Басқа жігіттер аударысып ойнап келеді екен, менің ағам төмен қарап мұңайып келеді екен,— депті

• 
  Мең қыз-келіншектердің киіміне емес, өңіне қарадым. Қарындасымның өңі сынық, назары пәс екен,— депті Сырым.
  

• 
  Басындағы орамалынан бергені — басым байлауда жүр, мені осы тұтқыннан құтқар дегені. Ал көйлегінің қолтығынан жыртып берсені — денеге көйлек жақын ғой, мен сенің жақыныңмын дегені,— деп шешеді.
  

• 
  Шырағым, сен бала болғанмен бастай едің, дауға шебер едің, қасыңа жолдас ертіп, сол әйелге барып алып қайт, бермейміз деп айтыса қалса, сол елдің Мөңке деген биі бар, соның алдына барарсың,— дейді.
  

• 
  Сіздің қарауыңызда менің жақын қарындасым қой бағып құлдықта жүрген көрінеді. Сол қарындасымды босатып ауылға алып қайту үшін келдім,— дейді.
  

• 
  Өзіңмен қырық жігітті бір түстен киіндірем, біреуі сен боларсың. Ал ол жақтан қырық қызды бір түстен киіндіріп қарсы шығарам, біреуі сенің қарындасың болады. Қарсы келгенде екеуің біріңді-бірің тани кетіп, табанда көріссеңдер, қарындае сенікі, болмаса бере алмаймын,— дейді.
  
• 
  Сол қалпымен қырық жігіт, қырық қыз қарсы келгенде әлгі тұтқын әйел: ,
  
• 
  Арыстаным, аман келдің бе?— деп Сырымның қолын алады. Сонда Сырым:
  

• 
  Сіз, көп адамның ішінен Сырымды қайдан таныдыңыз?— дейді. Сонда әйел тұрып:
  
• 
  Келе жатқан жігіттердің біреулері жан-жағына қарайды, ал біреулері күліп-ойнап келеді. Мына менің ағам Сырым бір қалыпта тұнжырап келеді екен. Жоқ жоғалтқандай, дұшпанда кеткен кегі бардай, түсі тұнжырап келе жатқан алшынның арыстаны осы болар деп көрістім,— дейді.
  

• 
  Қайғысыз адамның бетіңде жарығы бар, қайғылы адамның бетінде салығы бар, мен содан таныдым,— депті.
  

• 
  Сіз өзіңіз осы қызды жаттан алып келдіңіз, енді өзіңіз өкіл аға болып, өз қолыңыздан ұзатыңыз,— дейді.
  

• 
  Ау, жаным халық-ау, бір жас балИны хан сайлайМыз деп жатырсыңдар, сол баланы маған бір көрсетіңдерші, аруағы қандай, жасы қандай екен, байқап көрейін,— дейді.
  

• 
  Иә, аға, болсақ болармыз,— дейді Сырым.
  

• 
  Сырым сен болсаң,
  

— Жоқтан бар болсам,

• 
  Жарайды Сырым, өмір жасың ұзақ болсын!— деп бата беріпті.
  

• 
  Ей, Дат сенің атың заманында қойылған еді-ау, есіміңе келісің лайықты емес, тек бір қоя салынған ат еді-ау!—деп, қазақтың қарітары Датты бетіне соғып жүреді.
  

• 
  Мына атаңа нәлет Нуралының баласы Есім сұлтан біздің бір ағайынның Ақмоншақ деген .жүйрік атын лауға, мінемін деп ұстатып альні еді; енді бәйгеге қосып, Есімнің Ақмоншағы атанып, атағын шығарып жүр. Міне, биыл екі жыл болады, талай рет кісі жіберіп сұрадық, берер емес. Бүгінде «құлаққа құлақ, тұяққа тұяқ ал» дейтінді шығарды,— дейді.
  
• 
  Ақмоншақты бір жесірге балайтын едік, бүтін Бай-бақтының атағын шығарған ат еді. Шырағым, сол атқа сен бар, саған берер,— дейді ағайындары.
  
• 
  Ей, ағайын, сіздер мені Нұралыға жұмсамаңдар, ол ит маған да .бермес. Берсе құп жақсы, егер бермесе мен онан тегін қайтпаспын бір жанжал туып кетер,— дейді Сырым. Ағайындары қаумалап болмайды, ақырында Сьфым баратын болады, барып Нұралы ханның өз үйіне түседі.
  
• 
  Сырым, жай жүрмісің, жұмысьщ не?— Дейді ^ Нұ-ралы.
  
• 
  Сіздің Есім сұлтаныңыз менің бір ағайынымның атын ұстап лауға мінген екен, оған екі жыл толыпйі. Мауқы басылса, сол аттың сүйегі болса да альш кетейін деп келіц едім,— дейді Сьфым.
  
• 
  Жарайды, олай болса Есімді шақыртып айтайын,— дейді хан.
  
• 
  Есім шырағым, мына Сырым Аққұсты сұрап келіпті, бірталай міңдің ғой, енді берсейші!— дейді Нұралы ба-ласына.
  
• 
  Ағайыннан бір ат міне алмасам, мен несіне сұлтан болып жүрмін? Мен атты беремін деп алғаным жоқ. Сырымға ат керек болса, құлаққа — құлақ, тұяққа — тұяқ алсын да кетсін,— дейді Есім.
  
• 
  Менің де есітейін дегенім осы сөз еді,— деп, Сырым табалдырықтан сыр еткізіп үйден шыға жөнеледі.
  

• 
  Шырағым Есім, сен түсін, мына Сырым бір тайдың құнына келіп жүрген жоқ, бұл соғысқалы келіп жүр. Сен білмейсің, бұның атасы Шолпаң біздің бабаларымыздың қолынан жазымдалған, бұл арам соны әлі ұмытпай жүр екен, атын беру жөн болар,— дейді.
  

• 
  Иә, Сырым бала, жоқтан бар болды,
  

• 
  Иә, Бақай ата!
  

• 
  Ей, Сырым, әкең сенің Дат төмен, тентек, шылғауын асына малып ішетін еді. Шешең Қараторы қайратты, күндіз келген жиырма кісіні, "түнде келғен жиырма кісіні қонақ қылып аттандыратын еді. Сен шешеңе тартып туған екенсің-ау, балам,— дейді Бақай сыншы.
  
• 
  Иә, Бақай ата, әкем Дат тентек болса, болған болар, шешем күндіз келген жиьфма адамды, түнде келген жиырма' адамды қонақ етіп аттандырса, қырықтың бірі қыдыр деген онда мен қыдьфдан жаралған болармын.
  

• 
  Сіз ағайынды нешеу едіңіз?— дейді Балаби.
  
• 
  Мен ағайынды екеумін,— дейді Сырым.
  
• 
  Сізді Даттан ағайынды он бір деп естуші едік.
  
• 
  Сіз түсінбедіңіз, мен Даттан он бір екенім рас, бірақ та олардың маған қанша керегі бар? Менің ағайынды екеумін дегенім — біреуі өзім, екіншісі — халқым.
  

— Сөз анасы — құлақ,

• 
  Өтірік пен шынның арасы қанша жер, неше шақырым болар?-- дейді Балаби.
  

• 
  Өтірік пен шынның арасы төрт елі. Көз бен көргеннің арасы, құлақ пен естігеңнің арасы неше щақырым деп мені алдамаңыз,— дейді Сырым.
  

• 
  Ақылды ұққанға айту керек.
  

• 
  Бұл дүниеде не тәтті?— дейді Балаби.
  
• 
  Аста түз тәтті,
  

— Таудан бйік не бар?-

• 
  Таудан биік көңіл бар,
  

• 
  Құда болдым даңқымен,
  

• 
  Рас, құда болды даңқыменен,
  

• 
  Әке, мен Сырымның қызын алмайтын болып келдім, енді Сырымның босағасын аттамаймын, малыңды қайтып ал,— дейді.
  
• 
  Шырағым балам, Сырым бізге мал қайырмайды, тентек болып, айрылыспалық,— дейді Байсал баласына.
  
• 
  Жоқ, әке, айтқан антым бар, айтқаным айтқан. Мал солай кетсе де, алмаймын дедім, алмаймын,— дейді баласы. Шара жоқ, Байсал Сырымға адам жібереді.
  
• 
  Құдаңыз сәлем айтты, өз көңілімде ещ нәрсе жоқ, балалардың дәм-тұзы жараспай қалыпты, малымды беріп жіберсін деді құдаңыз,— дейді Сырымға барғаң адам.
  
• 
  Өй, атаңа нәлет! Мен Байсалдың малын бағып беруге алып па екем?— деп адамдарын Сырым қуып жібереді.
  

• 
  Ал, Байсал, сенің жұмысың маған белгілі ғой, ал бұл туралы ханға барып жүгінелік, диуан саған тисе, малыңды қайырамын,—дейді, Байсал «жарайды» деп екеуі жолдастасып жүріп отырады.
  

— Сендердің араларыңда арғы-бергі сөз көп болар, оның бәрі маған керек емес, сендер бес ауыздан тақпақ сөзбен, арыздарыңды айта қойыңдар. Байсал, сен талап иесі ең ғой: Сөз алдымен саған беріледі, әуелі сен айт,— дейді Атақрзы. Сонда Байеал:

• 
  Сырымға құда болдым даңқыменен,
  

• 
  Байсалдың құда болғаны рас даңқымменен,
  

• 
  Ал, шырағым Байсал, балаң үш жылдай қалыңдық ойнаған болса, малың қайтқан екен, енді саған мал тимейді. Алсаң жесіріңді аласың, алмасаң үйіңе барасың,— дейді Атақозы.
  

• 
  Балам қызыңды алмаймын дейді, менің берген ма-лымды қайтарып берсеңіз екен,— деп.
  

• 
  Мен Байсалдың малын бағып беруге алғаным жоқ, алса қызымды берем, алмаса өзі білсін,— дейді Сырым.
  

• 
  Сіз екеуіңіз белгілі Сырым менен Байсалсыздар ғой, сіздер ұзақ дау айтпай-ақ, екі-үш ауыз сөзбенен қыбқаша жұмыстарыңызды айтыңыз,— депті. Сонда талап иесі Байсал мына сөзді айтыпты:
  

• 
  Қозеке мен Сырымға құда болып едім даңқымен,
  

• 
  Байсалдың менімен құда болғаны рас, даңқыммен,
  

— Тақсыр, тұра тұрыңыз, үйге әлгі сөзіңіздің жауабын беріп кірейін депті де, ханның етегінен ұстай алып, мына сөзді айтыпты:

• 
  
  жүктеу/скачать 1.11 Mb.
  
  Достарыңызбен бөлісу: