Қазақстан халқы ассамблеясы қарағанды облысының Әкімдігі
жүктеу/скачать 7.5 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым»
124 Мәскеу мен Алматыға жеделхаттар жөнелтіп, өздерін зорлық-зомбылықтан құтқаруды өтінді. 1928 жылдың 24 қаңтарында Қазақ АКСР Халық Комиссарлар Кеңесі жасырын өткізіп, Қазақстанның өз ішінде байларды жер аударудың тәртібін бекітті. Осында басқа округтермен бірге байларды Гурьевке, Гурьевтен Қызылорда округіне жер аударуды ұйғарған. Сөйтіп, байларды ең алдымен өз туған жерінен туған туыстарымен, жақын жекжаттарынан, отбасынан айыру көзделген. 1929 жылдың күзінде ауыл шаруашылығын жаппай ұжымдастыру басталды. Бұл іс дайындықсыз асығыс қолға алынды. 1929 жылдың 9 айында Қазақстанда колхоздар саны 2115-тен 4348-ге дейін, ал оларға тартылған шаруа шаруашылықтары 23000-нан 66000-ға дейін өсті [4, 162-163 б.]. Ауыл тұрғындарын колхоздарға біріктірудің төтенше сипаты тарихи құжаттардан айқын аңғарылады. Ұжымдастыру науқанының қарқынды жүргені соншалық, Қызылорда округі бойынша уәкіл Мырзағалиевтің қысымымен екі сағаттың ішінде 1 ауыл біріктірілген [5, 162- 163 б.]. Бұл 100% көрсеткіш болатын. Ал, қарсылық білдірушілерді сайлау құқығынан айыру, мал-мүлкін тәркілеу, жер аудару сияқты қатаң нұсқаулармен қорқытып, ұжымдастыруға еріксіз көндірген. 1930 жылдың мамырында Қызылорда округтік ІІ партия конференциясы болып өтті. Конференцияда ВКП(б)П округтік комитетінің бірінші хатшысы А.Розыбакиев есепті баяндама жасады. Онда 1929 жылы колхоз тауарларының 19,7%-ы берілгені айтылып, 1930 жылы оның көлемін 56% -ға дейін ұлғайту міндеті қойылды. 1929 жылы бай-кулак шаруашылықтарының орнына құрылған колхоздар мен совхоздар небәрі 400 миллион пұт, ал 1930 жылы одан да аз астық өндірді. Қазақстанда қыстақтар мен ауылдарға ауыл шаруашылығын өнімдерін дайындау жөнінде барынша қатаң нұсқау алып, өздеріне ерекше құқықтар берілген 4812 уәкіл аттанды. 1929 жылы олардың ықпалымен 15 мың, ал 1930 жылы 16,3 мың адам қамауға алынды [1, 288 б.]. Мұндай жаппай жазалау шаралары жергілікті жерлерде жағдайды шиеленістіре түсті. Қазақ ауылы өзінше қарсыласып-ақ бақты. Мал-мүліктерін сату, қалалар мен құрылыс алаңдарына, басқа аудандар мен округтерге, тіпті шет елдерге қоныс аудару етек алды, өз мүлкі мен отбасын қорғау мақсатында өкімет органдарына қарсылық білдірудің шарасы есебінде шаруалар көтерілістері бой көтере бастады. 1930 жылы Сарысу, Созақ, Ырғыз аудандарынан басталып, Қызылорда округінде жалғасын тапқан Қарақұм көтерілісіне Қазалы, Қармақшы, Тереңөзек, Арал т.б. аудандардың шаруалары да қатысты. 1930 жылғы көктемде басталған көтерілістердің ішінде көлемі жағынан да, трагедиялық сипаты жағынан да Қарақұм көтерілісі ерекше болды. Сонымен қатар, Сыр өңірінде Қызылқұм, Асандар, Ақмырза көтерілістері бой көтерді. Көршілес Ырғыз, Арал, Қарсақпай аудандарының бірқатар ауылдары да осы бас көтеруге қосылды. Кеңес өкіметінің қысымына шыдамай, ауыл адамдары қолдарына қару алып, қорғануға мәжбүр болды [3.162-163 б]. ХХ ғасырдың 30-40 жылдары Сыр өңіріндегі Сталиндік ұжымдастыру, ашаршылық, саяси қуғын-сүргін жергілікті халыққа ауыр зардаптарын алып келді. 1927 жылы ақпанда БОАК төралқасы көшпелі, жартылай көшпелі қазақтарды жерге орналастыру туралы шешім қабылдады. Голощекин Қазақстандағы егістікке жарамды жерлерге орыс шаруаларын қоныстандыру мақсатын бірінші кезекке қоюға тырысты. Бұл, сөз жоқ, саяси қайраткерлердің заңды қарсылығын тудырды. Алайда, бұл бағытқа дем беріп отырған мәскеулік үкімет басшылары Голощекинді қолдаумен болды. Сол 1927 жылы қарашада өткен V Бүкілқазақстандық партия конференциясы Қазақстанды мекендейтін барлық ұлттарды жаппай жерге орналастыру қажеттігі жөнінде қаулы қабылдады. Ол қаулыны БОАК өзінің 1927 жылғы 12 желтоқсандағы қаулысында толық мақұлдады. Соның нәтижесінде, Қазақстан үкіметі 1928 жылы 4 наурызда «ҚАССР-де жерге орналастыру тәртібі және жерді пайдалануды ретке келтіру туралы» арнайы қаулы қабылдады. Бұл қаулы қабылданғанға дейінгі жерге орналастыру екі кезеңмен жүргізілген еді. Белгілі тарихшы Т.Омарбеков екі кезеңнің біріншісін – дайындық кезеңі деп атаса, екіншісін – оны жүзеге асыру кезеңі деп атайды. Қызылорда округіндегі Кеңес өкіметінің «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым» 125 күштеп ұжымдастыруына қарсы қозғалыстар «Ақмырза ахун бастаған наразылық», «Қарақұм көтерілісі», «Қазалы немесе Асандар көтерілісі» деген шартты атаулармен белгілі болды [5, 86б.]. ХХ ғасырдың 30-40 жылдарындағы саяси қуғын-сүргін құқық қорғау органдарының қолымен жасалды. Осы мақсатта ең алдымен қуғындаудың заңдық негізі әзірленді. Оған дәлел ретінде сол жылдары қабылданған заңдарды алға тартамыз. Кеңес мемлекетінің заңдары Қазан төңкерісінен бастап тоталитарлық жүйенің орнығуына жол ашты. Кеңестік құқық «биліктен айырылған қанаушы таптарға» қарсы бағытталғандықтан, адамдар шыққан әлеуметтік тегі үшін жазаланды. Кеңестік заңдар «кеңестік тәртіпті» нығайтуға, социалистік экономиканы құруға, еңбекшілер бостандығы мен демократиялық құқықтарын қамтамасыз етуге, бұқараны коммунистік санамен тәрбиелеуге тиіс болды. Сөз жүзінде заңдардың сипаты демократиялық бағытта болғанымен, іс жүзінде адамдарды жікке бөліп «таптар арасындағы күресті» өмірге әкелді. Бұл адам баласының мәдениетіне, адамзат өркениетіне аса қауіпті еді. Кеңестік тоталитарлық тәртіпті жамандау мақсат емес, алайда, оның миллиондаған адам өмірін құрбандыққа қиған саясаты ұлт санасына ізін салып та кетті. Кеңестік жүйеде өмір сүрген халықтардың саяси қуғын-сүргін зобалаңына ұшырамағаны кемде-кем. Саяси қуғын-сүргін салдарынан конформизм, бюрократизм, жағымпаздану секілді көптеген адами дамуға кереғар теріс түсініктер өмірден орын алып, тамырын тереңге жайды. Алаш зиялыларының «большевиктер ылаңы көпке кетер, биліктен кеткенше талайды былғап кетер» деген мазмұндағы даналығының ақиқаты соған дәлел. жүктеу/скачать 7.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|