дауыстылармен ән салуға болса, дауыссыздармен бұлай етуге болмайды;
дауыссыздармен буын құрай алмаймыз;
Қазіргі қазақ тілінде 25 дауыссыз дыбыс бар.Олар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, (у), ф, х, һ, ц, ш, щ. Сонымен бірге в, ф, ц, ч, щ – қазақ тіліне орыс тілінің әсерімен енген дауыссыздар.
Дауыссыз дыбыстар негізінен үн мен салдырдан жасалады. Дауыссыз дыбыстардағы салдыр мен үн барлық дауыссыздарда бірдей емес. Мысалы, бай, бас, күн сөздеріндегі б, й, к дыбыстарын екі құлағыңызды басып айтып көріңіз. Сонда К дыбысынан ешқандай үн байқай алмайсыз. Тек қана салдыр барын байқаймыз. Й дыбысынан, керісінше, ешқандай салдыр байқалмайды, онда үн басым. Б дыбысы екеуіне де ұқсамай, онда үн мен салдыр қабат байқалады, бірақ салдыр басымырақ болады.
Осы әдіспен дауыссыздардың барлығын тексерсек, дауыссыздар:
тек қана салдырдан тұратын;
салдыр мен үннен тұратын дыбыстар болып екіге бөлінетінін байқаймыз.
Оған төмендегі дыбыстар жатады:
Салдырдан тұратындар
|
Салдыр мен үннен тұратындар
|
к, қ, п, с, т, х, ф, ц, ч, ш, щ
|
й, л, м, н, ң, р, (у), б, в, г, ғ, д, ж, з, һ
|
Енді қайтадан сол әдіспен салдыр мен үннен тұратын дыбыстарды айтып байқағанымызда, бірқатар дыбыстарды салдырдан гөрі үн басым болса, енді бірқатарында үннен гөрі салдыр басым болып шығады. Сонда олар былай жіктеледі:
Достарыңызбен бөлісу: |
