-ай, -ей (кейде –ғай, -гей) сөз тудырушы тұлғасы -а және -й жұрнақтарының қосылуы негізінде қалыптасып, күрделі сөзжасамдық мағына үстейді. –Қар, -кер тұлғасы арқылы негізделіп, жіктеліп шыққан тұлға болғандықтан, семантикалық-генетикалық сабақтастық сақталады: көркей, марқай, қартай, сарғай, қарай, күнгей, молай, көбей, азай, т.б.
- қар, -кер, -ғар, -гер – ежелгі сөзжасамдық тұлғаның бірі. Әртүрлі дыбыстық өзгерістердің нәтижесінде құрамы өзгеріп, бірнеше СТТ-ның жіктелуіне негіз болған. Қазақ тіліндегі –ар, -ер, -ай, -ғыз тұлғалары осы формадан жіктеліп шығып, өзіндік семаға ие болған деген ғылыми пікір бар.
іс-әрекеттің белгілі субъекті арқылы орындалатынын көрсететін сема: басқар, атқар, теңгер, суғар (суар), (“іскер” сөзі осы тұлғаның лексикалануы арқылы қалыптасқан);
іс-әрекеттің орындалуын қалау семасы: ескер, жеткер, т.б.
-ар, -ер, -р. Жоғары атап өткеніміздей, -қар тұлғасы арқылы жіктелген СТТ. Негізінен бұл СТТ-ның сөзжасамдық мағынасында сындық ұғымды таңбалайтын атауларға жалғану қабілеті мол. Мұндай семантикалық қасиеті –ар, -ер, -р есімшесімен генетикалық байланыстың бар екенін көрсетеді.
Мысалы: қызар, жасар, көгер, жақсар, тазар, жаңар, ескір, ұзар, қысқар т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
