Азярбайъан дювлят няшриййаты


VII КЕЛТЛЯРДЯ ВЯ ЭЕРМАНЛАРДА ГЯБИЛЯ



бет18/40
Дата07.07.2016
өлшемі4.29 Mb.
#183078
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   40

VII

КЕЛТЛЯРДЯ ВЯ ЭЕРМАНЛАРДА ГЯБИЛЯ

Бу ясярин щяъми ян мцхтялиф вящши вя барбар халгларда щяля инди дя аз-чох саф шякилдя мювъуд олан гябиля гурулушу тя'сисатыны, йахуд Асийанын мядяни халгларынын гядим тарихиндя бу тя'сисатын излярини ятрафлы эюздян кечирмяк цчцн бизя имкан вермир (Бу абзасда «бурада биз келтлярдя вя эерманларда» сюзляриня гядяр сонракы мятн Енэелс тяряфиндян 1891-ъи ил няшриндя ялавя едилмишдир. Ред.). Бунларын щяр икисиня щяр йердя тясадцф олунур. Бир нечя мисал кифайятдир. Щяля гябилянин ня олдуьуну биляндян яввял, бу анлайышын мя'насыны долашдырмаг цчцн ян чох ся'й етмиш олан Мак-Леннан калмыклар, чяркязляр, самойедляр (Ненлярин кечмиш адыдыр. Ред.) арасында вя цч щинд халгы–варлиляр, магарлар вя манипуриляр арасында гябилянин мювъуд олдуьуну сцбут етмиш вя ону цмумиййятля дцзэцн тясвир етмишдир. Бу йахынларда М.Ковалевски пшавлар, хевсурлар, сванлар вя башга Гафгаз тайфалары арасында гябиля олдуьуну ашкара чыхармыш вя ону тясвир етмишдир. Бурада биз келтлярдя вя эерманларда гябилянин мювъуд олдуьу щаггында бя'зи гыса гейдлярля кифайятляняъяйик.

Бизя эялиб чатмыш олан келт ганунларындан ян гядимляри бизя щяля там щяйат сцрян гябиляни эюстярир; Ирландийада щяля инди, инэилисляр гябиляни зорла даьытдыгдан сонра да, халгын шцурунда, щяр щалда инстинктив сурятдя йашайыр; Шотландийада гябиля щяля кечян ясрин орталарында там чичяклянмя щалында иди вя бурада да йалныз инэилислярин силащы, ганунлары вя мящкямяляри васитяси иля мящв едилмишдир.

Инэилислярин фятщиндян166 бир чох яср яввял, ян эеъи XI ясрдя йазылмыш олан гядим уелс ганунлары, яввялляр эениш йайылмыш адятин анъаг бир истисна кими галыьы шяклиндя олса да, торпаьын бцтюв кяндляр тяряфиндян бирликдя беъярилмяси щалынын щяля мювъуд олдуьуну эюстярир; щяр бир аилянин мцстягил беъярилмяк цчцн беш акр торпаьы варды, бунунла йанашы бир сащя бирэя беъярилирди вя мящсул бюлцшдцрцлмяли иди. Шцбщя йохдур ки, бу кянд иъмалары гябилялярдян вя йа гябилялярин бюлмяляриндян ибарятдир; щятта Уелс ганунларынын йени тядгиги,–бунун цчцн ися мяним вахтым йохдур (мяним чыхарышларым 1869-ъу илдя едилмишдир167),–буну билаваситя тясдиг етмясяйди дя, Ирландийа вя Шотландийа иля аналоэийа буну артыг сцбут едир. Лакин Уелс мя'хязляри, бунларла да бирликдя Ирландийа мя'хязляри ачыгъа сцбут едир ки, XI ясрдя келтлярдя икили ниэащы моногамийа щяля щеч дя сыхышдырыб арадан чыхармамышды. Уелсдя йалныз йедди ил кечяндян сонра ниэащ даща позула билмязди вя йа, даща доьрусу, тяряфлярдян биринин тяляби иля ляьв едиля билмязди. Яэяр йедди илин тамамына цчъя эеъя галсайды, яр-арвад бир-бириндян айрыла билярди. Онда ямлак бюлцнцрдц: арвад бюлцр, яр ися юз пайыны сечирди. Ев шейляри мцяййян, чох гярибя гайдада бюлцнцрдц. Яэяр ниэащы яр позурдуса о, арвадын ъещизини вя бя'зи башга шейляри она гайтармалы иди; яэяр арвад позурдуса, онда о аз шей алырды. Ушаглардан икиси яря, бири, йя'ни ортанъылы арвада чатырды. Талагдан сонра арвад йенидян яря эетдикдя, биринъи яри ися ону йенидян алмаг истядикдя, о, щятта бир айаьыны йени ярин йатаьына гоймуш олса да, яввялки яринин йанына эетмяли иди. Лакин онлар йедди ил бирэя йашамышдыларса, щятта онларын ниэащы яввялляр рясми шякля салынмамыш олса да, онлар яр-арвад олурдулар. ниэаща гядяр гызларын бакирялийи щеч дя ъидди сурятдя эюзлянмир вя тяляб олунмурду; бурайа аид олан гайдалар олдугъа ядябдян кянардыр вя буржуа яхлагына гятиййян уйьун эялмир. Яэяр гадын яр-арвад сядагятини позурса, яр ону дюйя билярди (бу, арвады дюймяк цчцн яря иъазя верилян цч щалдан биридир, бцтцн башга щалларда бунун цстцндя ъяза верилмяли иди), лакин бундан сонра арвадын щямин щярякяти цстцндя ярин башга бир шей тяляб етмяйя щаггы йох иди, чцнки

«ейни бир щярякят цстцндя йа эцнащы йудуртмаг, йа да интигам алмаг олар, амма бирликдя бунларын щяр икиси олмаз»168.

Арвадын талаг тяляб едиб ямлак бюлэцсцндя юз щцгугларындан щеч бирини итирмямяси сябябляри чох мцхтялиф иди: яринин аьзындан пис ий эялмяси кифайят иди. Тайфа башчысына вя йа крала биринъи эеъя щцгугу явязиня верилян юдянъ пулу («эобр меръщ, бурадан да орта ясрлярдяки «маръщета», франсызъа–«маргуетте» ады йаранмышдыр) ганун мяъмуясиндя ящямиййятли рол ойнайыр. Гадынлар халг йыьынъагларында сяс вермяк щцгугуна малик идиляр. Буна ялавя едяк ки, Ирландийада да бу ъцр гайдалар олдуьу сцбут едилмишдир; орада да мцвяггяти ниэащлар тамамиля ади щал иди вя талаг заманы арвада дцрцст мцяййян едилян бюйцк цстцнлцкляр верилмяси, щятта ев тясяррцфатында ишлядийиня эюря бунун явязинин юдянмяси тя'мин олунурду; орада башга арвадларла йанашы «биринъи арвада» тясадцф олунурду вя ирс галан ямлак бюлцняркян ниэащдан доьулан ушагларла ниэащсыз доьулан ушаглар арасында щеч бир фярг гойулмурду. Беляликля, гаршымызда икили ниэащ мянзяряси дурур; буна нисбятян Шимали Америкада мювъуд олан ниэащ формасы ъидди эюрцнцр, лакин щяля Сезар заманы груп ниэащы щалында йашайан бир халгда XI ясрдя бунун олмасы щеч тяяъъцблц дейилдир.



Ирландийа гябилясинин («степ», тайфа «ълаинне», клан адланырды) мювъуд олмасы тясдиг едилир вя бу гябиля тякъя гядим ганун мяъмуяляриндя дейил, щабеля кланларын торпагларыны инэилис кралынын маликаняляриня чевирмяк цчцн Ирландийайа эюндярилмиш XVII яср инэилис щцгугчулары тяряфиндян дя тясвир едилмишдир. Торпаг артыг башчылар тяряфиндян онларын хцсуси домениал маликаняляриня чеврилмямишдися, лап бу вахтлара гядяр клан вя йа гябилянин цмуми мцлкиййяти иди. Гябилянин щяр щансы бир цзвц юлдцкдя вя, демяли, тясяррцфатлардан бири сырадан чыхдыгда, аьсаггал (инэилис щцгугчуларынын адландырдыглары кими, «ъапут ъоэнатионис») бцтцн торпаьы галан тясяррцфатлар арасында йенидян бюлцрдц. Бу бюлэц, эюрцнцр, цмумиййятля Алманийада гцввядя олан гайдалар цзря олурду. Щяля инди дя бя'зи кяндлярдя «рундале» системи дсйилян системя дахил олан тарлалара тясадуф едилир, гырх вя йа ялли ил бундан яввял бу ъцр тарлалар олдугъа чох иди. Яввялляр бцтцн гябиляйя мяхсус олуб сонрадан инэилис фатещляри тяряфиндян тутулмуш торпаьын фярди иъарядарлары олан кяндлилярдян щяр бири юз сащяси цчцн иъаря щаггы верир, лакин онлар юз сащяляринин бцтцн якин торпагларыны вя чямянликлярини бирляшдирир, буну йериндян вя кейфиййятиндян асылы олараг, Мозелдя дейилдийи кими, «конлара» [«Эеwанне»] бюлцр вя щяр бир конда щяр кяся юз пайыны верирляр; батаглыглар вя юрцшляр умуми истифадядя олур. Щяля ялли ил бундан яввял торпаг арабир, бя'зян щяр ил йенидян бюлцнцрдц. «Рундале» системинин гцввядя олдуьу бу ъцр бир кяндин мярз планы тамамиля Мозелдя вя йа щохвалдда олан щяр щансы бир алман щяйят иъмасынын [«Эещюферсъшафт»] планына бянзяйир. Гябиля щямчинин «фаътионс»да («партийаларда». Ред.) йашамагда давам едир. Чох вахт Ирландийа кяндлиляри защирян тамамиля мя'насыз вя йа ъяфянэ, инэилисляр цчцн ясла анлашылмаз яламятляря эюря фярглянян партийалара бюлцнцр вя тянтяняли эцнлярдя бу партийаларын адятян тюрятдикляри мя'рякядян башга эуйа щеч бир мягсяд эцдмцрляр. Бу, мящз едилмиш гябилялярин сцн'и сурятдя дирчялдилмяси, бунларын мящвиндян сонра мейдана чыхан явязидир; бу да ирс галмыш гябиля инстинктинин давамлы олдуьуну бир нюв эюстярир. Лакин бя'зи йерлярдя гябиля цзвляри щяля кющня яразидя бирликдя йашайырлар; мясялян, щяля отузунъу иллярдя Монахан графлыьы ящалисинин хейли бюйцк яксяриййятинин ъями дюрд фамилийасы вар иди, йя'ни онлар дюрд гябиля вя йа кландан ямяля эялмишдиляр (Ирландийада кечирдийим бир нечя эцн ярзиндя169 мян бир даща айдын баша дцшдцм ки, орада кянд ящалиси щяля ня дяряъядя гябиля дюврцнцн тясяввцрляри иля йашайыр. Кяндлинин торпаг иъаряйя эютцрдцйц торпаг сащиби щямин кяндлийя щяля дя торпаьы щамынын хейриня идаря етмяли олан клан башчысы кими эюрцнцр; кяндли эцман едир ки, она иъаря щаггы формасында баъ верир, лакин ещтийаъы олдугда ондан кюмяк алмалыдыр. Орада щабеля щесаб едирляр ки, щяр бир даща варлы адам юзцнцн аз таваналы гоншулары ещтийаъ чякдикдя, бунлара кюмяк етмялидир. Беля бир кюмяк сядягя дейилдир, кланын аз таваналы цзвцня даща варлы клан цзвц вя йа клан башчысы бу кюмяйи эюстярмяйя борълудур. Мцасир буржуа мцлкиййяти анлайышыны Ирландийа кяндлисиня баша салмаьын мцмкцн олмадыьы щаггында игтисадчыларын вя щугугчуларын шикайятляри айдындыр; йалныз щцгуглары олан вя щеч бир вязифяси олмайан бир мцлкиййят ясла ирландийалынын аьлына сыьышмыр. Лакин бу да айдындыр аи, бу гядяр садялювщ, гябиля гурулушуна хас тясяввурляри олан ирландийалылар бирдян-биря Инэилтяря вя йа Американын бюйцк шящярляриня, тамамиля башга яхлаг вя щцгуг бахышлары олан бир мцщитя дцшдцкдя, онлар яхлаг вя щцгуг масяляляриндя тамамиля башларыны итирирляр, айаглары алтында щяр бир зяминдян мящрум олурлар вя чох заман кцтляви сурятдя позьунлуг гурбаны олурлар (1891-ъи ил няшриня Енэелсин гейди).).

Шотландийада гябиля гурулушунун мящв олмасы 1745-ъи ил цсйанынын170 йатырылмасы иля бир вахта дцшцр. Щяля тядгиг етмяк лазымдыр ки, Шотландийа кланы бу гурулушун мящз щансы вясилясини тяшкил едир, лакин бу кланын беля бир вясиля олдуьуна шцбщя йохдур. Валтер Скоттун романларында даьлыг Шотландийанын бу кланы бизим гаршымызда бир ъанлы кими дурур. Морган дейир ки, бу клан

«юз тяшкили вя юз рущу е'тибары иля гябилянин чох эюзял бир нцмунясидир, гябиля цзвляри цзяриндя гябиля мяишятинин щюкмранлыьына парлаг мисалдыр... Онларын чякишмяляриндя вя онларын ган интигамында, яразинин кланлар цзря бюлцнмясиндя, онларын торпагдан бирэя истифадя етмясиндя, клан цзвляринин башчыйа вя бир-бириня сядагятиндя биз щяр йердя гябиля ъямиййятинин сабит ъящятлярини эюрцрцк... Мяншя ата щцгугуна эюря эютцрцлцрдц, беля ки, кишилярин ушаглары кланда галыр, гадынларын ушаглары ися юз аталарынын кланларына кечирди»171.

Лакин Шотландийада яввялляр ана щцгугунун щюкм сцрдцйцнц беля бир факт сцбут едир ки, Беданын дедийиня эюря, пиктлярин крал фамилийасында вярясялик гадын хятти иля эедирди. Щятта пуналуа аилясинин галдыьы да биринъи эеъя щцгугу шяклиндя истяр уелслилярдя, истярся скоттларда орта ясрляря гядяр галмышды; яэяр бу щцгугун явязи юдянилмямишдися, клан башчысы вя йа крал, яввялки цмуми ярлярин ахырынъы нцмайяндяси олараг, бу щцгугдан щяр бир эялин барясиндя истифадя едя билярди (1884-ъц ил няшриндя бу сюзлярдян сонра эялян ашаьыдакы мятни Енэелс 1891-ъи ил няшриндя вермямишдир: «Беля бир щцгуг–буна Шимали Американын узаг шимал-гярбиндя чох тясадцф олунур–русларда да гцввя дя олмушдур; бу щцгугу X ясрдя бюйцк кнйаэинйа Олга ляьв етмишдир». Даща сонра «Ниверидя вя Франш-Контда олан вя серб-хорват торпагларындакы славйан аиля иъмаларына охшайан тящкимли аиляляринин коммунист иъмалары» щаггында бир абзас эялир, Енэелс бу абзасы 1891-ъи ил няшриндя II фясля кючцрмцш вя бир гядяр дяйишдирилмиш шякилдя щямин фясля ялавялярдян бириня дахил етмишдир.).



Шцбщя йохдур ки, эерманлар лап халглар кючян вахта гядяр гябиляляр щалында тяшкил олунмушдулар. Онлар, эюрцнцр, бизим ерадан йалныз бир нечя яср яввял Дунай, Рейн, Висла вя шимал дянизляри арасындакы яразини тутмушлар; кимврлярин вя тевтонларын кючмяси о заман щяля там гызьын вязиййятдя иди, свевляр ися йалныз Сезар заманы мющкям отураг щяйата кечмишдиляр. Бу ахырынъылар щаггында Сезар айдын дейир ки, онлар гябиляляр вя гощум груплар (эентибус ъоэнатионибусгуе) щалында мяскунлашмышдылар, «эенс Жулиа»дан (Йули гябиляси. Ред.) олан ромалыларын дилиндя ися бу «эентибус» сюзцнцнц тамамиля мцяййян вя шцбщясиз мя'насы вардыр. Бу бцтцн эерманлара аид иди; щятта фятщ едилмиш Рома яйалятляриндя дя онлар, эюрцнцр, гябиляляр щалында мяскунлашырдылар. „Алема щцгуг мяъялляс"индя тясдиг олунур ки, Дунайдан ъянуба тутулан торпагда халг гябиляляр щалында (эенеалоэиае) мяскунлашмышды172, бурада «эенеалоэиа» анлайышы тамамиля сонракы иъма–марка вя йа кянд иъмасы мя'насында ишлядилмишдир («Мексикалыларда вя йунанларда олдуьу кими, эерманларда да» сюзляриня гядяр сонракы мятни Енэелс 1891-ъи ил няшриня 1884-ъц ил няшриндя чап едилян ашаьыдакы мятн явязиня дахил етмишди: «Беляликля, биз эюрцрцк ки, эерман халгларындан бири вя йеня дя мящз свевляр бурада гябиляляр, «эентес» щалында мяскян салмышды вя щяр бир гябиляйя ярази айрылмышды. Бургундларда вя лангобардларда гябиляйя гага дейилирди, «Бургунд щцгуг мяъяллясиндя» ишлядилян гябиля цзвляри (фараманни) ады ися, тябиидир ки, бургунд гябиляляринин тяркибиня дахил олмайан Рома ящалисинин яксиня олараг, ейни заманда бургундларын юзц демякдир. Демяли, бургундларда да торпаглар гябиляляр цзря бюлцшдцрцлцрдц, Алман щцгугчуларынын йцз илляр ярзиндя ябяс йеря баш сындырдыглары «фараманни» щаггындакы мясяля беля щялл едилир. Чятин ки, «фарф» ады бцтцн германларда гябилянин цмуми ады олмушдур, щярчянд биз ону бир гот будаьындан олан халгда вя бир дя щерминон (йухары алман) будаьындан олан халгда эюрцрцк. Алман дилиндя гощумлуьу билдирмяк цчцн чохлу сюз кюкляри вардыр вя бунлардан, фярз едя биляъяйимиз кими, ейни заманда гябиляйя дахил олан ифадялярдя истифадя едилир» Ред.). Бу йахынларда Ковалевски беля бир бахыш иряли сцрмцшдцр ки, бу «эенеалоэиае» ири ев иъмаларындан ибарят иди, торпаг бунларын арасында бюлцнмушдц вя йалныз бунлардан кянд иъмасы ямяля эялмишди. Онда «фара» ифадяси щаггында да ейни сюзляри демяк олар; бургундлар вя лангобардларда,–демяли, гот вя щерминон, йахуд йухары алман тайфасында,–бу ифадя „Алеман Щцгуг мяъялляси"ндя олан «эенеалоэиа» сюзцнцн ифадя етдийи анлайышын тамамиля ейни олмаса да, аз гала ейни мя'наны билдирирди. Гаршымыздакы щягигятян гябиля вя йа ев иъмасыдырмы–буну щяля тядгиг етмяк лазымдыр. Дил абидяляри бизя еля бир суалын ъавабыны вермир ки, бцтцн эерманларда гябиляни билдирмяк цчцн цмуми бир ифадя олмушдурму,–олмушдурса, бу, мящз щансы ифадядир. Етимоложи ъящятдян йунанъа «эенос», латынъа «эенс» сюзцня готъа «куни», орта йухары алманъа «кцнне» сюзц уйьун эялир вя бу сюз ейни мя'нада ишлянир. Беля бир щал ана щцгугу заманларыны эюстярир ки, гадыны билдирян сюз щямин кюкдяндир: йунанъа «эйне», славйанъа «зена», готъа «бвино», гядим скандинавъа «кона, куна».–Лангобардларда вя бургундларда биз, йухарыда дейилдийи кими, «фара» сюзцня, раст эялирик вя Гримм бунун фяраиййяйя ясасланан «фисан»–доьмаг кюкцндян ямяля эялдийини эюстярир. Мян даща айдын олан «фаран»–эетмяк (алманъа «фащрен» Ред.), кючмяк, гайытмаг кюкцндян ямяля эялдийнни ясас тутмаьы даща цстцн билярдим, бу сюз кючяри групун мцяййян бир щиссясини билдирир, щямин груп да, юзлцйцндя айдын олдуьу кими, йалныз гощумлардан ибарят иди,–бу сюз узун ясрляр бойу яввялъя шяргя, сонра да гярбя тяряф кючмяк нятиъясиндя тядриъян гябиля иъмасынын юзцня шамил едилмишдир. Сонра, готъа «сибжа», инэилис-саксъа «сиб», гядим йухары алманъа «сиппиа, сиппа»–гощум (алманъа «Сиппе». Ред.) сюзц. Гядим скандинав дилиндя йалныз ъям щалы «сифжар»-гощумлар сюзцня тясадцф едилир; тяк щалда йалныз илащя Сифин («Сиф») ады олараг раст эялир.–Нящайят, „Щилдебранд щаггында мащны"да173 даща башга бир ифадяйя тясадцф олунур, мящз о йердядир ки, Щилдебранд Щадубранддан сорушур:

«Халг арасында кишилярдян сянин атан кимдир... йахуд сян щансы гязилядянсян?» («еддо щуелищщес ънуослес ду сис»).

Яэяр цмумиййятля гябиля цчцн цмумн бир эерман ады олмушдурса, бу, эюрцнцр, готъа «куни» кими сяслянмишдир; буну гощум диллярдяки мцвафиг ифадя иля олан ейниликдян башга щямчинин беля бир щал да эюстярир ки, бу сюздян «кунинэ»–крал (алманъа «Кюниэ». Ред.) сюзц ямяля эялмишдир, бу да яввялляр гябиля вя йа тайфа аьсаггалы демяк иди. «сибжа», гощум сюзцнц, эюрцнцр, нязяря алмаг лазым эялмир; щяр щалда «сифжар» гядим скандинав дилиндя тякъя ган гощумларыны дейил, щабеля ниэащ гощумларыны да билдирир, йя'ни азы ики гябилянин цзвлярини ящатя едир: беляликля, «сиф» сюзцнцн юзц гябиляни билдиря билмязди.

Мексикалыларда вя йунанларда олдуьу кими, эерманларда да сцвари дястясиндя вя паз шякилли пийада дястясиндя дюйцш сырасы гябиля бирляшмяляри цзря дцзцлцрдц; яэяр Татсит дейирся ки, аилоляр вя гощумлар груплар цзря дцзцлцр,–бу гейри-мцяййян ифадя онунла изащ олунур ки, онун вахтында Ромада гябиля йашамаьа гадир бир ващид кими артыг чохдан арадан галхмышды.

Татситдя бир йерин щялледиъи ящямиййяти вардыр; орада дейилир ки, дайы юз баъысы оьлуна бир оьул кими бахыр; бя'зиляри ися щятта дайы иля баъыоьлуну бирляшдирян ган гощумлуьу ялагялярини ата иля оьул арасындакы ялагядян даща мцгяддяс вя сых щесаб едирляр, беля ки, эиров адам тяляб олундугда, эиров гойанын баъысы оьлу онун юз оьлундан даща бюйцк бир тя'минат щесаб едилир. Биз бурада ана щцгугуна мцвафиг тяшкил олунмуш гябилянин, демяли, илкин гябилянин, щям дя эерманлары фяргляидирян бир гябилянин ъанлы галыьыны эюрцрцк (Дайы иля баъыоьлу арасында юз тябияти е'тибары иля хцсусиля сых олан, юз мяншяйини ана щцгугу дюврцндян алан вя бир чох халгларда тясадцф едилян ялагя йунанлара йалныз гящряманлыг дюврцнцн мифолоэийасындан мя'лумдур. Диодора эюря (IV, 34), Мелеагр Тестинин оьулларыны, юз анасы Алтейанын гардашларыны юлдцрур. Алтейа бу щярякяти щеч бир шейля баьышланыла билмяйяъяк еля бир ъинайят сайыр ки, юз оьлу олан гатиля гарьыш едир вя онун юлцмцнц арзулайыр. «Дейилдийиня эюря, аллащлар онун арзуларыны ешитмиш вя Мелеагрын юмрцня сон гоймушлар». Йеня щямин Диодорун дедийиня эюря (IV, 43 вя 44), Щераклын башчылыьы иля аргонавтлар Фракийа сащилиня чыхыр вя орада эюрцрляр ки, юз йени арвады тяряфиндян тящрик едилян Финей рядд етмиш олдуьу арвады Бореада Клеопатрадан доьулмуш ики оьлуна рцсвайчы ишэянчя верир. Лакин агронавтларын ичярисиндя Клеопатранын гардашлары олан Бореадалар, йя'ни ишэянъя верилянлярин дайылары да олур. Онлар дярщал юз баъысы ушагларынын кюмяйиня эялир, онлары азад едир вя кешикчиляри юлдцрцрляр.). Яэяр беля бир гябилянин цзвц юз оьлуну мцяййян бир тянтяняли илтизам мцгабилиндя эиров гойурдуса вя оьул мцгавилянин ата тяряфиндян позулмасынын гурбаны олурдуса, бу анъаг атанын юз иши иди. Лакин баъыоьлу гурбан олурдуса, бунунла ян мцгяддяс бир гябиля щцгугу позулмуш олурду; оьланын вя йа эянъин ян йахын ган гощуму олан вя ону башгаларындан артыг горумалы олан адам онун юлцмцня баис щесаб едилирди; бу гощум йа ону эиров гоймамалы иди, йа да мцгавиляни йериня йетирмяли иди. Яэяр биз эерманларда гябиля гурулушунун щеч бир башга изини тапмасайдыг да тякъя бу йер кифайят оларды («Лакин Татситин вахтында» сюзляриня гядяр сонракы мятн Енэелс тяряфиндян 1891-ъи ил няшриндя ялавя едилмишдир. Ред.).

Аллащларын гцрубу вя дцнйанын мящви щаггында «Вюлуспа» адлы гядим Скандинавийа мащнысындан бир йерин даща чох щялледиъи ящямиййяти вардыр, чцнки бу шящадят даща сонракы дювря, аз гала 800 ил кечяндян сонракы вахта аиддир. Инди Банг вя Бугге тяряфиндян сцбут едилдийи кими, христианлыг цнсцрляринин дя гатылмыш олдуьу бу «Гейбдян хябяр верян гадынын вящйи» ясяриндя, бюйцк фялакятдян яввялки цмуми позьунлуг вя корланма дюврц тясвир едиляркян, дейилир:

«Броедщр муну бержаск ок Ататцрк бюнум вердаск, муну сйструнэар сифжун спилла».

«Гардашлар бир-бири иля дцшмянчилик едяъяк вя бир-бирини юлдцряъяк, баъы ушаглары гощумлуг теллярини гыраъаглар».

«Сйструнэ»р–халаоьлу демякдир вя онларын, баъы ушагларынын гаршылыглы ган гощумлуьундан имтина едяъякляри шаиря гардаш гардашы юлдцрмякдян даща бюйцк бир ъинайят кими эюрцнцр. Ъинайятин беля аьырлашмасы ана тяряфиндян гощумлуьу билдирян «сйструнэар» сюзц иля ифадя едилмишдир; яэяр бунун явязиндя «сйскина-бюрн»–гардаш вя баъы ушаглары–вя йа «сйскина-сйнир»–гардаш вя баъы оьуллары дейилмиш олсайды, онда икинъи мисра биринъисиня нисбятян ъинайятин аьырлашмасы дейил, йцнэцлляшмяси демяк оларды. Беляликля, щятта «Гейбдян хябяр верян гадынын вящйи» мейдана эялдийи викингляр заманы да Скандинавийада ана щцгугу барясиндя хатиря щяля йох олмамышды.

Лакин Татситин вахтында, щяр щалда она ян чох мя'лум олан («Щяр щалда она ян чох мя'лум олан» сюзляри Енэелс тяряфиндяа 1891-ъи ил няшриндя ялавя едилмишдир. Ред.) эерманларда ана щцгугу юз йерини артыг ата щцгугуна вермишди; ушаглар атанын вярясяси олурдулар; ушаг олмадыгда, гардашлар, ями вя дайылар вяряся олурдулар. Дайынын вярясяликдя иштиракына йол верилмяси индиъя эюстярилян адятин галмасы иля ялагядардыр вя щабеля сцбут едир ки, о заман эерманларда ата щцгугу щяля ня гядяр дя йени бир шей иди. Ана щцгугунун изляриня дя орта ясрлярдя щяля узун мцддят тясадцф олунур. Щяля о заманлар, хцсусиля тящкимлиляр арасында, ушаьын атадан мяншяйиня, эюрцнцр, о гядяр дя е'тибар етмирдиляр; беля ки, феодал гачмыш олан тящкимлини мцяййян бир шящярдян эери истядикдя, мясялян, Аугсбургда, Базелдя, Кайзерслаутеридя олдуьу кими, ъавабдещин тящкимли вязиййятини онун алты няфяр ян йахын ган гощуму анд ичиб тясдиг етмяли иди, щям дя бунлар анъаг ана тяряфин гощумлары олмалы идиляр (Маурер, «Шящяр гурулушу», I, сящ. 381).

Йениъя юлцб эетмиш ана щцгугунун даща бир галыьыны эерманларда гадын ъинсиня олан еля щюрмятдя эюрмяк олар ки, бу, ромалылар цчцн демяк олар анлашылмаз олурду. Няъиб аилядян олан гызлар эерманларла мцгавиляляр баьланаркян ян е'тибарлы эиров щесаб едилирдиляр; арвад вя гызларынын ясир вя йа гул ола биляъяйи фикри эерманлары дящшятя салыр вя дюйцшдя онларын мярдлийини щяр шейдян чох артырыр; онлар гадында ня ися мцгяддяс вя пейьямбяраня бир шей эюрцрляр; онлар щятта ян мцщцм ишлярдя дя гадынын мяслящятиня гулаг асырлар; мясялян, Липпедя бруктерляр тайфасынын гадын кащини Веледа батавларын бцтцн цсйанынын ъаны иди, щямин цсйан заманы эерманлара вя белгляря башчылыг едян Сивилис бцтцн Галлийада Рома щюкмранлыьыны сарсытмышды174. Евдя арвадын щюкмранлыьы, эюрцнцр, шцбЩясиздир; доьрудур, бцтцн ев ишляри онун, гоъаларын вя ушагларын ющдясиня дцшцр; яр ов едир, ичир вя йа щеч бир иш эюрмцр. Татсит беля дейир; лакин о, тарланы кимин беъярдийини. сюйлямядийиня вя гулларын йалныз тюйъц вердиклярини, амма щеч бир бийар иш эюрмядиклярини айдын-ашкар билдирдийиня эюря, эюрцнцр ки, йашлы кишиляр кцтляси щяр щалда якинчилийин тяляб етдийи кичик бир иши эюрмяли иди.

Артыг йухарыда дейилдийи кими, ниэащ формасы тядриъян моногамийайа йахынлашан икили ниэащ иди. Бу щяля ъидди бир моногамийа дейилди, чцнки я'йанларын чохарвадлылыьына йол верилирди. Гызларын исмяти (кетлярин яксиня олараг) цмумиййятля ъидди эюзлянирди; ейни иля дя Татсит эерманларда ниэащ иттифагынын позулмазлыьындан хцсуси бир ряьбятля данышыр. О, талаг цчцн ясас олараг анъаг арвадын зинакарлыьыны эюстярир. Лакин онун наьылынын бу йериндя чатышмазлыг чохдур вя бундан ялавя, о, позьун ромалылар цчцн чох айдын сурятдя фязилят эцзэцсц хидмяти эюрцр. Бир шей шцбщясиздир: эерманлар юз мешяляриндя беля мцстясна фязилят рытсарлары олсалар да, хариъи алямля йалныз азачыг ялагяйя эирмяк кифайят иди ки, онлар Авропанын галан орта адамлары сявиййясиня енсинляр; Рома алями ичярисиндя яхлаг ъиддилийинин сон изи эерман дилиндян хейли тез арадан галхды. Григори Турлуну охумаг кифайятдир. Юзлцйцндя айдындыр ки, ял дяймямиш эерман мешяляриндя щисси зювг ъящятдян Ромадакы кими кяскин бир исрафчылыг щюкм сцря билмязди вя, беляликля, биз щятта ъисмани ишлярдя юзцнц сахлама кими бир щалы, бцтюв бир хялг цчцн щеч бир йердя вя щеч вахт цмуми гайда олмайан бу щалы эерманлара иснад вермясяк дя, Рома аляминя нисбятян эерманларда бу ъящятдян дя кифайят гядяр цстцнлцк галыр.

Гябиля гурулушундан ата вя йа гощумларын тякъя достлуг ялагялярини дейил, щабеля дцшмянчилик мцнасибятлярини дя ирс эютцрмяк тяящщцдц иряли эялирди; ейни иля дя веркелд–юлдцрмяк вя йа зяряр вурмаг цстцндя ган интигамы явязиндя баьышланма ъяримяси дя–ирсян кечирди. Щяля кечян нясил тяряфиндян сырф эерманлара мяхсус бир тя'сисат щесаб едилян бу веркелдин йцзлярля халгларда мювъуд олдуьу инди сцбут едилмишдир. Бу, гябиля гурулушундан иряли эялян ган интигамыны йумшалтмаг цчцн цмуми формадыр. Биз буна, щямчинин щюкмян гонагпярястлийя Америка щиндиляриндя дя тясадцф едирик; Татситдя («Алманийа», 21-ъи фясил) гонагпярястлийин тясвири Морганын щиндилярдя олан гонагтгярястлик щаггында сюйлядикляриня, демяк олар, ян хырда шейляря гядяр уйьун эялир.

Татсит заманындакы эерманларын юз тарлаларыны артыг гяти бюлцшдцрмцш олуб-олмадыглары вя бу барядя бящс олунан йерляри неъя баша дцшмяк лазым эялдийи щаггындакы гызьын вя сонсуз мцбащися инди кечмишя аиддир. Сцбут едилмишдир ки, демяк олар бцтцн халгларда якин йери гябиля тяряфиндян, сонралар ися коммунист аиля иъмалары тяряфиндан бирликдя беъярилирмиш вя Сезарын дедийиня эюря, щяля свевлярдя беля иъмалар вар имиш, бу гайданын йерини торпаьын айры-айры аиляляр арасында бюлцшдцрцлмяси вя вахташыры йенидян бюлцшдцрцлмяси тутмушдур, мцяййян едилмишдир ки, якин йеринин беля вахташыры йенидян бюлцшдцрцлмоси Алманийанын юзцндя бя'зи йерлярдя бизим зяманямизя гядяр галмышдыр,–бундан сонра щямин мцбащисяни щятта хатырламаг, чятин ки, лазым эялсин. Якор эерманлар Сезарын сюйлядикляриндян Татситин эюстярдикляриня гядяр кечян 150 ил ярзиндя Сезарын свевляря ашкар иснад вердийи кими торпаьын бирэя беъорилмясиндян (о дейир ки, свевлярдя бюлцнмцш вя йа хцсуси тарла щеч йохдур) торпаьын айры-айры аиляляр тяряфиндян беъярилмясиня вя щяр ил йенидян бюлцшдцрцлмясиня кечмишлярся, бу щягигятян ящямиййятли бир тяроггидир; беля гыса мцддятдя вя кянардан щеч бир мцдахиля олмадан торпаьын бирэя беъярилмясиндян торпаг цзяриндя там хцсуси мцлкиййятя кечилмяси садяъя гейри-мцмкцн кими эюрцнцр. Демяли, мян Татситдя онун анъаг йыьъам сюйлядийини охуйурам: онлар беъярилян торпаьы щяр ил дяйиширляр (вя йа йенидян бюлцшдцрцрляр) вя бу щалда щяля кифайят гядяр цмуми торпаг галыр. Бу, якинчиликдя вя торпагдан истифадя олунмасында эерманларын о заманкы гябиля гурулушуна та' мамиля уйьун эялян бир пиллядир («Сезара эюря, эерманлар гисмян» сюзляриня гядяр сонракы мятн Енэелс тяряфиндян 1891-ъи ил няшриндя ялавя едилмишдир. Ред.)

Бундан яввялки абзасы мян дяйишдирмяйиб, яввялки няшрлярдя олдуьу кими, сахлайырам. Бу мцддят ярзиндя мясяля башга бир шякил алмышдыр. Ковалевски (йухарыйа бах, сящ. 44) ана щцгугуна ясасланан коммунист аиляси иля тяърид олунмуш мцасир .аиля арасында аралыг пилля олмаг е'тибары иля патриархал ев иъмасынын эениш мигйасда, бялкя дящяр йердя йайылдыьыны сцбут етдикдян сонра, мясяля даща щеч дя Маурерля Вайтс арасындакы мцбащисядя олдуьу кими гойулмур,–дейилмир ки, торпаг цзяриндя цмуми мцлкиййят олмушдур, йохса хцсуси мцлкиййят,–мясяля беля гойулур ки, цмуми мцлкиййятин формасы неъя иди. Щеч бир шцбщя йохдур ки, Сезар заманы свевлярдя няинки цмуми мцлкиййят вар иди, щямчинин торпаг цмуми гцввялярля бирэя беъярилирди. Щяля узун заман мцбащися етмяк олар ки, тясяррцфат ващиди гябилями олмушдур, йохса ев иъмасы, йахуд бунларын арасындакы щяр щансы бир аралыг коммунист гощумлар груну олмушдур, йа да торпаг шяраитиндян асылы олараг, щяр цч груп мювъуд олмушдур; лакин бах Ковалевски тясдиг едир, ки, Татсит тяряфиндян тясвир едилян гайдалар маркаиъманын вя йа кянд иъмасынын мювъуд олдуьуну дейил, яксиня, аиля иъмасынын мювъуд олдуьуну нязярдя тутур, чох сонралар, ящалинин артмасы нятиъясиндя, йалныз бу ев иъмасындан кянд иъмасы инкишаф етмишдир.

Бу бахыша эюря, эерманларын Рома заманы йерляшдикляри яразидя, щабеля сонралар ромалылардан алдыглары яразидя олан йашайыш йерляри кяндлярдян дейил, бюйцк аиля иъмаларындан ибарят иди, бунлар бир нечя нясли ящатя едирдиляр, беъярмяк цчцн мцвафиг торпаг сащясиня малик идиляр вя гоншулары иля бирликдя цмуми бир марка олмаг е'тибары иля ятрафдакы бош йердярдян истифадя едирдиляр. Беля олдугда, беъярилян торпаьы онларын дяйишдирмяси щаггында Татситин дедиклярини щягигятян агрономик мя'нада баша дцшмак лазымдыр: иъма щяр ил башга бир сащяни беъярирди, кечян илки якин йерини ися щерикя гойурду вя йа бу йери тамамиля от басырды. Ящали сейряк олдуьуна эюря, щямишя хейли бош йер галырды, буна эюря дя торпаьа сащиб олмаг цстцндя щяр ъцр мцбащися лцзумсуз олурду. Йалныз ясрляр кечдикдян сонра, ев иъмалары цзвляринин сайы хейли артдыгда вя о заманкы истещсал шяраитиндя цмуми тясяррцфатла мяшьул олмаг даща мцмкцн олмадыгда, бу иъмалар даьылды; о вахта гядяр цмуми сащибликдя олан якин йерляри вя чямянляр инди мейдана эялян айры-айры ев тясяррцфатлары арасында артыг мя'лум олан цсулла яввялъя мцвяггяти, сонралар ися щямишялик бюлцшдцрцлмяйя башланды, щярчянд мешяляр, юрцшляр вя сулар цмуми истифадядя галырды.



Русийа цчцн беля бир инкишафын эедиши тарихян тамамиля сцбут едилмиш эюрцнцр. Алманийайа вя, икинъи нювбядя, галан алман юлкяляриня эялдикдя ися, инкар етмяк олмаз ки, бу фярзиййя, индийядяк щюкм сцрян вя кянд иъмасынын мювъуд олмасыны щяля Татсит вахтларына чякиб апаран нюгтейи-нязяря нисбятян, мяхязляри бир чох ъящятдян даща йахшы изащ едир вя чятинликляри даща асан щялл едир. Ян гядим сянядляр, мясялян, «Ъодех Лауресщаменсис»175, цмумиййятля кянд марка-иъмасына нисбятян ев иъмасы васитяси иля хейли йахшы изащ олунур. Диэяр тяряфдян, бу изащат юзц щяля юз щяллини тяляб едян йени чятинликляр вя йени мясяляляр доьурур. Бурада йалныз йени тядгигатлар гяти гярара эятиря биляр; лакин мян аралыг пилля олмаг е'тибары иля ев иъмасынын Алманийада, Скандинавийада вя Инэилтярядя дя мювъуд олмасынын чох ещтимал едиля биляъяйини инкар едя билмярям. Сезара эюря, эерманлар гисмян торпагда щяля йениъя мяскунлашдыьы, гисмян дя даими мяскян цчцн йер ахтардыьы щалда, Татсит заманы онларын артыг архада там бир ясрлик отураг щяйаты вар иди; буна уйьун олараг йашайыш васитяляри истещсалы да шцбщясиз тярягги етмиш иди. Онлар тирлярдян тикилмиш евлярдя йашайырлар, щяля мешя ящлиня мяхсус ибтидаи палтар кейирляр: габа йун ляббадя, вящши щейван дяриси; гадынларын вя я'йанларын кятандан алт палтары олурду. Онларын йемяйи сцд, ят, ъыр мейвя иди вя Плининин ялавя етдийи кими, йулаф сыйыьы иди (бу щяля инди дя Ирландийада вя Шотландийада келтлярин милли хюряйидир). Онларын сярвяти малгарадан, лакин пис ъинсли малгарадан ибарятдир; екцз вя инякляр хырда бой, эюркямсиз, буйнузсуз иди; атлар хырда пониляр олуб, пис гачырды. Пул надир щалларда вя аз ишлянирди, щям дя йалныз Рома пулу ишлянирди. Онлар гызыл вя эцмцш шейляр щазырламырдылар вя бунлары гиймятляндирмирдиляр, дямир аз иди вя, щяр щалда, Рейн вя Дунай бойунда йашайан тайфаларда, эюрцнцр, мцстягил щасил едилмирди, демяк олар йалныз кянардан эятирилирди. Руна йазылары (йунан вя йа латын щярфляриня охшатма) йалныз эизли йазы кими мя'лум иди вя йалныз динисещрбазлыг мягсядляри цчцн ишлядилирди. Адам гурбан вермяк щяля дя адят иди. Бир сюзля, бурада гаршымызда барбарлыьын орта пиллясиндян щяля йениъя йцксяк пиллясиня галхмыш бир халг дурур. Лакин ромалыларла билаваситя щямсярщяд олан тайфаларда мцстягил метал вя тохуъулуг истещсалынын инкишафына Рома сянайе мящсулларынын асанлыгла эятирилмяси мане олдуьу щалда, беля бир истещсал, щеч шцбщясиз, шимал-шяргдя, Балтик дянизи сащилляриндя йарадылмышды. Шлезвиг батаглыгларында II ясрин ахырларындакы Рома сиккяляри иля бирликдя тапылан силащ шейляри–узун дямир гылынъ, зирещли эейим, эцмцш дябилгя вя с, щабеля халгларын кючмяси сайясиндя йайылмыш олан эерман метал мя'мулаты, щятта силар яввяллярдяки Рома нцмуняляриня йахынлашдыьы щалларда да хейли йцксяк инкишаф сявиййяси иля фярглянян тамамиля орижинал бир типдир. Сивилизасийалы Рома империйасына кючмяк Инэилтярядян башга щяр йердя бу юзцнямяхсус истещсал сащясиня сон гойду. Бу истещсалын мейдана чыхмасында вя даща да инкишаф етмясиндя олан ейнилийи, мясялян, тунъ тоггалар эюстярир; Бургундийада, Румынийада, Азов дянизи сащилляриндя тапылан бу тоггалар ейни инэилис вя Исвеч е'малатханаларындан чыха билярди вя бунлар ейни дяряъядя шцбщясиз эерман мяншялидир.

Идарячилийин тяшкили дя барбарлыьын йцксяк пиллясиня уйьундур. Татситя эюря, щяр йердя аьсаггаллар (принъипес) шурасы вар иди, бу шура нисбятян кичик мясяляляри щялл едирди, даща мцщцм мясяляляри ися халг йыьынъаьында щялл олунмаг цчцн щазырлайырды; халг йыьыиъаьы барбарлыьын ашаьы пиллясиндя, щяр щалда бизим билдийимиз йердя, америкалылар арасында, тайфа вя йа тайфалар иттифагы цчцн дя дейил, йалныз гябиля цчцн мювъуддур. Тамамиля Ирокезлярдя олдуьу кими, аьсаггаллар (принъипес) щярби башчылардан (дуъес) щяля кяскин сурятдя фярглянирляр. Аьсаггаллар артыг гисмян, тайфа цзвляринин шяряф билиб эятирдикляри малгара, тахыл вя с. кими щядиййяляр щесабына йашайырлар; Америкада олдуьу кими, онлары чох заман ейни бир аилядян сечирляр; Йунаныстанда вя Ромада олдуьу кими, ата щцгугуна кечидмяси сечки гайдасынын тядриъян ирси щцгуга чеврилмясиня вя беляликля, щяр гябилядя я'йан аилясинин мейдана эялмясиня кюмяк едир. Тайфа я'йанлары адланан бу гядим я'йанларын яксяриййяти халглар кючдцйц заман вя йа бундан бир аз сонра мящв олуб эетмишди. Щярби ряисляр мяншяляриндян асылы олмайараг йалныз баъарыгларына эюря сечилирдиляр. Онларын щакимиййяти кичик иди вя онлар нцмуня олмагла тя'сир эюстярмяли идиляр; гошунда ясл интизам щакимиййятини Татсит айдын шякилдя кащинляря иснад верир. Щягиги щакимиййят халг йыьынчаьынын ялиндя иди. Крал вя йа тайфа аьсаггалы сядрлик едир; халг юз гярарыны чыхарыр: мянфи гярары уьулту иля, мцсбят гярары бяйянмя сясляри иля вя силащ ойнатмагла. Халг йыьынъаьы ейни заманда мящкямя хидмяти эюрцр; бурайа шикайятля мцраъият едирляр вя шикайятляри бурадаъа щялл едирляр, бурада юлцм щюкмляри чыхарылыр, щям дя йалныз горхаглыг, юз халгына хяйанят вя гейри-тябии яхлаг позьунлуьу цстцндя юлцм ъязасы кясилир. Гябиляляр вя ба.шга бюлмяляр дахилиндя дя мцщакимя аьсаггалын сядрлийи иля щамы тяряфиндян бирликдя иъра едилир, бцтцн гядим эерман мящкямясиндя олдуьу кими, аьсагтал йалныз просеся рящбярлик едя биляр вя суаллар веря билярди; эерманларда щямишя вя щяр йердя щюкмц бцтцн коллектив чыхарырды.

Сезар заманындан бяри тайфаларын иттифаглары мейдана эялмишдир; бунларын бя'зиляриндя артыг краллар вар иди; йунанларда вя ромалыларда олдуьу кими, али сяркярдя тиран щакимиййятиня ъан атыр вя бя'зян буна наил олурду. Лакин беля уьурлу гясбкарлар щеч дя гейри-мящдуд щюкмдарлар дейилдиляр; амма онлар артыг гябиля гурулушунун буховларыны гырмаьа башлайырдылар. Азад едилмиш гуллар цмумян щеч бир гябиляйя мянсуб ола билмядикляриндян табе мювге тутмалы олдуглары щалда, щямин гуллар ичярисиндян йени кралларын истякли адамлары чох заман йцксяк вязифяляря чатыр, сярвят вя шющрят сащиби олурдулар. Рома империйасынын ишьалындан сонра сяркярдяляр дя бу вязиййятдя идиляр, онлар инди бюйцк юлкялярин краллары олурдулар. Франкларда кралын гуллары вя азад едилмиш адамлары яввялляр сарайда, сонра дювдятдя бюйцк рол ойнайырдылар; йени я'йанларын бюйцк щиссяси юз мяншяйини онлардан алыр.

Крал щакимиййятинин мейдана эялмясиня бир тя'сисат–дружиналар кюмяк етмишди. Артыг биз Американын гырмызы дярилиляри арасында гябиля гурулушу иля йанашы олараг, юз билдикляри кими мцщарибя етмяк цчцн хцсуси бирляшмялярин неъя йарандыьыны эюрдцк. Бу хцсуси бирляшмяляр эерманларда артыг даими иттифаглар щалыны алмышды. Шющрят газанмыш щярби башчы юз ятрафына гянимят щяриси олан эянълярдян бир дястя топлайырды, онлар щямин башчыйа, башчы да онлара шяхсян садиг олмаьа борълу иди. Башчы онлары сахлайыр вя тялтиф едирди, онларын арасында мцяййян ашаьыйухары рцтбяляр гойурду; кичик йцрцшлярдя онлар башчы цчцн шяхси мцщафизячиляр дястяси вя щямишя дюйцшя щазыр гошун олур, даща бюйцк йцрцшлярдя щазыр забитляр корпусу олурдулар. Бу дружиналар ня гядяр зяиф олмалы идилярся дя вя щягигятян ня гядяр зяиф олмушдуларса да,–мясялян, сонралар Италийада Одоакр йахынлыьында,–щяр щалда бунларын мювъуд олмасы артыг гядим халг азадлыьынын тяняззцлц рцшейми иди, халгларын кючмяси заманы вя бундан сонра онлар мящз беля бир рол ойнамышдылар. Зира, яввялян, онлар крал щакимиййятинин мейдана эялмясиня кюмяк едирдиляр; икинъиси артыг Татситин гейд етдийи кими, онлары мцтяшяккил бир там щалында йалныз даими мцщарибяляр вя гулдур басгынлары иля сахламаг оларды. Сойьунчулуг бир мягсяд олмушду. Яэяр дружинанын башчысы цчцн йахынлыгда эюрцляси бир иш олмурдуса, о юз адамлары иля бирликдя мцщарибя едян башга халглара тяряф цз тутурду, чцнки орада гянимят ялдя етмяйя цмиди олурду; бюйцк гцввяляр щалында Рома байраьы алтында щятта эерманларын юзляриня гаршы вурушан йардымчы эерман гошунлары гисмян бу ъцр дружиналардан топланырды. Щярби муздлулуг системи–алманлар цчцн рцсвайчылыг вя ля'нят–бурада юз илкин формасында артыг мювъуд иди. Рома империйасынын ишьалындан сонра кралларын бу дружиначылары, азад олмайанлардан вя ромалылардан ибарят сарай хидмятчиляри иля йанашы, сонракы я'йанларын башлыъа тяркиб щиссяляриндян икинъисини тяшкил етдиляр.

Беляликля, цмумиййятля, халглар щалында бирляшмиш эерман тайфаларында да, гящряманлыг дюврцндяки йунанларда вя чарлар дюврц адландырылан дюврдяки ромалыларда олан ейни идарячилик тяшкилаты вар иди: халг йыьынъаьы, гябиля аьсаггаллары шурасы, артыг ясл крал щакимиййятиня ъан атан сяркярдя. Бу, гябиля гурулушунда цмумиййятля мцмкцн ола билян ян чох инкишаф етмиш идарячилик тяшкилаты иди; барбарлыьын йцксяк пилляси цчцн ю нцмуняви иди. Ъямиййят бу тяшкилатын юз вязифясиня ъаваб вердийи чярчивядян кянара чыхдыгда, гябиля гурулушунун сону эялиб чатырды; бу гурулуш даьылыр, онун йерини дювлят тутурду.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   40




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет