Қазақстан республикасыныњ денсаулық сақтау министрлігі қараѓанды мемлекеттік медицина академиясы абдакаликов м. К., Зинин а. М., Джубаналиев е. З

№ 4.1 ДӘРІС

Бұрынғы кезде дүниежүзілік соғыс капиталистік және социалистік құрылыстар арасында болуы мүмкін еді.

Ал, қазіргі кезде кез келген жергілікті қақтығыс дүние жүзілік соғысқа айналып кетуі ықтимал. Бұл соғысқа бірте-бірте бүкіл дүние жүзілік елдері қолдап бірге қатынасуы мүмкін.

Дүниежүзілік соғыс болса ол өмірдегі нағыз қан төгіс, адам заманында болмаған, жер шарындағы милиондаған қарулы күштердің бір-біріне қарсы тұруы болады, бұл соғыс қатаң саясатты және стратегиялық мақсатты көздейді.

Осы кезенде соғысқан жақтар бүкіл өздерінің әскери, экономикалық және рухани күш қуатын, барлық қолда бар қару - жарағымен техникасын пайдалануға тырысады. Бұл соғыс сонымен қатар қару – жарақпен оқ дәрілердің жаңа түрлерінің сынағы болады.

Соғыс қимыл - әрекет түрлері: операция, ұрыс, соққы, атыс, маневр.

Операция – бір немесе бірнеше қарулы күштер түрлерінің бір- бірімен тығыз байланысты, алдын- ала келісілген бір мақсатпен, бір жерде, бір уақытта оперативтік және стратегиялық міндете өткізілетін ұрыс соққы әскери шайқастардың жиынтығы.

Мысалы, американдықтардың Ирактағы «Шөлдегі дауыл» құпия атты операциясында әскери кемелермен, ұшақтарын тасымалдау кемелері, ұшақтар мен жаяу әскерлер бірге белсене қатысты.

Отан соғысы кезінде «Темір жол соғысы» (Рельсовая война) атты операция бүкіл немістердің басып алған Совет Одағының жерінде бір уақытта өткізілді.

Мысалы ретінде, полковник Старинов туралы айту керек

Ұрыс - әскерлердің тактикалық іс - әрекетінің негізгі түрі. Ол алдын- ала келісілген бір мақсатта, бір жерде және бір уақытта өткізілген әскери бөлімдердің соққы, атыс, маневр деген ұрыстың түрлерін пайдаланып жауды құртуға, одан қорғануға, немесе басқа алға қойған міндеттерді орындауға бағытталған қимылы.

Ұрыстың операциядан айырмашылығы – ол кішкене аумақта, аз уақыт мөлшерінде өтеді.

Ұрыс – жалпы әскерлік, әуе шабуылында қарсы, әуе және теңіз ұрысы болып бөлінеді.

Қазіргі заманғы ұрыс жалпы әскерлік болып табылады. Онда әскери бөлімдердің барлық түрлері қатысады. Оның ішінде арнаулы жаяу әскерлер, ұшақтар, теңіз жағалауларындағы әскери кемелер күш салысады. Қазақстанда кішкене соғыс кемелері Каспий теңізінде елдің шекарасында ғана бар, ал үлкен соғыс кемелері жоқ.

Ұрыс таулы жереде, орманда, шөлде немесе қалада болуы мүмкін. Мысалы: Ауғаныстан біздің әскерлермен дұшпандар арасындағы ұрыс таулы жерлерде болды. Таудағы мергендер, құдықтар, тосқауылдар туралы айту керек.

Орман арасындағы соғыстың да өз ерекшеліктері бар. Мысалы: Совет ФИН соғысы, Украина, Беллорусия ормандарындағы партизандар соғысы.

Қала жағдайдағы соғыста ұрыс әр үй, әр көше үшін болады. Сталинградтағы «Павлов үйі», Брест қорғаны, Грозный соғысы. Қазіргі заманғы жалпы әскерлік ұрыс әскери бөлімдерден бүкіл жауды құрту құралдармен ақылмен пайдалануды, әскери және арнаулы техниканы жақсы меңгерудегі жылдамдықпен бірлікті, бүкіл ой пікірмен күш қуатты, жеңіске деген сенімді, қатаң тәртіпті талап етеді. Бұл қасиеттерге қалай жетуге болды.

1. Жан-жақты әскер біліммен 1967-68 жылдардағы шекарадағы қытайлықтармен қақтығысқа дейін кенес түмендіде армиясында сарбаздар соғыс өнерінің тек қана бір саласында оқыды. Мысалы: автоматшы тек қана автоматтан ата біледі, пулеметші – тек қана пулеметпен ата біледі т. б. «Даменск» араларында болған оқиғаларды айту керек.

Қазір, түменде армияда сарбаздарды әр саладан хабардар қылып дайындайды.

2. Өз әскери борышын саналықпен орындау (Ауғандағы біздің сарбаздар туралы)

3. Қандай жағдайда болсын, алға қойған мақсатты батырлықпен батылдықпен орындап жауды жеңіл, жеңіске жету бір-біріне көмектесу, соғыс жағдайында «шалдық» болмауы керек.

4. Сардарлардың командир өз сарбаздарын біліп, күнделікті оларға көңіл бөлумен, оларға қатаң талап қойып, тәртіппен ұстауымен. Сувров өзінің әр сарбаздарының атын білген, солармен бірге тамақ ішіп, бірге жатқан.

5. Сарбаздарды Отанына, үкіметке ақтық демі қалғанша адал болуға, біздің ісіміздің әрқашанда дұрыс бағытта екеніне баулу, тәрбиелеу.

Жалпы әскерлік ұрыс ядролық және басқада құрту, жою қарулармен жүруі мүмкін.

Қазіргі заманда көптеген елдерде ядролық, химиялық және бактериологиялық қарулар бар, сондықтан біз олардан қалай қорғану әдістерін және қолданған кезде жаумен ұрыса білуге тиістіміз.

Жай қару атыс, соққы құралдарынан тұрады - олар зеңбірек, ұшақ ататын зеңбірек, зымыран жүйелері, оқ - дәрілерден тұрады. Сонымен қатар, жай қаруға өртейтін қосындылар да жатады.

Ядролық қаруға бүкіл ядролық оқ -дәрілермен оларды көздеген жерге жеткізген соғыс құралдары жатады.

Соғыста жай қарудың өзі ғана немесе ядролық қарумен қоса пайдалануы мүмкін. (Ядролық соғыста жау жерін басып алуға және оның тірі қалған сарбаздарын құртуға жай қару пайдаланылады).

Қазіргі заманғы ұрысты жүргізудің негіздері

1. Күнделікті жоғарғы әскери дайындық,

Ұрысқа батылдықпен белсене қатысу,

Төтеден іс -әрекет жасау

Әрқашан және айқын бір - біріне көмек

Бүкіл негізгі күштерді керек бағытта, уақытында пайдалану

Жүріс пен атысты қоса пайдалану

Алға қойған мақсатты орындауда сарбаздардың сана - сезіммен психологиялық жағдайын тиімді пайдалану

Ұрыс керек- жарағын жан-жақты қамту (оқ-дәрі, тамақ, дәрігерлік көмек).

Әскери бөлімдерге бұйрықты орындауда әскери бөлімдерді қатаң тәртіпте басқару.

Соққы - жау әскерімен қорғаныс бекіністерін қолда бар күштердің барлық түрін бір мезгілде қолданып талқандау.

Әскери күштердің қандай қару – жарақты пайдалануына қарай соққы төмендегідей түрлерге бөлінеді.

1.Ядролық.

2.Атыс.

сонымен қатар, көздеген жеріне жеткізу құралдары. Зымырандар, зеңбіректер және ұшақтар болады.

Жауды талқандауға қатысатын қару жарақпен талқандайтын бекіністерге қарай соққы болды. Жалпы атыс түрі Иракта қолдаылады.

Онда әуелі зымырандық, зеңбіректік атыс болып, сода кейін ұшақтар жарылғыш заттарды тастады.

Бөлек атыс дегеніміз соңғы болған американдықтардың Ирактың белілі бір ғимараттардың атқылауы.

Атыс – қару жарақтың әр түрінен атып жауды құрту. Атыс жауды жою діңкесін құрту үшін және бекіністерін қирату үшін қолданатын соғыстың бір түрі.

1. 
   Әр түрлі мылтықтардан, танкінің зеңбірегі мен пулеметінің, БТР-дан,БМП-дан.
   
2. 
   Зеңбіректен, минометтен, ПТУР ждан танкіге қарсы атылатын зымыраннан ұшақ ататын қару жарақтан ататын түрлеріне бөлінеді.
   

1.Тіке ату.

2.Зеңбіректен, минометтен, ПТУР дан танкіге қарсы атылатын зымыраннан ұшақ ататын қару-жарақтан ататын түрлеріне бөлінеді.

Ату әдісіне қарай:

1.Тіке ату.

2.Жабық ату орындарынан болып бөлінеді.

Сонымен қатар, атыс ату жылдамдығында қарай жалғыз оқпен, қысқа немесе ұзақ ретімен, тоқтаусыз, қылыштай кесетін, көздемей, уақыттылы, барлық қарудан бір уақытта.

Атыстың түрлерінде қарай: бір орыннан ату, тоқтап ату, жүре ату болып бөлінеді.

Атыстың бағытында қарай белгілі бағытта, барлық қарудан бір бағытта, алдын кесе ату болып тағы бөлінеді.

Маневр - ұрыс кезінде жауға қарағанда тиімді жерге ығысу және керекті күштермен қару жарақты бір жерге ауыстыру үшін қолданылатын соғыстың бір түрі. Маневрдің түрлері қоршап алу, айналып өту, уақытша кейін шегіну. Қоршап алу – жаудың екі қапталынан шығып талқандау. Айналып өту - әскери бөлімдердің жаудың ту сыртынан шығып соққы беретін маневрінің бір түрі.

Уақытша кейін шегіну - өз әскерін жаудың соққысынан алып шығып жаңа қорғанысқа ыңғайлы шепке орналастыру.

Уақытша кейін шегіну тек қана жоғарғы шендегі сардардың рұқсатымен ғана өтеді.

Қорғаныс кезінде маневр әскери бөлімшелерді күшейту немесе толықтыру үшін, қарсы шабуылға шығу үшін, қордағы бекініске немесе атыс ебіне жету үшін, сонымен қатар қапталға немесе ту сыртымызға шыққан жауды құрту үшін қолданылатын ұрыстың түрі.

Ұрыс әскери техникалық және көмекші бөлімдерді жан - жақты жабдықтаумен, қатысуымен өтеді.

Әскери бөлімдерді қолдау және оның күш жігерін уақыттылы қайта құру дегеніміз оларды жоғары сапалы оқыту, ұрысқа керекті қару- жарақпен қамтамасыз ету және алдағы қойған мақсатты орындауға баулу.

Күш - жігерін қайта құру дегеніміз бұзылған басқару жүйесін қайта құру, әскери бөлімдердің күш жігерін тексеру, алға қойған міндеттерді анықтау, бөлімдерді залалданған қираған, өрт басқан топан су қаптаған аудандардан шығару, оларды жаңа сарбаздармен, қару- жарақпен, техникамен, оқ - дәрімен, жанармаймен және басқа керекті заттармен толықтыру, бөлімдегі сарбаздардың саяси сана-сезімін жоғары мәртебеде ұстау, олардың психологиялық жағдайын күшейту.

Жауды талқандаудағы бүкіл қолда бар қару- жарақтың бәрі қолданылады, батыл шабуыл, тез қозғалыстың арқасында олардың әскерін жоқ қылып, қару- жарақ техникасын қолға түсіріп, маңызды бекіністерін басып алынады.

Алға қойған міндетке және жағдайға қарай шабуыл үш түрге бөлінеді.

1. Қорғанған жауға

2. Шабуылдағы жауға

3. Шегінген жауға

Қорғанған жауға шабуыл жүре немесе қарсы шығып жүргізіледі. Қарсы ұрыс - әр түрлі жағдайда болуы мүмкін бір жерден екінші жерге жорықта келе жатқанда, шабуыл кезінде, қорғаныстан қарсы шабуылға шыққан. Қарсы ұрыстың мақсаты - қысқа мерзімде жауды талқандау, билікті қолға алып, жетістікті әрі қарай дамыту.

Қарсы ұрыстың басқа түрлерімен айырмашылығы: уақыттың тығыздығы, қарсыластардың бір- біріне ұрысқа жылдам кірісуі; негізгі биікті алып оны ұстауға күрес, жағдайдың жиі өзгеруі, майдан шебінің үлкен аймақты алуы, маневр жасауға ыңғайлы араларымен қапталдарының ашық болуы.

Қорғаныс – дегеніміз басым күшті жаудың шабуылында тойтарыс беру, бекіністі қорғап ұстап, олардың әскери күшін кеміту және өз шабуылында ыңғайлы жағдай жасау.

Қорғаныс алдын ала дайындалады немесе ұрыс кезінде ұйымдастырылады, жауға қарама қарсы тұрғанда немесе олар әлі алдыңғы шепке жетпегенде. Қорғаныс қару- жарақтың бүкіл түрі қолдана отырып, жігерлікпен, батылдықпен өтуі керек.

Қорғаныс ешкіммен байланыссыз қорғауда қалғандада жүргізілуі тиіс. Бекіністі тастап шегіну тек қана жоғары сардарлардың рұқсатымен болады.

Қорғаныстың беріктігі мен жігерлігі әскерлердің қайсарлығы, жігерлігі және батылдығы, дұрыс ұйымдастырылған атыс түрлері, жоғары саналылығы, жақсы жасалған қорғаныстың, әсіресе бекіністің берігі, әуе қорғаныстың сенімділігі, уақытылы маневрдің, бүкіл күш жігерін қауіпті жаққа бағыттау, алынған бекіністі беріспей ұстау, батыл қарсы ұрыс жүргізу, шепке кірген жау лашындарын құрту, жер қыртыстарын дұрыс пайдалану, алдамшы жағдайлар туғызу. Сонымен қатар өртеу қосындыларын, ядролық, химиялық, бактериологиялық қарулардан қорғану әдістерін білу және оларды қолданған жағдайда ұзақ уақыт соғыста алатын, бір-біріне уақыттылы және әскерлерді үздіксіз басқарудың арқасында болады.

Уақытша шегіну - жауынгерлік топтарды қайта құру үшін, ыңғайлы бекініске көшу үшін немесе сарбаздарды жаудың соққысынан аман алып қалу үшін қолданылатын ұрыстың бір түрі.

Уақытша шегіну ұйымды, жасырын, жылдам, тоқтаусыз, тек қана жоғары сардарлардың рұқсатымен өтеді.

Ұрыс алдындағы сап бөлімдердің майдан шеппен тереңдікке бөлініп белгілі бір лекке тұруы. Бұл сап бөлімдерді жылдам ұрысқа дайын жағдайға келтіру үшін, жалпы құрту қаруынан қорғануға, зеңбіректер мен ұшақтардың соққысынан қорғануға, жылдам жүруге залалданған, қираған, өрт шалған, топан су қаптаған жерлерден аман алып шығу үшін пайдаланылатын саптардың бір түрі.

Ұрыс кезіндегі сап - әскери бөлімдердің ұрысқа кірісердегі легі. Ол алға міндетті және ұрыс мақсатын орындауға жағдай жасауы керек. Ұрыс кезінде ядролық қарумен жай қаруды ойдағыдай қолдану қажет, ату құралдардың, бөлімдердің әскери қабілетін толық пайдалану, ядролық қарумен қатты соққылардың нәтижесін тиімді пайдалану, жер қыртыстарын қабілетті пайдалану, уақытында маневр жасап ұрыс нәтижесін күшейту, басқару, түрлерімен бөлімдердің бір- біріне көмекті тоқтаусыз жүргізу керек. Әскери бөлімнің ұрыс сапы әуе шабуылына қарсы ату тобы, танктерге қарсы ұрысатын топ, бекіністер құратын және қосымша топтарын тұрады. Бірінші топ екі үш жатымдылықтан және олардың күшейту топтарын тұрады. Олар шабуыл кезінде қарсы тұрған жауды талқандауға, қорғаныста жаудың шабуылына тойтарыс беруге және оны талқандап батыл қарсы шабуыл жасауға жағдай туғызады.

Екінші топ бір - екі жарты мыңдықтан және олардың күшейту топтарынан тұрады.

Ол бірінші топтың жеткен жетістіктерін күшейту үшін, әсіресе негізгі бағыттағы соққыға қосылады немесе бірінші топтың әскери күшін толықтандыруға пайдалынады.

Сонымен қатар, шабуылмен алынған жерді кеңейту, қарсы шабуылға шыққан жауды талқандау, алынған бекіністерді ұстап қалуда сол екінші топтың міндеті.

Қорғаныс кезіндегі екінші топтың міндеті қорғаныс шебінің ішіне кіріп кеткен жауды талқандау, алынған бекіністерді берік ұстау.

Жалпы әскери қор көрсету, және екінші топқа қосымша міндеттерді атқару.

Өз және қосалқы зеңбіректер тобы ұрыс кезінде үлкен пайдамен қолдануға және оларды оңай пайдаланып, басқару үшін зеңбіректердің бір үлкен тобына біріктіріледі немесе танкіге қарсы ұрысатын топқа қосылады. Мыңдықтардың зеңбіректер тобына гаубицаларда қосылады. Зеңбіректер тобына минометшілер тобы басқаратын зымыран топтары кіреді. Қосымша бөлімдер негізгі бөлімінің сардарына бағынады.

4 тарау. ОРТА АЗИЯЛЫҚ СТРАТЕГИЯЛЫҚ АУДАННЫҢ СИПАТТАМАСЫ
Орта азиялық стратегиялық аудан (орталық Қазақстандық стратегиялық ауданы) батыста Орта шығыс әскери қимылдар тетарының Ауған, Пакистан стратегиялық бағытпен, шығыста Қиыр Шығыс әскери қимылдар театрының орталық Қытай стратегиялық бағытымен шектеледі.

Бұл ауданға ТМД елдерінен Қазақстан, Қырғызстан Республикалары кіреді. Шет жерлер бөлігін Синбцзян, Тибет және Гансу, Цинхай провинцияларының батыс бөліктерді құрайды.

Шет жерлер аумағы 3,4 млн.кв.км. Батыста ұзындығы 1940 км, шығыста 1600 км. Оңтүстікегі тереңдігі 1600-1700 км, солтүстікте 1100 –1200 км.

ТМД елдері және МХР мен шекара ұзындығы 4545км, Қазақстан Республикасымен –1945 км. Синьцзян - Ұйғыр дербес ауданы Қытай жерінің 17% құрайды. Оның аумағы 1;6 млн.кв.км. ТМД елдерімен шекара қашықтығы 3145 км, МХР мен 1400км.

А) Әкімшілік бөлінуі

Бес дербес округтер:Қазақ Нилі, Қызылсу - Қырғыз, Санджи – Хуэй, Борото-ла-Монғол, Байголэн-Монғол.

Жеті округ: Алтай, Чугучак, Хотан, Хамин, Акси, Қашғар, Турфан.

Алты провинциялық бағыныштардағы қалалар: Урумчи, Шихэцзы, Қараман, Ақсу, Чанцзы, Хотан. Дербес округтер мен аудандар 67 уезге және дербес уезге бөлініп, негізгі әкімшілік бөлінуі болдаы.

Б) Әскери - әкімшілік бөлінуі

Синьцзян және батыс Тибет жеріне Синцзян айрықша әскери округі орналасқан, ол әрі қарай 17 әскери кіші округтерге бөлінеді.

В) Физико - географиялық жағдайлары

Жер қыртысы. Жердің көбісі таулы - шөлді. Таулар мен шөлді жерлер аймақтың 80% алады олар әскерге табиғи кедергі болып табылады.

Синьцянді Қазақстаннан бөліп тұрған Орталық Тянь-Шань таулары, Жоңғарлық Алатау, Жоңғария жері.

Оңтүстіктен аймақты Кунь - лун, солтүстіктен монғол Алтаймен қоршалып тұр. Оңтүстік және солтүстік Синьцзяннің ортасынан бөліп тұрған Шығыс Тянь- Шань таулары.

Бұл таулардың биіктігі 3500-6000м, ал шыңдары қалың қар мен мұздармен жабылған. Аймақтың қалған жерлерін Такла-Макан, Қашқария, Дзосотын-Элисун, Жоңғар Гобиі шөлдері алып жатыр.

Гидрография. Өзендер, суару арықтары батпақтар көлдер су қоймалары негізінен таулы аудандарда орналасқан, жазық жерлерде ашық суы бар жерлер тапшы. Өтуге қиын магистарлдық каналдар бұл жердің негізгі қорғаныс кедергілері болып табылады.

Олар кәдімгі танкке қарсы кедергі ретінде пайдалануы мүмкін, себебі олардың ені 30-45м, тереңдігі 2-2,5м, жағалары тастан қаланған.

Бұл бағытта көлдер аз жазғы күзгі маусымдарда жалпақ батпақтар әскерлерге кәдімгідей кедергі бола алады.

СУАА-ның экономикасы

Экономикалық жағынан СУАА Қытайдағы дамыған аудандардың бірі. Негізгі бағыты ауыл шаруашылығы, ол бүкіл шаруашылықтың 50% алады. Сонымен қатар СУАА-да қазіргі заманғы өнеркәсіпке керекті уран, мұнай, түсті және қатайту металдары, сирек кездесетін элементтер шығады. Өнеркәсіп: өнеркәсіп негізінен, мұнай өндірісінен, қара және түсті металлургия, атом өнеркәсібі. Мұнай өндіру өнеркәсібі Қарамай Дұшанцзы аудандарында дамыған, бұл жерлердегі мұнай қоры 100 млн тоннаға дейін жетеді.

Жылына 6 млн тонна мұнай өндіріледі. Металлургия өндірісі Урумчи,Хами комбинаттары дамыған, олардың өнеркәсіптік қуаты 0,6млн тонна болат, 0,8 млн тонна шойын, 0,5 млн тонна темір.

Көмір өндіру:УрумчиЛюдовань, Цидовань, Бэйго, Бадаовань, Хами аудандарында. Чугучак, Куча, Кашкар, Аксу, Турфан аудандарында көмір шахталары бар. Электроэнергетикалық базасы төмен. Негізгі электростанциялары Урумчида, Хамида, Кашқарида, Қарамайда және Шихэцзыда.

Әскери өнеркәсіп кәсіпорындары: Урумич мен Цицзаоцинда арсеналдар, Шихэцзы, Курля, Хамида қару- жарақ шығаратын және жөндейтін зауыттар бар.

Ауыл шаруашылығы: негізінен өзендердің бойында және қолдан суару аймақтарында жер игеру.

Суармалы егін жерлері Қашқария мен Жоңғарияда, мақта Қашқар, Жаркент, Хотан; Ақсу өзендердің бойында, мал шаруашылығы Или, Тарбағатай округтарында.

Мүмкін операциялық бағыттар.

Қазақстанның шекарасындағы биік таулы өтуге қиын Тянь-Шань шыңдары орталық Қазақстандық струтегиялық ауданды үш бөлек оперативтік бағытқа бөледі: Алматы, Аягөз, Семей.

Орталық Қазақстандық стратегиялық ауданның шекарсының ұзындығы 1945км, ішкі тереңдігі 600-800км.

Бұл оперативтік бағыттарда ұрысты жыл бойы әскердің барлық түрлермен жүргізуге болады. Таудағы соғыс үшін әскерді алдын ала дайындап, оларды жеңіл әскери техникамен қамтамасыз ету керек.

Негізінен Орталық Қазақстандық стратегиялық аудан бір фронттық комплектіні қамтыды.

Аэродромдық жүйесі

22 аэродромды бар, олардың 13-і әскери ұшақтары қабылдай алады. Бұл аэродромдар 400 ұшаққа дейін қабылдай алады.

Барлығы 22 аэродром:

-қатты ұшып қонатын жолы бар-16

-оның ішінде ҰҚЖ 1800м жоғары –13

-оның ішінде ҰҚЖ 2400м жоғары –10

1800м ден 2400м-ге дейін –3

-1800м төмен-3

-жай жер ҰҚЖ-6

-шекарадан 300км дейін-10

9. Бейбіт уақыттағы төтенше жағдай кезінде, оның салдарын қалпына келтіруге әскери бөлімдерді пайдалану. Қазақстанда төтенше жағдайлардың табиғи және техногендік түрлерінің барлығы болады. Болмайтыны тек қана тайфун,цунамилар, себебі, олар мұхиттарда болады

Төтенше жағдайлар елдің экномикасына үлкен шығын келтіреді және адам өліміне себеп болады.

Төтенше жағдай дегеніміз - белгілі бір аумақта болатын апат және алапаттың салдарынан.

Халық қырылған және қырылуы мүмкін, немесе денсаулығына, айналаға, ғимараттарға зиян келтірілетін жағдай.

1.Шығу себебіне қарай

2.Қай салаға жататына қарай

3.Жайылу аумағына қарай

-техногендік

-табиғи

болып бөлінеді.

-құрылыста

-өнеркәсіпте

-тұрғын,коммуналдық жүйеде

-транспортта

-ауыл шаруашылығы

-орман шаруашылығы

-байланыс жүйелерінде

болып бөлінеді.

Үшінші түрі;

• 
  Обектілік, аппатың салдарынан сол объектінің азаматтық қорғаныс күштері қалыпқа келтіріледі
  
• 
  Жергілікті осы ауданның жергілікті АҚ күштері пайдаланылады.
  
• 
  Аумақтың АҚ әскери бөлімдері пайдаланылады.
  
• 
  Глобальдық (бүкіл Қазақстан жері немесе көрші мемлекеттермен қоса) Бүкіл АҚ күштерді қатысады.
  

АҚ

-аумақтың АҚ бөлімдерден

-жергілікті АҚ бөлімдерден

-АҚ және ТЖ қызметі бөлімдерден

-жылдам құтқару бөлімшелерден тұрады.

Үкіметтің бойынша құтқау жұмыстарында ҚР ҚМ, ПМ әскери бөлімдері қатысады. Бұл бөлінген күштерді, оның ішінді ұшақпен іздеу құтқару қызметін, ТМД елдерінің біріккен күштерін республикалық транспорттық кәсіпорындарды нәтижелі пайдалану үшін соғыс және бейбітшілік кезінде ТЖ салдарын қалпына келтіру үшін алдын ала өзара көмек жоспарлары болады.

Бұл жоспарларда:

-Дабыл қағу түрлері

-комендаттық қызметі және жүріс тұрысты ұйымдастыру

-қауіпсіз зоналарда орналастыру аудандарын белгілеу

-барлау және құтқару жұмыстарын ұйымдастыру

-радиоциялық және химиялық бақылау, зертханалық тексеруді ұйымдастыу

-транспортық,медициналық, инженерлік бір - біріне көмек жұмыстарын ұйымдастыру

-санитарлық- эпидемиологиялық жағдай туралы хабарлау

-халықты стихиялық апат ауданынан көнсіру негізіде байланыс жүйелерін бірігіп пайдалану

Халықты бейбітшілік кезіндегі төтенше жағдайда және қазіргі заманғы қаруды пайдаланғандағы оның зақымдау түрлерінен қорғанудың үш түрі бар:

-адамдарды қорғаныс бекіністерде жасыру:

-елді көшіру және бөлек орналастыру:

-халықты жекелеген қорғаныс заттармен қамтамасыздандыру

Қорғау жұмыстарын ұлғайту және тоқтаусыз жүргізу үшін қолданатын күштер мен құралдары мезгілімен алмастыру үшін апаттық құтқару құрылымдары бір немесе екі эшелонға және резервке бөлінеді. Бірінші эшелон ТЖ кезінде әлі де жұмыс істеуде тоқтатпаған мекемелерде немесе жау шапқан кезде адамдар болған жерлерде құтқару жұмыстарын жүргізуге арналған.

Олар қалада қалған АҚ әскери бөлімдерден, аумақтық және жергілікті АҚ бөлімшелерінен тұрады. Екінші эшелон апаттық қорғау жұмыстарын алға қарай ұлғайту үшін және бірінші эшелонды алмастыру үшін пайдаланады. Резервтік күштермен құралдар төтенше пайда болған жағдайларда, күштерді алмастыруда, жаңа орындарға көңіл аударуда қолданылады. Резервке екі эшелонға кірмеген әскери бөлімдер, немесе зақымданған ошақтардан шыққан бөлімшілер пайдалынады.

10. Соңғы бөлім

Тақырыпты еске салып сабақтың мақсатын айтамын. Өз бетімен дайындалуға тапсырма беремін.
4.2 ДӘРІС
МАП (ТП) ҚҰРЫЛЫСЫ, ҚАРУ-ЖАРАҒЫ ЖӘНЕ ҰРЫС ТЕХНИКАСЫ
Кіріспе

ҚР Президентінің шетелдік саясатының бағыты соғыс қаупін азайту, қарулануды тоқтату. Осы саясаттың арқасында халықаралық соғыстан қорқыныш азайып, ядролық қарулар саны айтарлықтай азайды.

Сонымен қатар жеке құрамаларды идеялық шындауды, әскерді жаңа техникамен жабдықтауды, командирлер дайындауды және әскери құрал-жабдықтар күшейтуді тоқтатпау керек.
Негізгі бөлім.

Мотоатқыштар (танк) полкі, оның міндеті мен құрамы. Жаяу әскерлердің негізі мотоатқыштар мен танк әскерлері. Олардың шабуылдағы мақсаты: жаудың қорғанысын бұзу, қарсыласты жою, маңызды аймақтарды басып алу, судан өту, қашқан жауды қуу.

Қорғаныстағы мақсаты: маңызды объектлер мен аймақтарды ұстап қалу, жаудың шабуылын тоқтатып, оны жою, қарсы ұрысқа шығу.

Мотоатқыштар әскери мотоатқыштар бөлімдерінен тұрады. Жаяу әскерлердің негізгі күші танктер, олар негізгі соғыс бағыттарында пайдаланылады.

Мотоатқыштар полкінің құрамы:

Командир;

Орынбасарлары, әр әскери бөлімдердің бастықтары;

Штаб, тыл және техникалық бөлімдер;

Саяси бөлім,

Әскери бөлімдер:

• 
  үш мотоатқыштар батальоны;
  
• 
  танк батальоны;
  
• 
  зеңбіректі дивизион;
  
• 
  зениттік-ракеталық-зеңбіректік дивизион;
  
• 
  танкке қарсы батарея.
  

• 
  шабуылда – жылыну мен атуды тиімді қолданатын, жауға найзағайдай жылдам шабуыл жасайтын, оның адам құрамын, танктерін, бронемашиналарын, танкке қарсы құралдарын, ядролық, химиялық, бактериологиялық қаруды қолдану техникасын, жаудың маңызды аудандарын басып алатын, қарсы ұрыс жүргізе алатын, су бөгеттерін тоқтамай өтетін, жарылғыш – жарылмайтын өткелдерді бұзып өтетін, қашқан жауды қуып жоятын.
  
• 
  Қорғаныста – бүкіл қолда бар қару-жарақты тиімді пайдаланып жауды майдан шебіне жеткізбей құртатын, қарсы шабуылға қарсы тойтарыс бере алатын, және қасық қаны қалғанша өз жерін қорғайтын, қарсы шабуылға шығатын негізгі әскери бөлім.
  

• 
  құрамы 498 адам
  
• 
  ЖҰМ – 42
  
• 
  Автомобильдер – 29
  
• 
  120 мм минометтер – 8
  
• 
  30 мм АГС-17 – 6
  
• 
  РПГ-27.
  

• 
  рота басқару бөлімшесі
  
• 
  3 мотоатқыштар взводы
  
• 
  құрамы – 90-100 адам
  
• 
  ЖҰМ-12
  
• 
  ПКМ-6
  
• 
  РПК-6
  

Минометтік батареяда бар:

• 
  басқару бөлімшесі;
  
• 
  екі ату взводы;
  
• 
  құрамы – 66 адам;
  
• 
  120 мм минометтер – 8.
  

Онда бар:

• 
  взвод командирі, оның орынбасары:
  
• 
  3 бөлімше;
  
• 
  құрамы – 25 адам;
  
• 
  АГС – 17-6;
  
• 
  ЖҰМ – 3;
  

Онда:

• 
  взвод командирі;
  
• 
  взводты басқару бөлімшесі;
  
• 
  техникалық қамтамасыздандыру бөлімшесі – 8 адам
  
• 
  автомобильдік бөлімше – 10 адам;
  
• 
  шаруашылық бөлімше – 8 адам;
  
• 
  құрамы – 29 адам:
  
• 
  МТО-1
  
• 
  Автомобильдер – 8;
  
• 
  Аспаздық қазан – 4;
  
• 
  АТМЗ – 1;
  

Онда:

• 
  взвод командирі, оның орынбасары;
  
• 
  2 барлау бөлімшесі;
  
• 
  құрамы – 16 адам;
  
• 
  ЖҰМ – 2
  

Онда:

• 
  взвод командирі;
  
• 
  екі байланыс бөлімшесі;
  
• 
  құрамы – 13 адам,
  
• 
  ЖҰМ-1 – 1;
  
• 
  ЖҰМ-1 – 2;
  
• 
  Радиостанциялар – 8.
  

• 
  медпункт бастығы;
  
• 
  санитар-нұсқаушы – 1;
  
• 
  санитар-2;
  
• 
  санитар-жүргізуші – 1;
  
• 
  құрамы – 8 адам;
  
• 
  ЛуАЗ – 967 – 3;
  
• 
  УАЗ – 452 - 1.
  

• 
  ПМП – бастығы;
  
• 
  Екі дәрігер;
  
• 
  Дәрігер-стоматолог;
  
• 
  Үш фельдшері;
  
• 
  Дәріхана бастығы;
  
• 
  Екі медбике;
  
• 
  Екі санитар-нұсқаушы;
  
• 
  Аға радиотелеграф
  
• 
  Жүргізуші – электромеханик;
  
• 
  аға-жүргізуші;
  
• 
  жүргізуші – санитар;
  
• 
  4 санитар;
  
• 
  аспазшы;
  
• 
  12 адам – жаралыларды жинайтын бөлімше.
  
• 
  құрамы 34 адам;
  
• 
  транспорты – 9.
  

Мотоатқыштар полкі жаяу әскери күштерінің негізгі бөлімі.

№ 4.3 ДӘРІС

Ќазаќстан Республикасы үнемі тоймастан бейбіт сыртќы саясатын жүргізеді.

Оныњ негізгі маќсаты демократиялыќ ќоѓамныњ дамуына жайлы, сыртќы жаѓдай жасау, Ќазаќстан халќына бейбіт және еркін өмірде жұмыс жайын ќамтамасыздандыру, жања дүниежүзілік соѓысын және жаппай ќарулануды болдырмау, халыќаралыќ бейбітшілікті ныѓайту. Соѓыс болу ќаупі және ядролыќ немесе жай ќарумен жаппай ќарулану процесі кеміді. Ќару-жараќты баќылау, бейбіт өмірді ныѓайтуда көптеген жетістіктерге ќол жетті.

Сонымен ќатар, дүниежүзінде жања ќорќыныш пайда болды, ол әр түрлі әскери ќаќтыѓыстардыњ, халыќаралыќ экстремизмніњ терроризмніњ кењ дамуы.

Сондыќтан ЌР халыќаралыќ бейбітшілікті ќорѓаудаѓы алдына ќойѓан маќсаттары:

әртүрлі мемлекет-аралыќ немесе ішкі келіспеушіліктер ќаќтыѓысќа айналмауѓа тиіс;

ЌР ќарулы ќорѓануѓа, өзі немесе басќа мемлекеттерге ќосыла ќорѓануына ќұќыѓы бар.

Осыѓан байланысты ЌР ќорѓаныс министрі ќарсыласты терењ және жан-жаќты оќып, оныњ ұрыс жүргізу тәсілдерін, күшті және кемшілік жаќтарын, ќару-жараѓыныњ жања түрлерін, әсіресе дәл тигізу ќаруларын, олардыњ болашаѓын егжей-тегжейлі білуіміз ќажет дейді.

Мотожаяу әскер полктары ЌХАА-ныњ жаяу әскер күштерініњ негізі болып табылады. Олар жеке дара немесе басќа әскери күштермен ќосылып алѓа ќойылѓан тактикалыќ маќсаттарды орындауѓа жаралѓан

4 кесте.

Ату жылдамдыѓы 5-6 оќ/мин.

Ату ќашыќтыѓы – 20200 м.

Салмаѓы – 7250 кг.

Ұрыс комплексі – 80 снаряд.

Снарядтыњ салмаѓы – 25 кг.

122 өзі жүретін гаубница типі – 54-1.

Салмаѓы – 15,3 т.

Экипаж – 7 адам.

Броня ќалыњдыѓы – 12 мм.

Ќару-жараќ:

Зењбірек – 122 мм.

Пулемет – 7,62 мм.