Жер ресурстарын қорғау, жақсарту және тиімді пайдалану

Жер ресурстарын қорғау, жақсарту және тиімді пайдалану

Қазіргі уақытта жердің құнарлылық проблемасы күшейе түсті. Ең бір өзекті проблема – қалыпты құнарлылықтың кемуі. Құнарлылықтың кемуі ауыл шаруашылығына салымның аз болуының басты себебі болып тұр. АӨК дамуында қалыптасқан «техногенді» тип экологиялық шектеулермен қатар таза экономикалық себептермен «тұйықталған» деп есептеледі. Соңғы жылдарда (КСРО-да тракторлар паркі 2500 есе көбейген). Басқа негізінде экологиялық факторлар АӨК жолы қалыптасуы керек.

Топырақ құнарлығының төмендеуі, тіпті оның толық жоғалуы эрозия, сортаңдану, батпақтану, құрылыс, тау-кен және басқа да өндіріс әсерінен ластану мен тікелей жойылу арқылы пайда болады. Топырақ эрозиясы ең құнарлы жоғарғы қабаттың еріген және жаңбыр суларымен, су эрозиясы мен жел арқылы пайда болады. Жел эрозиясы шаңды ауылдарда жел жылдамдығы 18-20 м/сек немесе одан да жоғары болғанда қалыптасады. Топырақ территориядан жүздеген шақырымдарға ұшырылып кетеді, кейде бүкіл жыртылған қабат ұшырылады. Жергілікті жел эрозиясы 5-6 м/сек жылдамдықта пайда болып, жоғарғы қабат 5 см-ге дейін ұшырылады. Су эрозиясы күшті жаңбырларды пайда болып, топырақ қабатын жуып, бұзып кетеді де жыралар қалыптасады. Қазақстандағы эрозияланған жерлер 18-20 млн га, және олар солтүстік, батыс пен орталық аудандардың егін егілген жерлерінде орналасқан.

Топырақ эрозиясымен күрес жергілікті жер бедерін, климаттық жағдайлар мен эрозия процесінің интенсивтілігін есепке ала отырып жүргізіледі. Оларға ұйымдастырылған-шаруашылық шаралары жатады: жердің дифференциялды қолданылуы, егістіктердің өңделуі, жер бедері мен эрозиялану деңгейіне тәуелді. Түрлі ауыспалы егіс типін қолдану, егістікті кесу, топырақты қорғайтын көпжылдық өсімдіктердің, жолдардың орналасуы, ірі қараны айдау, агротехникалық тәсілдер топырақтағы дәнді-дақылдардың өсуіне, дамуына, қалыптасуына, азықтық, сулық және жылулық режимін қалыптастыруға жағдай жасайды. Қазақстанда топырақты сақтаушы жер шаруашылығы, жер бетіндегі орылған егісті сақтай отырып топырақты өңдеу, ауыл шаруашылық дақылдар мен егістерді ауыстыра отырып ауыспалы егістікті қолдану пайдаланылады. Ормандық ағаштар отырғызылған далалықта өсімдіктердің өсуіне қажет күшті микроклиматтық жағдайлар туып, жел жылдамдығы азаяды, қар тоқтатылып, ылғалдың булануы азаяды, ауаның ылғалдылығы өседі. Ені 10-15 метр 3-5 қатар ағаш егу ұсынылады.