Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
тұрады деген Гельмгольцтың идеясы жаңакантшыл Э. Кассирердің
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Марбург мектебі мен гуманитарлық ғылымдардағы құндылықтар және әдіснама мәселелерімен айналысқан Фрейбург
- Герман Коген
- Этикалық социализм
- У. Бернштейннің
- «мәдениет формалары»
- «тарихи түсіну»
| тұрады деген Гельмгольцтың идеясы жаңакантшыл Э. Кассирердің
«символдық формалардың философиясында» ӛзінің жалғасын тапты. Жаңакантшылдардың қатарында екі мектеп ерекше аталады. Жаратылыстану ғылымдарының логикалық-әдіснамалық мәселелерімен айналысқан Марбург мектебі мен гуманитарлық ғылымдардағы құндылықтар және әдіснама мәселелерімен айналысқан Фрейбург (Баден) мектебі. Марбург мектебінің негізін салушы Герман Коген деп есептелінеді, ал оның ізін жалғастырғандар Пауль Наторп пен Эрнст Кассирер және т.б. болды. «Канттың тәжірибе теориясы», «Канттың этиканы негіздеуі», «Канттың эстетиканы негіздеуі», «Иммануил Кант» және «Таза ақылға сын» еңбегінде түсініктеме» деп аталатын еңбектерінде Г. Коген (1842- 1918 жж.) И. Канттың трансценденталды идеализмін сыни тұрғыдан жан- жақты талдады. Ол Канттікіне қарағанда, бір ізге түсірілген идеализмді негіздеуге тырысты. Идеализмді ол ғылымның – математика және математикалық жаратылыстану сияқты ең жоғары түрінің мүмкіндіктерін түсіндіруге қажетті логикалық және гносеологиялық ілім деп түсіндірді. Коген болмысты «сезілетін» емес, категориялық оймен түсінілетін дүние деп ұқты. Уақыт пен кеңістікті сезімтал интуицияның формалары деп емес, логикалық ойлаудың категориялары деп түсіндіреді. Оның пікірінше, шындықтың «белгілері» деп санамен қабылданатын дүниелер шын мәнісінде ғылыми ұғымдар тудырған дүниелер. Этикалық социализм туралы ілімінде социалистік идеалға ұмтылу мәңгілік жүріп отырады делінеді, ал ол идеалға жету – іс жүзінде орындалмайтын нәрсе. Когеннің этикасы У. Бернштейннің марксизмді қайта қарау негіздеріне арқау болды. Ол «Дүниедегінің бәрі – қозғалыс, ал оның соңғы мақсаты – ешнәрсе де емес» деген тезисті ұсынды. Марбург мектебінің тағы бір кӛрнекті теоретигі П. Наторп (1854-1924 жж) болды. Философия тарихының ірі ӛкілі бола тұра, ол антикалық дәуірдегі және Жаңа дәуір философиясындағы ілімдер Канттың философиялық критицизмі турасындағы идеяларына негіз болған деп түсіндірді. Наторп гносеологиялық идеализмді жүйелі түрде салыстыра отырып, қорғауға тырысты. «Ойда берілетін» болмыс болмайды деді. Наторп математика априорлы формалар мен сезімдерге емес, ойға құрылады, сол себепті уақыт пен кеңістіктің мазмұнын білу ол үшін маңызды емес деген ой айтады. Кейінгі зерттеулерінде ол Канттың идеализмінен бұрынғыдан да алыстап, Гегельдің онтологиялық идеализміне жақындайды. Этиканы «ақылға» (логосқа) тәуелді ету арқылы П. Наторп этикалық нормалардың қоғамдық ӛмірден бастау алатынын мойындағысы келмейді. Марбург мектебінің ортодоксальдық кӛзқарастарын Э. Кассирер (1874- 1945 жж.) 1920 жылдарға дейін жазылған еңбектерінде дамытты. Жаңа заман логикасының тарихы мен таным теориясы және философиясы таным туралы неокантшылдық ілім пайда болғанға дейін қалыптасты деді. Э. Кассирер «Канттың ғылыми объективтілігі» мәселесін ғылымның жалпы әдістемесі ретінде тар аяда сәтті қызмет ететін абстракция түрінде қарастырады. Оның философиясында ойлау мен қабылдаудың формалары тәжірибе мен танымның жүзеге асуының шарты болатыны туралы Канттың идеясы ӛзінің жалғасын тапты. Канттың қабылдау мен ойлаудың априорлық формалары «біздің ӛмір туралы түсініктерімізді» анықтайтыны секілді, Э.Кассирердің «мәдениет формалары» да «біздің ӛмір туралы түсініктеріміздің» жалғыз ғана формасы болып табылады. «Символдардың жүйесінен тұратын» барлық мәдениеттің жасалу формалары «әлемді бейнелеп кӛрсетіп қана қоймайды, ойлаудың, түсінудің, бейнелер мен қиялдардың, суреттердің сан алуан амалдарын да кӛрсетеді». Э.Кассирер тарихи оқиғаны себептердің жинақталған нәтижелерінен де де жоғары тұрады деп есептейді. Құбылысты сипаттау және түсіну оған әсер еткен барлық себептерді тауып, жинақтап кӛрсетуден тұрмайды. Құбылысты түсіну дегеніміз – оны түсіндіру, оның жүзеге асқан тетіктерін тұтастықта қарау, яғни ерекше жинақтау дегенді білдіреді. Оның ойынша, «тарихи түсіну» – интеллектуалдық жинақтау әдісі дегеніміз тарихи ескерткіштерді жүйелеп, түсіндіру арқылы тарихи шындықты қайта толық қалпына келтіру, ол тарихи түсіндіру әдісіне, яғни тарихи процесте жүзеге асып, тарихтың тұтастығын қамтамасыз ететін заңдылықтарды анықтауға мүлдем қайшы келмейді. Ол әлемді түсінудің, бейнелеудің, сезудің, танудың бір формасы, мәдениет әлемінде адамның объективтенуінің бір жолы ретінде ғылымды мәдениетпен біртұтастықта қарастырады. Марбург мектебінің неокантшыл ӛкілдері ғылым туралы түсініктерге қатысты ӛзгерістерді, әлемнің жалпы ғылыми бейнесі жӛніндегі пікірлерді ӛздерінше түсіндірді. Канттың теориялық мұраларына сүйене отырып, олар адамзат ақылының қазіргі ғылыми-зерттеу қызметін жүзеге асырудағы белсенді контруктивтік рӛлі туралы ӛздерінің пайымдарын ұсынды. Осы пайымдарына сәйкес, адамның ақылы әлемді бейнелемейді, керісінше, жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|