Қазақстан халқы ассамблеясы қарағанды облысының Әкімдігі
жүктеу/скачать 7.5 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында
| Қ.Е. Көшербаев,
Қызылорда облысының әкімі Қадірлі зиялы қауым! Құрметті Гүлшара Наушақызы! Құрметті қонақтар! Бүгін – халқымыздың тарихындағы ең қасіретті күн. Алтайдан Атырауға дейінгі атырапты алып жатқан кең байтақ жердің иесі болған халқымыздың басынан талай қасіретті жылдар өтсе де дәл осындай ауыр да азаптысы болмаған шығар. Қазақ тарихында мұңлы ізін қалдырған Ақтабан шұбырынды жылдарынан кейінгі тарихымызды қаншама асылдарымыз бен боздақтарымыздың қаны мен көзінің жасына жуған сталиндік қуғын-сүргін мен қолдан жасалған ашаршылық болатын. Осы зұлматты кезең туралы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өзінің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында «Күллі ХХ ғасыр революциялық сілкіністерге толы болды. Бұл осы аумақтағы барша ұлттарға мейлінше әсер етіп, бүкіл болмысын өзгертті. Өткен ХХ ғасыр халқымыз үшін қасіретке толы, зобалаң да зұлмат ғасыр болды», – деп ерекше атап өтті. 1992 жылы осы мәселені арнайы зерттеген Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі Төралқасының комиссиясы өзінің қорытындысында: «Қазақ елі аштықтан және соған байланысты індеттерден, сондай-ақ, табиғи өлім деңгейінің ұдайы жоғары болуынан 2 млн. 200 мың адамнан, яғни, барлық қазақ халқының 48 процентінен айырылды», – деп жазды. Аштықтан, негізінен, жас балалар мен әйелдер қырылғандықтан қазақтардың өсуі қатты тежелді. Кейін бұл аштық «Қызыл қырғын», «голощекиндік геноцид» деген атауға ие болды. Голощекиндік зұлматтың қазақ халқына алып келген шығыны әлем тарихында гитлершілдердің Европадағы еврейлерге жасаған сойқанымен пара-пар келіп, Кампучиядағы «Қызыл кхмерлер» зардабынан асып түсті. Бұл зұлмат ХХ ғасырдағы адамзат баласына қарсы жасалған ең өрескел қылмыстың бірі болып саналады. Халықтың осылай азып-тозған шағында Кеңестік әміршілдік жүйенің саяси және таптық қарсыластарын «тап жаулары», «ұлтшылдар, ұлттық ауытқушылық», «жат пікірдегілер» және «әлеуметтік қауіпті элементтер» ретінде саяси қудалау саясаты – саяси қуғын-сүргін басталды. 1925 жылғы қыркүйекте Қазақстанға басшылық қызметке Голощекиннің жіберілуі жағдайды ауырлата түсті. Оның жүргізген саясаты шын мәнінде ұлт зиялыларын жаппай қуғындауға ұласты. Оған ашық қарсы тұрған Қазақстанның белгілі мемлекет қайраткерлері Ж.Мыңбаев, С.Сәдуақасов, Т.Рысқұлов, Н.Нұрмақов, С.Қожанов, тағы басқалары қызметтерінен алынып, республикадан қуылды. 1928 жылдың ортасынан бастап бұрынғы Алаш ұлт-азаттық қозғалысының басшылары мен белсенді қайраткерлері жаппай тұтқындала бастады. Оларға негізінен «буржуазияшы- ұлтшылдар» деген айып тағылды. Осы кезеңде тұтқындалған 44 алашордашылардың үшеуі – Ж.Аймауытов, Ә. Байділдин, Д.Әбілов ату жазасына кесіліп, үкім орындалды. Ал, қалғандары әртүрлі мерзімге түрмеге қамалды. Ұлттық интеллигенцияның екінші тобы 1930 жылдың қыркүйек-қазан айларында тұтқынға алынды. Қазақстанда 1928 жылы орын алған қазақ байларын кәмпескелеу саясаты шын мәнінде кеңестік құрылысқа қарсы «әлеуметтік қауіпті элементтерді» іздестіруге, оларды еріксіз жер аударуға ұласты. 1930 жылы басталған байларды тап ретінде жою науқаны саяси қуғын-сүргінге жаңа қарқын берді. Жаппай жазалау үзіліссіз жүргізіліп, 1937 жылдың 30 шілдесінде КСРО ішкі істер халық комиссариатының бұйрығымен қырып-жою операциясы бұрын-соңды болып көрмеген «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым» 11 қарқынымен күшейтілді. Осы уақыттан 1938 жыл аралығында Қазақстанда 25833 адам партиядан шығарылып, олардың 8544-і «Халық жаулары» не олардың «сыбайластары», «әлеуметтік жат элементтер» ретінде айыпталды. Белгілі қазақ зиялылары, Алаш қайраткерлері түгелге жуық жазаланды. Қуғын-сүргін басталған жылдан Сталин дүниеден өткенге (1953 жылға) дейін Қазақстанда 103 мың адамға саяси айып тағылып, оның 25 мыңы ОГПУ-НКВД үштіктері үкімімен, сот үкімімен атылыпты. Олар негізінен халықтың қадірлі азаматтары, ұлттың қаймақтары еді. Біздің Сыр бойында сол сұрапыл кезеңде жазықсыз азаматтардың үстінен 2 мыңнан астам қылмыстық іс қозғалып, тіпті бір іс бойынша бірнеше адам тартылып, 200 адам ату жазасына кесілген. 1897 жылы Ресей империясы жүргізген жалпы санақта қазақ халқының саны 4 миллион 120 мың адам болды. Ал, Ахмет Байтұрсыновтың кітабында туған топырағымызда 1913 жылы 6 миллион қазақтың болғаны жөнінде жазылған. Егер сол кездегі 6 миллион халық жыл сайын 5 пайызға өскеннің өзінде, қазақ қазір 30 миллионның үстінде болады екен. Осының өзі халқымыздың қасіретті қырғынды басынан өткергенінің дәлелі емес пе? 1937 жылдан бастап «Отанын сатқандар» қатарына жатқызылған халықтарды депортациялау басталды. «Қиыр Шығыс өлкесіне жапон шпионажының еніп кетуіне жол бермеу мақсатында», – деген желеумен алғаш Қазақстанға Қиыр Шығыстан 18526 корей отбасы, барлығы 102 мың корей күштеп көшірілді. 102 мың поляк жер аударылды. Жаумен ынтымақтасты деген сылтаумен 1941 жылы Қазақстанға 361 мың неміс жер аударылды. 40 мыңнан астам неміс ұлтының өкілдері сенімсіздер ретінде майдандағы әскер бөлімдерінен босатылды. 1943-1944 жылдары Қазақстанға 507 мың адам жер аударылды, олардың ішінде поляктар, қарашайлар, шешендер, ингуштар, тағы басқалары болды. 1944 жылы Орта Азия республикалары мен Қазақстан Грузияның Месхетия өңірінен жер аударылған 110 мыңнан астам мұсылман халқын қабылдауға мәжбүр болды. Сталиндік зұлмат тұтас ұлттарды сойқан саясаттың құрбаны етті. Қазақстанға осы кезеңде 1 миллион 210 мың адам жер аударылған екен. Олардың көпшілігі Сыр бойын паналады. «Орнында бар оңалар», дейді халық даналығы. Кешегі қуғын-сүргіннің зардабын тартқан ұлттар бүгінгі күні қазақ халқымен бірге өмір сүріп, біте қайнасты. Қазіргі кезеңде олар Тәуелсіз Қазақстанды, Сыр өңірін гүлдендіру, көркейту мақсатында берекелі бірлікте, тату тірлікте тізе қосып, еңбек етуде. Еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі жаппай саяси қуғын-сүргіндерге ұшыраған адамдарға қатысты әділеттілікті қалпына келтіру, осы қуғын-сүргіннің барлық құрбандарын ақтау, оларға тигізген моральдық және материалдық залалды қазіргі уақытта барынша мүмкін болатын өтеуді қамтамасыз ету мақсатында 1993 жылғы 14 сәуірде «Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» Заң қабылдады. Ел Президентінің 1996 жылғы 30 желтоқсандағы Жарлығымен «1997 жыл – Жалпыұлттық татулық пен саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу жылы» деп жарияланды. Мемлекет Басшысының 1997 жылғы 5 сәуірдегі Жарлығымен 31 мамыр – Саяси қуғын- сүргін құрбандарын еске алу күні деп белгіленді. Бүгін біз сол қасіретті де азалы күндерімізді ұрпағымыз ұмытпасын, бабалар басынан өткен зұлматты жылдарды жадында сақтап, құрметін білдірсін деген ниетпен Саяси-қуғын сүргін және ашаршылық құрбандарына арналған ескерткіш-белгіні реставрациядан өткізіп, қайта аштық. Қызылордада қуғын-сүргіннің құрбаны болған азаматтардың сүйектері жерленген жерде ескерткіш-белгі орнатылуы, жыл сайын дәл осы күні оларды еске алу шараларының өткізілуі – кешегі қасіретті тарихты ұмытпаудың, әділеттің ақ жолында бастарын бәйгеге тіккен әкелер мен ағаларды мәңгі есте сақтаудың, өткеннен сабақ алудың қажет дәстүрі. |