Қазақстан республикасының білім және ғылым министірлігі

Евразийский Университет имени Л. Н. Гумилева, г. Астана

Сегодня рынок питания характеризуется широким диапазоном выбора в ассортименте и в ценовых категориях. Такое развитие определено, прежде всего, ростом спроса потребителя.

Выбор продуктов питания обусловлен на сегодняшний день несколькими факторами:
-образ жизни потребителя;
-его платёжеспособность;
-состояние здоровья и связанные с этим ограничения в пище.
Проблемы, связанные со здоровьем человека, в наши дни не всегда характеризуются генетической наследственностью или предрасположенностью к тому или иному виду заболевания, а также влиянием на организм факторов окружающей среды. В последнее время всё большее воздействие на состояние организма и его работоспособность оказывают продукты питания, входящие в ежедневный рацион потребления, а если быть точнее – их состав, который в свою очередь, изобилует перечнем всевозможных так называемых пищевых добавок, самыми распространенными среди которых являются ингредиенты с индексом Е.

Запрещаются Е-компоненты при наличии угрозы для жизни, которые приводят к летальному исходу. В тени остается большая масса других, либо мало изученных, либо не характеризуемых как «опасные». То есть, если консерванты всемирно не признаны смертельными для потребления в пищу, то они могут считаться неопасными. [1]

Имеются сведения, что в напитках как «Sprite» , «Cocа-cola», «Лимонад», «Фруктайм Дюшес», «Фиеста Дюшес» содержатся вещества, способные разрушать структуру ДНК.

Многие «Е» добавки приводят к мутагенезу. Медицинские последствия мутагенеза представляют серьезную угрозу здоровью человека. Индивидуальные мутации ответственны за возникновение врожденных пороков развития, наследственных и онкологических заболеваний. Массированное воздействие мутагенов на генетические структуры может явиться генетического вырождения человека как биологического вида.

Пищевые добавки с мутагенными и комутагенными свойствами представляют серьезную опасность. Вместе с тем, пищевая добавка может ослаблять мутагенные эффекты. И на этой основе пищевых добавок с антимутагенными свойствами возможна разработка продуктов, способных снижать риск воздействия на генетическую структуру человека.

Таблица «Вредные пищевые добавки» [3]

Вредные пищевые добавки могут привести к таким последствиям как:

Онкологическиe заболевания;

Пищевыe отравления с возможным летальным исходом;

Аномалии развития плода;

Неблагоприятное действие пищевых добавок на плод во время беременности. [2]

Методом выявления информированности студентов о пищевых добавках я избрал анкетирование.

Студентов в количестве 100 человек раздавались анкеты с вопросами о пищевых добавках; после чего я провёл анализ ответов.

Выяснилось, что из 100 студентов 65% знают, что такое пищевые добавки, а это 65 человек;

32 % студентов при покупке продуктов читают этикетки, а это 32 студентов;

59% студентов имеют представление, для чего нужны пищевые добавки, а это 59 человек;

57 % студентов знают, в каких продуктах питания содержатся вредные пищевые добавки, т. е. 57 человек.

29% студентов знают, какое влияние оказывают вредные пищевые добавки, т. е. 29 человек.

Большинство студентов считает продукты, с вредными пищевыми добавками, такие: напитки «coca-cola», «sprite», «сникерсы», fast food, жевательные резинки, чипсы, майонез, шоколад.

Словосочетание «fast food», что в переводе с английского означает «быстрая еда», привычно вошло в нашу жизнь. Наверное, невозможно найти человека, который бы ни разу не употреблял в пищу «fast food». [4]

О вредном влиянии пищевых продуктов на организм человека студенты написали: возникновение рака, различного рода аллергии, заболевания желудочно-кишечного тракта, онкологические заболевания.

Я считаю, что сегодня над человечеством нависла серьёзная угроза мутации. Человек потребляет в пищу все продукты, которые, с частым употреблением, могут привести к серьезному нарушению здоровья. На многих продуктах не указывается, какие там еще есть добавки. Поэтому следует уменьшить употребление продуктов, содержащих вредные пищевые добавки. Студенты мало информированы о вредном влиянии пищевых добавок. Поэтому, следует чаще проводить семинары на эту тему.

[1] «Пищевые и биологически активные добавки» В. Н. Голубев;

[2] http://prodobavki.com/index.php

[3] http://cooksbooks.su/home/gbotdst-ljfdrb/dhtlyst-ljfdrb/406-dhtlyst-ljfdrb.html

[4] http://darina.kiev.ua/recipe/fast_food/otrava_na_prilavke_c_5760.html

УДК: 574.796-774
СОСТОЯНИЕ ЧИСЛЕННОСТИ СТЕПНОГО КУЛИКА – КРЕЧЕТКИ (VANELLUS GREGARIUS), В СВЯЗИ С ИЗМЕНЕНИЕМ ПРИВЫЧНЫХ МЕСТ ОБИТАНИЯ
Р.С. Уразалиев

Евразийский Национальный университет имени Л.Н. Гумилева, г. Астана, Казахстан, uruslankamenka@inbox.ru

Кречетка (Vanellus gregarius) – вид кулика, населяющий степи и полупустыни, является эндемиком восточно-евразийской степной зоны Казахстана и юга России.

В связи с предполагаемым сокращением численности за последнее столетие и очень маленьким размером сохранившейся популяции, еще совсем недавно предполагалось, что численность кречетки составляет всего 200-600 гнездящихся пар, в 2003 году кречетка была внесена в Красный список Международного Союза Охраны Природы (IUCN) как «критически угрожаемый вид».

Причины сокращения численности является актуальным вопросом, и на этот счет выдвинуто несколько гипотез. Из-за политических изменений после распада Советского союза, в районе гнездовании вида в последние годы произошли существенные изменения в сельском хозяйстве. В связи с недостатком финансирования, много земли было брошено, что, возможно, сократило площади с короткой травой, необходимые кречетке для гнездования. Произошло значительное снижение поголовья скота и перемены в управлении скотоводством. Эти изменения, в свою очередь, могли повлиять на гнездовую продуктивность вида через увеличение случаев затаптывания гнезд и изменений привычных местообитаний. Для гнездования кречетка предпочитает использовать территории с короткой растительностью, которые в большинстве случаев расположены вокруг населенных поселков, где сохранилось скотоводство. Поэтому, гнездящиеся вокруг поселков птицы могут быть подвержены фактору человеческого беспокойства и беспокойства со стороны собак и кошек.

Кречетка - мигрант, и зимует в основном в Северо-восточной Африке, Северной Индии и на Среднем Востоке; поэтому изменения на миграционных путях и местах зимовок могут также сокращать показатели ежегодного уровня выживаемости. В последние годы были отмечены случаи угрозы для кречетки во время миграции со стороны охотников с ловчими птицами.

К огромному сожалению, до начала работы проекта, почти не проводилось никакой научной работы по выяснению того, какую роль эти изменения сыграли в сокращении численности кречетки. В ноябре 2004 (AEWA 2004) был опубликован План действий по кречетке, в котором были обозначены меры сохранения, которые необходимо использовать в пределах гнездового ареала, на миграции и на зимовках. Одной из ключевых рекомендации Плана действий является начало исследований по выявлению причин сокращения численности вида. Эти исследования были начаты в 2004 году, и продолжались вплоть до 2008 года в рамках долгосрочного научно-исследовательского проекта «Кречетка». За годы этих исследований были впервые получены ответы на ряд важнейших вопросов, касающихся гнездования, выживаемости, миграции и зимовки кречетки. Благодаря огромному количеству полевых часов, цветному кольцеванию, спутниковому мечению и объему собранных материалов теперь можно смело говорить, что ситуация с этим видом не настолько критична и популяция по данным проекта может составлять от 3000 до 11200.

Однако стоит отметить, что сильное сокращение численности в прошлом веке все-таки произошло, и гнездовой ареал сократился почти вдвое. Остается еще много угроз для этого редкого уникального степного кулика и предстоит еще многое сделать, чтобы сохранить его для потомков.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, Астана, Қазақстан, marzhan_kaznu@mail.ru

Экологиялық туризм Қазақстан үшін жаңа әрі жан-жақты бағыт болып табылады. Ерекше қорғалатын аумақтарға қойылатын талаптар мен әлемдік тәжірибеге сәйкес Қазақстан Республикасының заңдары мен Үкіметтің нормативтік құжаттары ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды, оның ішінде жоғары категориялы қорықтық режиммен де туристік және рекреациялық мақсатта қолдануға рұқсат береді. «Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы» Заңның 39 бап, 5 тармағында мемлекеттік табиғи қорықтың негізгі қызметінің бірі – мемлекеттік табиғи қорық және оның қорықтық зонасын экологиялық-ағарту, ғылыми және шектеулі түрде туристік мақсатқа пайдалануды реттеу болып табылады.

Қорғалжын мемлекеттік қорығының көлдер жүйесі дүние жүзі мен жергілікті ғалымдар, орнитолог, биолог, эколог, оқушылар, студенттер, туристердің қызығушылығын туғызатын Қазақстанның ерекше қорғалатын інжу маржаны болып табылады. Мысалы, Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесінің сулы-батпақты аумақтары 1974 жылы сулы-батпақты аумақтар туралы Рамсар конвенциясына сәйкес ғаламдық маңызы бар сулы-батпақты аумаққа жатқызылды. 2000 жылы Теңіз көлі «Тірі көлдер» деп аталатын әлемнің бірегей көлдері жүйесіне енсе, 2007 жылы Қазақстанның биоәртүрлілігін сақтау Ассоциациясының бастамасымен Қорғалжын мемлекеттік қорығы халықаралық дәрежедегі маңызды орнитологиялық аумақтар тізіміне енгізілді. 2008 жылдың маусымында Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы Орталық Азиядағы алғашқы нысандардың бірі болып ЮНЕСКО-ның әлемдік мұралары тізіміне енгізілді. Қорық аумағының қайталанбас бірегейлігін шөлейтті аумақта орналасқан ішкі континенталды сулары; құстардың Орталық-Азиялық және Сібірлік-Оңтүстік еуропалық ұшу жолдарының қиылысқан жерінде орналасуы, далалық, шалғындық, галофитті және су қауымдастықтарының қатар кездесуі, сирек және жойылып кету қаупі төніп тұрған құстардан тұратын биоәртүрліліктің молдығының ерекшеліктері қалыптастырады. Бұған қоса қорық аумағының ұзақ уақыт бойы қорғауда болуы тұмса табиғатты бастапқы күйінде сақтауға мүмкіндік берді. Аталған табиғи жағдайлар аумақты рекреациялық мақсатта игеруге мүмкіндік береді.

БҰҰДБ/ҒЭҚ/ҚР Үкіметінің жобасы аясында жүргізілген бақылаулар мен тәжірибе, жиналған материалдар негізінде Қорғалжын аумағында экотуризм дамыту жөнінде анализ жасалды, оған сәйкес қорық аумағында экотуризмді дамытудың мұмкіндіктері төмегідей.

Артық жақтары: алуан түрлі өсімдіктер мен жануарлар әлемі бар бірегей табиғи аумақтар; тартымды және алуан түрлі живописьті ландшафттар; алуан түрлі көрікті жерлер, көлдер мен құстар; жазғы кезеңдегі қолайлы климаттық жағдайлар; тұрғылықты жергілікті халықтың көптігіне байланысты дәстүрлер мен салттардың сақталуы; ауылдың тыныш және жанға жайлы қолайлы өмірі; қонақжайлылық пен ізгі ниеттілік; осы мекен туралы ақпараттың қол жетімділігі; Қорғалжын ауылындағы қорықтың әкімшілік ғимаратында орналасқан қызықты көрме-орталық; ақпараттық қолдаудың болуы.

Әлсіз жақтары: ауылды жерлерде туристік қызметтің жоқ болуы; жергілікті жер аумағында бәсекелестіктің болмауы (оның нәтижесінде қонақүйлердің бағасы қымбат); ауданда туристерді тасымалдау үшін жалға алатын транспорттың болмауы; Қорғалжын ауылында тамақтандыру қызметінің шектеулілігі; ауыл сыртында туристерге тиісті жағдайлардың болмауы (әжетхана, пикник жасайтын орындар); ауылды жерлерде нұсқаулық тақтайшалардың жеткіліксіздігі; қызығушы тұлғаларда инвестициялық қаржының жеткіліксіздігі; шетел тілдерін білмеуі; Қорғалжында ақпараттық туристік орталықтың болмауы.

Мемлекеттік қорық аумағын экологиялық туризм мақсатында қолдану 1996 жылдан жүзеге асырыла бастады. Ғылыми-танымдық мақсатта тиісті органмен қорықтық зонада жүзеге асырылатын 4 экологиялық маршрут жасалып, бекітілді. Қорғалжын қорығы өздігінше туристік іс-әрекетпен айналыспайды. Қорық әкімшілігі 2001 жылы «Ақмолатурист» ААҚ-мен туризм саласында бірігіп жұмыс істеу үшін келісімшарт жасады. Келісімшарт бойынша қорық туристік мақсатта тек белгілі туристік маршрутқа ғана аумақты береді және туристерді қабылдау үшін Қаражар кордонында базаны көріктендіру үшін жалдау құқығынсыз жер берілген.

Қорғалжын қорығы аумағында экотуризмнің келесідей типтері бөлуге болады:

• 
  Бедвочерлер (bird watchers). Алыс шетелдерден осы аумақтың тек құстарын көруге келетін туристер. Турларды өткізудің өзіндік ерекшеліктері мен талаптары бар.
  
• 
  Ғылыми туризм - әсіресе ерекше қорғалатын табиғи аумақта, себебі тек осы мекенде ғана осы аумаққа тән және сирек кездесетін табиғи экожүйелер, флора мен фауна нысандары бұзылмаған күйде сақталады. Бұл аумаққа ғылыми туризм үшін келетіндер отандық мекемелер мен халықаралық табиғат қорғау ұйымдарының өкілдері. Бұл жерде трансшекаралық және халықаралық ғылыми зерттеулердің, оның ішінде БҰҰ-ның табиғатты қорғау Конвенцияларының (маңызды орнитологиялық аумақтардың әртүрлілігін сақтау, климат өзгеруі, шөлдену мен жерлердің деградациясымен күрес туралы) басым бағыттары ескеріледі.
  
• 
  Оқыту туризмі. Қорық пен оның төңірегіндегі аумақтардың табиғатымен танысуды мақсат ететін ұйымдастырылған экскурсиялар. Жиірек, ЖОО-да ұйымдастырылады.
  
• 
  Арнайы туризм – спорттық балық аулау және аңшылық.
  
• 
  Рекреациялық туризм – таза ауада бос уақыт өткізу, пикник, жылжымалы ойындар, кемпингпен бір күндік демалыс өткізу, кейде әуесқой балық аулаумен ұштасады.
  
• 
  Танысу туризмі. Аумақтың елордаға жақын орналасуы Қазақстанның табиғи және мәдени мұраларына қызығушылықпен қарайтын шетел азаматтарын тартады.
  

Қорық туристерге тамақтану, тұратын жер бойынша төмендегідей қызметтер көрсетеді.

«Қорғалжын МТҚ» мемлекеттік мекемесі көрсететін қызмет түрлерінің тарифтері

Қызмет түрі	Өлшем бірлігі	Ұзақтығы	Тариф теңгемен
Қонақүй, орталық	1 орын	1 тәулік	4500
2 орындық ағаш үй	1 орын	1 тәулік	3500
4 орындық ағаш үй	1 орын	1 тәулік	2700
Тамақтану (таңғы, түскі, кешкі ас)	1 адам	1 тәулік	3500
Монша	1 адам	1 сағат	700
Душ	1 адам	1 сағат	200
Экскурсовод қызметі	1 топ	1 күн	1650
Инспектор-жолсерік	1 топ	1 күн	1600
Транспорт	1 бірлік	1 сағат	250
Табиғат пайдаланғаны үшін төлем	1 адам	1 күн	0,1 АЕК (127)

Жылдар бойынша Қорғалжын қорығына туристердің келу динамикасы

Кестеде келтірілгендей туристер саны жыл өткен сайын артып келе жатыр. Үлкен емес орнитологтар тобы үшін туристік маршруттарда далалық жағдайға сәйкес жабдықталған экотуристердің түнеуіне арналған 2 алаңқай бар. Туристік жабдық 10 адамға арналған. Қорғалжын қорығында ақылы негізде әуесқой және спорттық балық аулау жүргізіледі. Балық аулау қысқы кезеңде Есей, Сұлтанкелді, Қоқай көлдері мен Құлшым өзенінде жүргізіледі. Әрбір балық аулаушыға қорық аумағында жүру ережесі мен тәртібі беріледі, қорықтық режим мен әуесқой балық аулау ережесін бұзғандарға жауапкершілік шаралары қарастырылған.

Жоғарыда аталған ақпараттар қорық аумағында шектеулі түрде экологиялық туризмді дамытудың мүмкіндіктері мол екендігін дәлелдейді. Қорық аумағында экологиялық туризмді жоғары деңгейдегі қызмет түрі ретінде дамыту үшін төмендегідей іс-шараларды іске асыруды ұсынамын:

• 
  қорыққа халықаралық туристер легін көбірек тарту үшін шетелдік туристік агенттіктерге қорық туралы ақпараттар ұсыну;
  
• 
  жергілікті халық қорық аумағында туристік қызметті дамытуға қатысуы тиіс, бұл арқылы жергілікті халықтың жұмыссыздық мәселесін ішінара шешуге болады;
  
• 
  ішкі рынокта қорық туралы ақпараттық жарнамаларды көбейту;
  
• 
  қорық аумағында қызмет көрсетуде дифференциялық тәсілдің болуы, бұл қызмет көрсетудегі бағалық айырмашылықты білдіреді;
  
• 
  студенттер, басқа білім алушылар үшін іс-тәжірибе өтетін немесе жас өлкетанушылар, туристер үшін база құру;
  
• 
  «Әрбір қорық рентабельді болуы тиіс» деген принципті пайдалана отырып, қорық аумағында кәдесыйлар дүкенінің бұйымдарының ассортиментін көбейту, қорық аумағында ақылы фото- және видеотүсірімдер жасау үшін мамандарды тарту, қорық аумағын бейнелейтін кәсіби суретшілерді тарту;
  
• 
  қорық аумағында туристік қызметті дамытуға атсалысатын қызмет түрлері бойынша лицензиялар беру, жеке кәсіпкерлікті дамыту, Жауапкершілігі жектеулі серіктестіктер құру.
  
• 
  қорық аумағы жақын жатқан көне ескерткіштерді қамтитын, сонымен қатар жергілікті халықтың этнографиялық ерекшеліктерін толық көрсете алатын (киіз үйде демалу, ұлттық тағамдардан дәм тату, т.б.) 5-ші экологиялық маршрутты жасау.
  

ТОО «Научно-производственная компания Экогеоцентр». г.Костанай, Республика Казахстан

Переработка руд сопровождается образованием целого ряда отходов, среди которых хвосты фабрики мокрой магнитной сепарации, складируемые в хвостохранилище.

Хвостохранилище АО «ССГПО» предназначено для хранения отходов переработки магнетитовых руд Соколовского, Сарбайского, Качарского и Куржункульского месторождений, и располагается в пределах земельного отвода АО «ССГПО».

Площадка 1-го и 2-го отсеков хвостохранилища расположена в северо-восточной части г. Рудного между железной дорогой на севере и Центральным железнодорожным отвалом Соколовского рудника, с восточной стороны ко 2-му отсеку примыкает 3-й отсек.

По рельефу рассматриваемый участок расположен в пределах Кустанайской равнины. Поверхность равнины плоская или слабоволнистая, ландшафт равнинно-степной.

Рельеф площадки ровный, плоский, с незначительным уклоном в юго-восточном направлении, полностью отсутствуют ярко выраженные возвышения, низины или овраги.

В существующих условиях земельный участок хвостохранилища площадью 1060 га представлен землями, нарушенными при складировании пульпы в отвал высотой 22,6-38,8м. По завершению эксплуатации высота отвала составит 32,5-48м. Согласно классификации нарушенных земель по ГОСТ 17.5.1-02-85, образованный отвал относится к средне-высоким.

Хвостохранилище по условиям складирования относится к намывным грунтам, т.е. антропогенным образованиям. Образованно насыпными оградительными дамбами. Намыв пляжа производится с помощью системы распределительных пульпопроводов, проложенных по гребню ограждающей дамбы.

Опытные работы по подбору и посеву трав, а также посадке кустарников, проводились на территории южный склон отсека №2 хвостохранилища АО «ССГПО».

Для опытного посева, а также посадки на территории хвостохранилища использовались следующие виды травянистых растений и кустарников: житняк, люцерна, эспарцет, костер безостый, донник белый, облепиха.

Семена культурных растений приобретались в Карабалыкской и Аркалыкской опытных станциях, саженцы облепихи в лесхозе «Октябрьский».

Опытная посадка саженцев облепихи с посевом травянистых растений проводилась на 5-ти ярусах юго-восточного откоса хвостохранилища:

1-й ярус – пионерная дамба – 9 кустов;

2-й ярус – откос, покрытый плодородным слоем почвы (ПСП)– 8 кустов;

3-й ярус – «хвосты», покрытые скудной растительностью – 6 кустов и посев житняка ;

4-й ярус – голые «хвосты» без растительности – 6 кустов ;

5-й ярус – голые «хвосты» без растительности – 9 кустов с подсевом житняка в лунки.

Наблюдения за приживаемостью саженцев облепихи и всхожестью травянистых растений проводились в летне-осенний период 2009 года и они показали:

1-й ярус – пионерная дамба – из 9 кустов не прижился не один, происходит слабое самозарастание скудной травянистой растительностью;

2-й ярус – откос, покрытый слоем ПСП – из 6 кустов, прижились 2, происходит сильное самозарастание густой травянистой растительностью;

3-й ярус – «хвосты», покрытые скудной растительностью – из 6 кустов 3 прижились, также происходит слабое самозарастание скудной травянистой растительностью, имеются слабые всходы житняка;

4-й ярус – голые «хвосты» без растительности – из 6 кустов прижились 3, травянистая растительность отсутствует;

5-й ярус – голые «хвосты» без растительности – из 9 кустов прижились 8 кустов, в лунках наблюдаются всходы житняка.

Весенняя посадка кустарников и посев трав на юго-восточном откосе 2-й секции хвостохранилища проводились без изменения существующих условий, применения особых агромелиоративных мероприятий и должны были показать способность отобранных растений произрастать в данных условиях без их изменения.

Летние наблюдения за посадкой и посевом позволяют сделать ряд выводов и предложений для проведения дальнейших работ.

Выводы:

1. 
   Первоначальные наблюдения показали, что кусты облепихи могут произрастать на откосах хвостохранилища как на участках покрытых ПСП, так и на открытых (голых) участках. Приживаемость на участке покрытом ПСП – около 30%, на «голых» хвостах – в первом случае 4-й ярус – 50%, во втором случае – 90%, 5-й ярус, также имеются жизнеспособные всходы житняка.
   
2. 
   Приживаемость кустарников имеет прямую зависимость от возраста и размера саженцев, их состояния, времени года, и промежутка времени от их заготовки до высадки на экспериментальных площадках.
   
3. 
   Биологический метод пылеподавления, применяемый на хвостохранилище АО«ССГПО» позволяет проводить мероприятия по пылеподавлению с помощью растений, без применения удобрений, которые загрязняют поверхностные и подземные воды.
   

- предотвращение образования пыльных бурь;

- снижение негативного влияния хвостохранилища АО «ССГПО» на атмосферный воздух, растительность, животный мир и прилегающие территории.

- оздоровление санитарной и экологической обстановки в районе его применения.

В осенний период планируется провести ещё одну опытную посадку деревьев и кустарников, увеличив их спектр и количество.