Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі Семей мемлекеттік педагогикалық институты

Экскурсияда зерттелетін заттар мен құбылыстардың саны көп болмауға тиіс (сәбилер тобы үшін—1—2, естиярлар үшін — 2—3, ересектер үшін — 3—4). Экскурсияда балаларды бақылауға ұйымдастыру әрқашанда оңай емес. Олардың тек кейбіреулері ғана тәрбиешіні тыңдап, қалғандары жан-жаққа қарап тұрады.

Кішкене балалардың (2—4 жастағы) зейінін, жоғарыда көрсетіп өткеніміздей, оларға заттарды жақындату және олардың қабылдауын қуанышты сәттермен біріктіру арқылы аударуға болады. Сөйтіп, мысалы, тәрбиеші балаға қарап: «Тыңда, сен үшін құс қалай әндетіп тұр», дей алады. «Мен үшін ән салып тұр ма?»—деп, сол сәтте басқа балалар да сұрайды. «Жақсылап тыңдаңдар,— дейді тәрбиеші,— егер естісеңдер, демек, сендер үшін де ән салып тұр». Балалар құлақ қойып тыңдайды да, қуанышпен былай деп хабарлайды: «Мен үшін де ән салып тұр» (Тәрбиеші Е. П. Хромовских тәжірибесінен, Ленинград). «Бақаның қалай қарғып, шымшық торғайдың қалай секіретінін көрсетіңдерші»— деген секілді ойындық әдістерді де қолдануға болады. Бала қозғалысты көз алдына елестету үшін жануарларды бақылап қарауға тиіс.

Естияр және ересек топтарда балалардың зейінін аударудағы негізгі әдіс — тәрбиешінің бақыл а п ж ү р г е н о б ъ е к т і жөніндегі с ұ р а қ т а р ы. Балалардың жауаптарын тәрбиеші түсініктемелермен жалғастырып отырады. Сұрақтар мен түсініктемелерді жете ойланудың өте зор маңызы бар. Мектеп жасына дейінгі балалардың өте белсенділігін ескере отырып, көп сөзділіктен арылу керек. Балалардың тек тікелей қабылдайтындығы жөнінде ғана айтуға болады. Бақылауды ұйымдастыру кезінде тәрбиеші кейбір балалардың назарынын, тұрақсыздығын ескеруге тиіс және оларды өзіне жақын қойып, сұрақтарды соларға жиі қоюға тырысу керек.

Бақылау процесінде балаларда сұрақтар жиі болып отырады. Жауапты тек тікелей қабылдағандарға байланыстырып қана берген жөн. Мысалы, тәрбиеші тоқылдақты бақылау үшін, балаларды ағашқа алып барады. Олар бірден сұрақтар қояды: «Тоқылдақ не істеп жатыр? Ол ағашты бүлдіріп жатыр ма? Ол зиянды ма? Оның балалары кайда? Оның ұясы қайда?». Тәрбиеші: «Тоқылдақ өз тұмсығымен ағаштан қоңыздарды іздеп жүр және оларды жейді; қоңыздар ағаштың қабығын бүлдіреді, сондықтан тоқылдақ пайдалы құс»,— деп түсіндіреді. Содан кейін тоқылдақтың тұмсығы қандай, ағашты онымен қалай тоқылдатады, ағашқа құйрығын тіреп, құс қалай отырады, басының, кұйрығының және аркасының түсі қандатй екендігін көруді ұсынады. Тоқылдақтың ұясы және оның балапандары жөнінде келесіде айтып беруді міндетіне алады.

Экскурсия кезінде б а л а л а р қ ұ б ы л ы с т а р д ы б а қ ы л а й отырып, оларды салыстырып, өз беттерімен кейбір қорытындылар жасауы үшін, тәрбиеші сұрақтар қ о я д ы. Мысалы, күн шығып тұрған ашық күнгі өзен жағасына серуенге барған кезде тәрбиеші өзен суының түсі қандай, аспанның түсі қандай екенін сұрайды, судың түсі мен аспанның түсін салыстыруды және өзеннің суы неліктен ақшыл-көк екенін түсіндіруді ұсынады. Бұдан кейін жағасында ағаштар өсіп тұрған судың түсіне көңіл аударту және оның бұл жерде неге көкшіл екенін сурау керек.

Бақылауды көркем сөзбен ұштастыру — ерекше анық, тұрақты образдардың пайда болуына ықпал етеді, сонымен қатар балалардың сөздік қорын байытады. Сондықтан бақылау кезінде жырларды, өлеңдерді, жұмбақтарды, мақалдарды жақсы пайдалану керек. Мысалы, ормандағы жеуге жарайтын саңырауқұлақты көрсете отырьш, тәрбиеші Е. Трутневаның өлеңінен үзінді оқиды:

Тікендерді жағалап,

Шыршалады паналап,

Бес тиындай тарбиып,

Томаршада тарбиып,

Саңырауқұлақ шығады,

Терек түбі тұрағы.

«Терек түп» деп айталық

Теріп алып қайталық.

Мектепке даярлық тобының балаларымен бақылау жүргізген кезде, мәселен: «Қарлығаштар төмен ұшса — жауын жауады» деген сияқты табиғат құбылыстары арасындағы байланыстарды 6—7 жастағы балалардың түсінуіне қолайлы етіп көрсететін халықтық ырымдарды да пайдаланған пайдалы.

Балалардың өз бетімен бақылауларына басшылық ету. Балалармен жүргізілетін бақылауды жалғастыра беру мен дамыту өте маңызды. Мұны мысалмен түсіндірелік. Қыз гүлде жүрген кішкентай насекомды көріп қалды. Тәрбиеші бүл — өсімдіктердің зиянкесі — қара күйе, бұны қоңыз — кызыл қоңыз — жоя алатынын түсіндіреді. Бұл насекомды іздеуге көмектеседі де, өсімдікке қонып тұрған күйінде, оны сол өсімдігімен қара күйе бар қапасқа салады. Келесі күні қара күйені қызыл қоңыздың жеп койғанына бәрінің көзі жетеді. Осыдан кейін балалар қоңызға өте ұқыптылықпен қарайтын болды.

Мынадай, басқа бір мысал, балалардың өз беттерімен белгілеген құбылысты бақылауды тәрбиеші ұйымдастыра алады. Алия мен Қуат; «Қараңызшы, біздің үйме топырақтағы дөңгеленген мына біреу не нәрсе?»—деп, тәрбиешіге қарайды. Тәрбиеші үйме топыраққа жақындап келіп: «Бұл — бітеу қырмызы гүл. Оны бақылаңдар, оның қалай ашылатынын және қалай гүлге айналатынын сендер көрсетіңдер»,— дейді.

Бақылауларға басшылық жақсы қойылған ересек және мектепке даярлық топтарында балалардың өте зейінді болатыны және заттар мен табиғаттағы кұбылыстардың өзгерістерін олардың өздері көріп, біле бастағаны тәжірибеден белгілі. Бүл — тәрбиешімен бірге бақылаудан балалардың өз беттерімен тәрбиешінің күні бұрын берілген тапсырмалары бойынша, оның басшылығы арқылы орындалған ба-қылауларға көшуге мүмкіндік береді. Мысалы, сабақтарда бұтақтарды қарағаннан және табиғат бұрышындағы сабақтарда пайда болған жапырақтарды бақылағаннан кейін ересек топтың балалары көктемдегі әр түрлі ағаштар мен бұталарда болатын өзгерістерді өз беттерімен белгілей алады.

Жер учаскесінде бақылаулар жасау. Жер учаскесінде жұмыс жасаған кезде, жерді суарған, қопсытқан кезде балалар топырақтың әр түрлі қасиеттерімен (құрғақ, ылғалды) танысады, өсімдіктің суарғанға, қопсытқанға дейінгі және одан кейінгі сыртқы түріндегі өзгерістерді кадағалайды, көктей бастайды, жапырақтардың, гүлдердің, ұрыктардың жетілулерін бақылайды

Экскурсия мен серуенде бастаған бақылаул а р д ы ж е р у ч а с к е с і н д е ж а л ғ а с т ы р у ғ а б о л а д ы. Мысалы, Свердлов облысындағы балалар бақшасының бірінде орман мен жайылымнан алып келген жабайы өсімдіктерден мүйіс жасалған. Балалар бұл өсімдіктерді күтті және оларға өте жақсы жағдайлар жасады. Экскурсияларда орманда қалған өсімдіктерді учаскеге алып келген өсімдіктермен үнемі салыстырып отырады. Өз бақылауларын жинақтай келіп, балалар өздері күткен өсімдіктерінің тезірек өсетініне, әдемі де ірі болатынына қорытынды жасады.

Серуенде балалар гусеницаларды бақылайды, олардың сыртқы түрін, қозғалыстарын қарап шығады. Тәрбиеші ағаштың жас бұтағынан ұстап алған гусеницаны банкаға салады да, оны табиғат бұрышына апарады. Балаларға тапсырма береді: «Ертең қараңдаршы, бұл бұтақтың не болатынын». Келесі күні олар бұл бұтақтың жапырақтарын гусеницалардың кеміріп тастағанын көреді, демек, олардың жасаған знянкестігін анықтайды.

Табиғат бұрышы мен жер учаскесінде балалар зейінін бақылауларға аудару үшін: «Кім бірінші болып көреді?» немесе «Кім шап-шаңырақ табады» деген секілді ойындық әдістерді қолданған пайдалы.

5.Эксперимент. Эксперимент немесе тәжірибе — арнайы жасалған жағдайларда ұйымдастырылған бақылаудың ерекще түрі.

Сабақтарда, серуендерде немесе табиғат мүйісінде және балалар бақшасының учаскесінде балаларды жай тәжірибе жасауға тартудың, бақылағыштығын және білуге құмарлығын дамыту үшін, заттар мен табиғаттағы құбылыстарға белсенді де дұрыс көзқараста болуға тәрбиелеудің өте зор маңызы бар.

Қарапайым тәжірибелердің көмегі арқылы судың қатуы, қар мен мұздың суға айналуы, кемпірқосақтың және т. б. пайда болуы сияқты өлі табнғаттағы құбылыстарды балаларға көрсетуге болады.

Табиғатқа деген ынта-ықыласты тұрақтандыруға және өсімдіктерге ұқыпты қарауға тәрбиелеу — олардың еңбегінің жағымды нәтижелерінің үлгісі арқылы ғана болады. Балаларды өсімдіктердің жақсы өсуін қамтамасыз ететін бағып-күту әдістеріне үйрету керек.

Көріп алған гүлдердің, жапырақтардың, ағаштардың, жемістердің, жануарлардың

с у р е т і н с а л у — олардың формаларын балалардың есінде мықтап қалдырады. Овощтарды, жемістерді жәңе жануарларды ж а б ы с т ы р у д ы ң да сондай маңызы бар. Олар жөнінде балалар кейбір нақтылы түсініктер алғаннан кейін-ақ солардың суретін салады және жабыстырады. Сурет салу мен жабыстыру балалар-дың бақылағыштығын жетілдіреді, олардың білімін молайтады. Затты қағазға немесе пластилинмен көз алдына елестете салу үшін, оны өте ұқыпты түрде қарап алу керек екендігі табиғи нәрсе.

«Балалар бақшасындағы тәрбие программасына» сәйкес мектепке даярлық тобындағы балалар ауа райына және өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігіндегі маусымдық өзгерістерге жыл бойы бақылаулар жүргізеді де табиғат календарын жасайтын қағаздын, жеке беттеріне ( ¼ немесе 1/6 бетке) олардың суреттерін салып, белгілеп қояды.Тақырыптық суреттерді де пайдалануға болады. Сөйтіп, маусымдық өзгерістердің бірін бақылаған серуеннен немесе экскурсиядан кейін, тәрбиеші барлық балаға белгілі бір форматта қағаз береді де, олардың сол күнгі көргендері мен істегендерінің суретін салуды ұсынады. Содан кейін бақылағандарынан ең толық етіп салынды деген суреттерді іріктеп алады, нені салғаны жөнінде балалардың сөзінен жазып алады.

Мысалы.20 қараща. Ашық және жылы болды. Біз кұстарға жем бердік.

26 қараша. Жапалақтап қар жауды. Біз қармен лақтырысып ойнадық. Паркте көп құс пайда болды.

29 қараша. Аспан сұр болды, аздап қар жауды, біз шанамен сырғанақ тептік.

Осы суреттерден белгілі бір уақыт кезеңіне (ай, маусым) плакат-мәлімет немесе кітапша-қалқа түрінде табиғат календарын жасайды.

Табиғат календарын жүргізу — бақылағыштықты дамытады, айналадағы табиғатқа зейін қоя қарауды, жүйелілікті және құбылыста болатын байланысты, олардың себептерін анықтауды үйретеді. Көргендері ж ө н і н д е г і ә ң г і м е н і ң тіл дамыту мен түсініктерді бекіту үшін зор маңызы бар. Тәрбиеші бақылау үшін тапсырма бере отырып, балаларға барлық көргендері, жаңадан нені білгендері жөнінде оларға айтып берудің қажет болатынын ескертуге тиіс. Бұл әңгімелер балалардың нені меңгерді, оларға ненің түсініксіз, тағы да нені түсіндіру керек деген мәселелерді анықтауға мүмкіндік береді.

Сюжетті-рольдік ойындарда балалар экскурсиялар мен серуендерде қабылдағанын естеріне жиі түсіреді. Оларда өсімдіктер, жануарлар және адамның еңбегі жөнінде алған түсініктердіц сәулесі елестейді. Мұндай ойындарда балалар нені бақылағанын қайталай отырып, өз білімдерін және алған дағдыларын бекітеді.

Бақылағанын белгілеп қою үшін ойыншықты пайдалануға болады, мысалы, «Бүгін ауа райы қандай». Бұл — көлемі 35X35 см тақтай, оның ортасында айналмалы стрелка бар, бұрыштарында әр түрлі ауа райын бейнелейтін картинкалар бекітілген. Естияр топтың балалары серуеннен қайтып оралғаннан кейін, стрелканы сол күнгі ауа райына сәйкес келетін картинкаға қарай кезекпен айналдырып кояды. Ересек топтың балалары мұны ертеңгісін, балалар бақшасына келісімен және серуеннен қайтқаннан кейін (егер ауа райы өзгерген болса) істейді.

Бақылау сұрақтары:

1.Мерзімдік бақылаулардың ұзақ бақылаулардан айырмашылығы неде?

2.Жас ерекшеліктері әр түрлі топта қандай да болмасын бақылаулардың орны қандай?

3. Күн сайынғы серуендер кезінде бақылауды қалай еткізуге болады? 4. Балалардың өз беттерімен бақылауын қалай дамытуға болады?

5. 
   Жер учаскесінде жұмыс істеген кезде, балалар нені бақылай алады?
   
6. 
   Табиғат мүйісінде жұмыс істегенде балалар нені бақылай алады?
   
7. 
   Балаларды табиғатпен таныстыруда эксперименттің алатын орны қандай?
   
8. 
   Өткізілген бақылаулардьщ нәтижелерін қалай бекітуге болады?
   

1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983

2.Горощенко В.П.,Степанов И.А. Методика преподавания природоведения . М.,Просвещение, 1984.

3.Пакулова В.М., Кузнецова В.П. Методика преподавания природоведения. М. Дрсвещение, 1980.

4. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж

5. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж

1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.

2.. Қ.Аймагамбетова. Бастауыш сыныптарда табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы. Мектеп. 1974. — 68 б.

3.ҚАймагамбетова. Аз компектілі бастауыш мектептерде табиғаттануды оқыту. Алматы. Мектеп. 1983. —152 6.

№8.дәріс.

Тақырыбы:Еңбек

Дәрістің мақсаты: Еңбектің балаларды қоршаған ортамен таныстырудағы маңызымен танысу

Негізгі қарастырылатын сұрақтар, олардың қысқаша мазмұны:

1.Еңбектің маңызы

2.Еңбекті пайдалану

3.Жер учаскесіндегі еңбек. Табиғат мүйісіндегі еңбек

4.Гигиеналық ережелерді сақтау

1.Еңбектің маңызы. Еңбек — балалар бақшасында тәрбиелік-білімдік жұмыстың методы ретінде маңызды орын алады. Балалар заттармен және табиғат құбылыстарымен тікелей араласа отырып, ол жөнінде нақтылы білім алады, өсімдіктің өсіп жетілуі мен оларды адамның күтуінің арасындағы кейбір байланыстарды анықтайды. Мұның бәрі олардың жетілуіне жағымды әсер етеді, дүниені материалистік тұрғыдан тануларына негіз жасайды.

Бақшада, бау-бақшада, гүлзарда және табиғат мүйісінде үнемі жұмыс жасау — өсімдіктер мен жануарларға деген ынта-ықыласты арттырады, балалардың табиғаттағы заттарды сүюіне және оларға ұқыпты карауына тәрбиелеуге көмектеседі, еқбек сүйгіштік пен баска да адамгершілік сапаларының калыптасуына ықпал етеді.

Қолдарынан келетін дене еңбегі балалардың жалпы жетілуіне пайдалы әсер етеді, анализаторлардың, ең алдымен қозғалғыштар қызметінің дамуына ықпал жасайды.

2.Еңбекті пайдалану. Еңбек балалар бақшасында жер учаскесіндегі және табиғат мүйістеріндегі, кейде сабақтардағы өсімдіктер мен жануарларды күнделікті күтуде қолданылады. Бірақ балалардың еңбегін өз мақсатына айналдырып колдануға болмайды. Қандай да болмасын бір еңбектік дағдыға тәрбиелей отырып, табиғат жөніндегі білімдерді бір мезгілде кеңейте және бекіте түскен жөн. Сөйтіп, мысалы, егудің алдында балалар дәндерді (формасын, көлемін, түсін) қарап шығуға, сағақты отырғызу алдында өсімдік бөліктерінің атын (сабағын, жапырақтарын, гүлдерін) атауды қайталауға тиіс.

Балалардың істелген істің мәнін, оның мақсатын жете түсінуі үшін, оларды еңбекке, талап қоюға деген саналы көзқарасқа тәрбиелеу қажет. Балалардың қандай да болмасын бір әдісті меңгеріп қана қоймай, оның неліктен керек екендігін де түсінгендері өте маңызды. Сондықтан дәндерді себуді, сағақтарды отырғызуды, аквариумге суды үстеп құюды және басқа да еңбек операцияларын көрсете отырып, оларды түсініктер арқылы толықтыру өте-мөте қажет.

Егер балалардың бүкіл іс-әрекетін қандай да болмасын бір механикалық операцияларды жасауға апарып тіресек, онда олардын, нәтижелері тиімді бола тұрса да, еңбек өзінің тәрбиелік-білімдік құнын жояды. Кез келген еңбектік әдісті тәрбиеші түсіндіруге және өзі жасап көрсетуге тиіс, содан кейін оны естияр топтың екі-үш және ересек топ пен мектепке даярлық топтың бір немесе екі баласы қайталайды. Тек осыдан кейіи ғана әдісті бүкіл топтың балалары орындауын ұсынуға болады. Бір әдісті үнемі қайталап колдану — еңбек дағдыларының пайда болуын қамтамасыз етеді.

Балаларды еңбекке үйретуде қолданылатын әдістерге — үлкен адамдардың еңбегімен, тәрбиешінің өзінің еңбек үлгісімен танысу, балаларға әр түрлі еңбектік операцияларды тапсыру және олардың орындалуын тексеру, тәрбиешінің және бүкіл топтың істеген жұмысына баға беру жатады.

3..Жер учаскесіндегі еңбек. Табиғат мүйісіндегі еңбек.

Жер учаскесіндегі еңбек Балалар бақшасының қызметкерлері мен ата-аналар өсімдіктерді өсіру үшін жер учаскесін дайындайды. Олар бақша мен гүлзарға арналған жерді қазып қопсытады, жүйектер әзірлейді. Балалар учаскені тазалауға және өсімдіктерді өсіру жұмыстарына қатысады.

Сәбилер тобының балалары тастарды, шыбықтарды жинайды да, оларды бір жерге үйіп қояды. Тәрбиешінің көмегімен пиязды отырғызады, ірі дәндерді себеді, жүйек пен клумбалардың суарылуын, топырақтың қопсытылуын, өсімдік түптерінің қазылуын бақылайды, өсіп шыққан өнімаі жинап алуға катысады.

Естияр және ересек топтардың балалары жұмысқа неғүрлым белсендірек қатысады. Олар қоқыстарды тырмалап, жинайды да, зембілге салып, бір жерге үйеді. Тәрбиешінің көмегімен бұршақтың, фасольдың, сұлының, настурцияның және басқа да өсімдіктердің ірі дәндерін себеді, клумбаларды, жүйектерді суарады, жерді қопсытады, сиретілуін бақылайды, піскен көкөністерді жинайды.

Мектепке даярлық тобының балаларын жерді қазуға және топырақ түйірлерін ұнтақтауға, дәндерді егуге, көшеттерді қопаруға, суаруға, жерді қопсытуға, өсімдікті сирексітуге, өнімді жинауға, ағаштардың жас шыбықтарын отырғызуға қатыстырады.

Балалардың тапсырылған іске жауапкершілік сезімін арттыру мақсаттарында ересек және мектепке даярлық топтарын шағын топтарға бөледі, ол топтардың әркайсысына кішкене жер учаскесіндегі белгілі бір өсімдіктерді күтуді тапсырады. Балалар бақшасында немесе үйде өсімдіктерді ез бетімен өсіргісі келгендерге тапсырма береді. Бірақ бұл жұмыс жөнінде ата-аналардың білуі қажет, өйткені олар тәрбиешімен бірлесіп оның орындалуын тексеруге тиіс.

Табиғат мүйісіндегі еңбек. Сәбилердін бірінші тобында табиғат бұрышының мекендеушілерін балалардың қатысуымен тәрбиеші күтеді, балалар оның айтуымен лейканы әқеліп, өсімдікті суарады, балықтарға және т. б. азық береді. Сәбилердің екінші тобында балалардын өздері тәрбиешінің бақылауымен балықтарға күн сайын жем береді өсімдіктерді суарады. Естияр топта балалар өсімдіктер мен жануарларды күтуде тәрбиешінің жекелеген тапсырмаларын орындайды, бірақ мұндай жағдайда балалардың жеке ерекшеліктерін ескерген жөн. Олардың кейбіреулеріне жеңіл-желпі тапсырмалар берген жөн: кояндарға арнап сәбіз кесу, жануарлардың жемді жеген-жемегенін қарап шығу т. б. Әдетте, балалар мұндай тапсырмаларды ынталанып орындайды, сонымен бірге жануарлардын, ерекшеліктері мен қылықтарын да белгілеп алады.Ересек және мектепке даярлық топтарында балалардың аздағаи топтарынан (2—3 адамнан) кезекшілік қою практикаға енгізіліп келеді. Бұл, еңбекті колданудың неғүрлым кең таралған және бағалы формасы, өйткені тапсырылған іске жауалкершілікпен қарауға тәрбиелейді. Барлық балалар кезекпен кезекшілік етеді. Тәрбиешінің көмегімен олар табиғат мүйісіндегі өсімдіктерді қарайды және суа-рады, жапырақтарды сүртеді, балықтарға және басқа да жануарларға жем береді, торларды тазалайды, құстарға сұлы себеді. Кезекшілікті тапсырып, олар не істегенін және нені бақылағандарын әңгімелеп беруге тиіс. Бұл — оларды өз міндеттеріне зейіндірек қарауға үйретеді.

4.Гигиеналық ережелерді сақтау. Балалардын, еңбекте шаршап қалмауы үшін, еңбек гигиенасы ережелерін сақтау керек. Жазда күннің ыстық емес кезінде — ертеңгілікте және кешкілікте жұмыс істеу ұсынылады. Жұмыс істеген кезде, балалардың дене қалпының дұрыс болуын қадағалау керек. Сөйтіп,жүйектерді тырмалармен қопсытқан кезде, денені тік ұстаған жөн; лейкамен немесе шелекпен су тасығанда, олар екі қолда бірдей болуы керек.

Жұмыстың түрін ауыстырып отыру керек. Мысалы, отырғызуды және сиретуді тырмалармен жерді қопсыту жұмысымен ауыстыруға болады және т. б. Құралдар балалардың жасына сай болуы тиіс.

Кез келген жұмыстан кейін, оның қайда істелгеніне — жер учаскесінде немесе табиғат мүйісінде — қарамастан, балалар қолдарын сабындап мұқият жууы тиіс.

Бақылау сұрақтары.

1.Еңбектің жұмыс тәсілі ретіндегі маңызы қандай?

2. Тәрбиелік-білімдік жұмыс тәсілі ретіндегі маңызын жоғалтпау үшін еңбекті қалайша қолдануға болады?

3. Балалардың жер учаскесіндегі және табиғат бұрышыдағы еңбектерінің мазмұны қандай?

4. Балалардың еңбек дағдылары қалай қалыптасады?

5. Балалардың еңбегі қандай гигиеналық талаптарға сай болуы керек?

1.Веретеникова.с.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру. «мектеп»1983

2.Горощенко В.П.,Степанов И.А. Методика преподавания природоведения . М.,Просвещение, 1984.

3.Пакулова В.М., Кузнецова В.П. Методика преподавания природоведения. М. Дрсвещение, 1980.

4. Аймағанбетова.К.А.Дүниетануды оқытудың теориялық негіздері.Алматы,2000ж

5. Горощенко В.П. Табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы1985ж

1. Аквилева Г.Н. Наблюдения и опыты на уроках природоведения. Пособие для учителей начальных классов. М.Дросвещение 1988.

2.. Қ.Аймагамбетова. Бастауыш сыныптарда табиғаттануды оқыту методикасы. Алматы. Мектеп. 1974. — 68 б.

3.ҚАймагамбетова. Аз компектілі бастауыш мектептерде табиғаттануды оқыту. Алматы. Мектеп. 1983. —152 6.

№9 дәріс.

Тақырыбы: Ойын

Дәрістің мақсаты: Ойынның балаларды табиғатпен таныстырудағы маңызы

Негізгі қарастырылатын сұрақтар, олардың қысқаша мазмұны:

1.Дидактикалық ойындар

2.Табиғаттың табиғи материалымен ойналатын ойындар

3.Рольдік ойындар

Сабақтарда қолданылатын дидактикалық ойындар балаларға заттардың қасиетін тануына және табиғатты бақылау кезінде алған елестетулерін анықтай түсуіне көмектеседі.

Балалардың сәби топтарында ойын әдетте барлық сабақта тұтастай өткізіледі, естиярлар, ересектер мен мектепке даярлық топтарында көбінесе сабақтың бір бөлігін қамтиды да, 5 минуттая 20 минутка созылады.

Сәбилер топтарында заттарды бала сыртқы түріне қарал айыра білуге үйренетін ойындар ойналады. Тәрбиеші мұндай ойынды ұйымдастыра отырып, балаларға жапырак, гүл, сәбіз, қызылша, картон және т. б. алып келуді тапсырады.

Естиярлар тобында, балалар заттарды (овощтар, жемістер) ұстап, тани алатын болады. Мұндай ойындарға «Дорбадағы не нәрсе екенін тап», «Қолдағы затты тап» ойындары жатады. Осы ойындардың алғашқысын ойнатарда тәрбиеші алдын ала дорба әзірлеп, оған овощтарды немесе жемістерді (картоп, пияз, қызылша, сәбіз, қияр, алма, алмұрт, лимон) салады. Балалар кезекпен дорбаға қол-дарын сұғып, затты алады да сипалап ұстап, атын атайды, одан сон дорбадан алып шығып, топтағы барлық балаға көрсетеді.

Балаларда өсімдіктер (даладағы, ормандағы, бөлмедегі және т. б.) жөнінде айқын елестетулер жинақталған соң барып ересек балалар тобындағыларға заттарды салыстыра және олардың бөлшектерін (гүлдерін, жапырақтарын) тани білуге арналған дидактикалық ойындарды ойнатуға болады. Мысалы, «Ненің жапырағы екенін тап» ойынын ойнағанда балалар берілген жапырақты барлық өсімдіктің жапырақтарымен салыстырады.

Мектепке даярлық тобында өсімдіктердің немесе жануарлардың кейбір белгілерін таба білу және оларды сипаттап, қорытындылай білу талаптары бар ойындар ойналады.

С ө з а р қ ы л ы о й н а л а т ы н ойындарды, мысалы, «Затты сипаттау арқылы тану», «Мынаның не екенін тап» немесе «Мынау не?» ойындары таныс материал арқылы ұйымдастырылады, олардың көмегімен балалардың ойлау белсенділігі артады, тілі ұшталады.

Бұрыннан белгілі нақты елестетулердің негізінде балалардын объектілерді жіктей білуін қорытындылауда дидактикалық ойындардың көмегі мол, мұнда заттарды жалпы белгілері бойынша біріктіруге болады; орманда немесе бау-бақшада өсетін өсімдіктердің атын атау; жылдың қандай да болсын бір мезгілін бейнелейтін картинкаларды таңдап алу; ағаштардын, балықтардың, аңдардың, құстардың бейнелері бар картинкаларды жинап алу.

Дидактикалық ойындарды бірте-бірте күрделендіру керек. Мысалы, заттарды ең алдымен сыртқы түрі бойынша, содан соң ұстап көру, одан әрі сипаттамасы бойынша, ал ең соңында, жұмбақты шешуге берілген сұрақтар жөніндегі жауаптар бойынша тану. Ең қиыны—заттардың жалпы белгілері бойынша объектілерді жалпылау және берілген сұрақтарға қайтарылған жауаптар бойынша заттарды тани білу.

Өсімдіктер арқылы ойналатын дидактикалық ойындар кезіндо балалардың оларға мұқиятты түрде қараушылығын тәрбиелеу керек.