е л е н у і н е н т у ғ а н ү с т е у л е р : шалқасынан, етбетінен, жүресінен, төтесінен, қырынан, лажсыздан, тосыннан, кеңінен, тікесінен.т.б. 4) К ө м е к т е с с е п т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к ө н е л е н у і н е н т у – ғ а н ү с т е у л е р: жайымен, шынымен, ретімен, кезегімен, жөнімен т.б. б) Күрделі туынды үстеулер . Екі не оданда көп сөздерді біріктіріп , қосарлап, кейде тіркестіріп қолдану арқылы да үстеулер жасалады . Мысалы: 1) С ө з б і р і к т і р у а р қ ы л ы ж а с а л ғ а н ү с т е у л е р :бүгін, биыл,танертең қыстыгүні, жаздыгүні, әлдеқашан, түнеугүні, бүрсігүні, соғұрлым, әлдекімше,ендігәрі,әжептәуір .т.б 2) С ө з қ о с а р л а у а р қ ы л ы ж а с а л ғ а н ү с т е у л е р : Бірте-бірте,ерте-ерте,күнде-күнде,әлсін-әлсін,қолма-қол,көзбе-көз, бетпе- бет,ауызба-ауыз,жата-жастана,бет-бетімен,алды-алдына,үсті-үстіне, бостан-босқа . 3) С ө з д е р д і ң т і р к е с і а р қ ы л ы ж а с а л ғ а н ү с т е у л е р : 229 Күні ертең, демнің арасында, таң ата, кеш бата, екі кештің арасында т.б. 4)С ө з - т і р к е с т е р і н і ң т ұ р а қ т а н у ы а р қ ы л ы ж а с а л ғ а н ү с т е у л е р: аяқ астынан ,қаннен қаперсіз,қас пен көздің арасында , көзді ашып жұмғанша ,ә дегенше ,құлан таза. жүктеу/скачать 3.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|