Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
иррационалды волюнтаризмге
жүктеу/скачать 1.78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Фрейбург (Баден
- «номотетикалық»
| иррационалды волюнтаризмге әкеп соқтырды. Екіншіден, олардың
антисубстанционалды және антиметафизикалық турасындағы шабытты ойларының бірізділігі болмады және қайшылықты болды. Марбурлықтар түптеп келгенде, әлемнің субстианционалдық негізін Құдай мен Логос құрайды деген метафизикалыққа сілтейтін пайымдаулардан толық бас тарта алмады. Неокантшылдардың Фрейбург (Баден) мектебі В.Виндельбанд, Г.Риккерттің есімдерімен байланысты. В.Виндельбанд (1948-1915 жж.) ғылымдарды пәніне қарап емес, әдісіне қарай жіктеуді ұсынды. Ол білімді табиғат туралы және рух туралы деп бӛлуге қарсы болды. Ғылымды «ғылымдардың танымдық мақсатының формалық сипатына» қарап бӛлуді ұстанымға алу керек, себебі бір ғылымдар жалпы заңдарды анықтаса, енді біреулері – жекелеген деректерді зерттейді дейді. Ойлаудың алғашқы түрін В.Виндельбанд «номотетикалық» (заңдарды анықтайтын) деп атайды. Оған қарама-қарсы ойлаудың түрін «идиографиялық» (ерекше нәрселерді сипаттайтын) деп атайды. Бір нәрсе әрі номотетикалық, әрі идиографиялық зерттеу нысаны бола алады. Себебі ӛзгермейтін (жалпы) заңдылық пен кездейсоқтықтың арасындағы қайшылық шартты. Мысалы, органикалық табиғат туралы ғылым жүйеленген ғылым ретінде – номотетикалық ғылым болса, даму тарихы тұрғысынан идиографиялық ғылым болып саналады. В.Виндельбандтың ойынша, ойлаудың номотетикалық және идиографиялықтың түрлерінің арасындағы осындай айырмашылықтар жаратылыстану мен тарихтың ара жігін ажыратады. Жаратылыстануда ойлаудың номотетикалық түрі жеке нәрселерді түсіндіруден жалпы байланыстарды, ӛзін қоршаған шындық ортадағы жалпы заңдылықтарды табуға, түсінуге тырысады. Оның ойынша, идиографиялық тарихи әдіске кӛптеген уақыт бойы жеткілікті назар аударылмай келді. Винельбандтың пайымдауында, жалпыға және текке қатыстыдан басқаның бәрін жоққа шығару элеаттықтардан Платон арқылы келген грекше ойлауға тән ерекшелік. Бұл ойлау тек болмысты ғана шындық деп, сондай-ақ шынайы таным тек жалпылыққа тән деп түсіндірді. Осы тұрғыдан пайымдаған Жаңа заманның ізбасары деп ол Шопенгауэрді айтты. Шопенгауэр тарихты шынайы ғылым деп есептемеді, тарих әрдайым жеке нәрселерді қарастырады және жалпылыққа ешқашан жете алмайды дегенді ӛз ойына тірек етті. Идиографиялық әдіске бұлайша қарау кӛптеген ғасырлардың қателігі болып табылады. Виндельбанд оған керісінше, «адамның кез келген қызығушылығы мен берген бағаларына, адам үшін маңызды нәрсенің бәріне жекелік тән әрі ол қайталанбайды» дегенді ұсынды. Егер бұл пікір жеке адам ӛміріне қатыстылығына қарай дұрыс айтылған болса, онда оны «күллі тарихи процеске қатысты да қолдануға болады, себебі тарихи процесс қайталанбайтындығынан құндылық болып табылады». Сондықтан, оның ойынша, біз үшін жеке әрі тарихи деп есептелінетін нәрсенің бәрінде бізге түсініксіз, мағынасыз, беймәлім нәрселер бар. Ол «адамның санасында біздің себепсіз тіршілігіміз, яғни жеке еркіндігіміз түрінде бейнеленеді». Бұл пайымдаулар неокантшылдықтың тағы бір ӛкілі Генрих жүктеу/скачать 1.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|