Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық

Мәдениет философиясы (мәденифилософия) – бұл мәдениетті, оның 
мәнін, адам мен қоғам ӛміріндегі маңызын талдаумен байланысты 
философиялық білімнің тарауы. Адамның тіршілік әрекеттері, сарп еткенде, 
иә материалдық, иә рухани құндылықтардың ӛндірілуіне келіп тіреледі. 
Қызметтің бұл аялары жүзеге асырылу тәсілдері бойынша да, нәтижелері 
бойынша да, қоғамдық мақсатына қарай да бір-бірінен ерекшеленеді. 
Кіршіксіз табиғатқа қарсы тұратын адам еңбегімен жасалғанның барлығы 
мәдениетке жатқызылады. Сол себепті материалдық және рухани 
мәдениеттер ажыратылады.
Материалдық 
мәдениетке 
адамның 
тіршілік 
әрекеті 
аясына 
қатыстырылған, яғни адамға қызмет ететін ӛндіріс құралдары мен еңбек 
заттары жатады. Ол адамның табиғатты парктикалық меңгеру деңгейінің 
кӛрсеткіші болып табылады. 
Рухани мәдениетке ғылым мен оның жетістіктерінің ӛндіріс пен 
тұрмысқа ендірілу дәрежесі, халықтың білім алу деңгейі, ағартушылық 
жағдайы, медициналық қызмет, ӛнер, адамдардың қоғамдағы мінез-
құлығының рухани нормалары, ойлау логикасы мен тіл байлығын меңгеру 
деңгейі жатады. 
Мәдениет – бұл материалдық және рухани құндылықтардың үйлесімі. 
Құндылық ретінде адамдар үшін маңызы бар материалдық немесе рухани 
нақтылық құбылыстары саналады. Олар адамдарда жанашырлық, таңданыс, 
сүйіспеншілік немесе керісінше наразылық, ӛшпенділік Иә болмаса 
жиреніштік сезімдерін тудырады.
Адамдар үнемі ӛздеріне тап болатын нәрсенің барлығын ӛз талғамы, 
қажеттіліктері мен мүдделері тұрғысынан бағалайды. Олардың әлемге деген 
қатынасы әркез бағалаушы сипатта болады, ал бұл бағалаудың ӛзі 
объективті, дұрыс, прогрессивті немесе субъективті, жалған немесе кертарпа 
да болуы мүмкін. Адамдардың дүниетанымында әлемнің ғылыми танымы 
мен оған деген құндылықты қатынас үздіксіз бірлікте болады. «Мәдениет» 
ұғымы ӛз мазмұнына қарай «ӛркениет» деген ұғымға жақын. Бұл ұғымдар 
арасында ұқсастық пен айырмашылық та бар.
Философия тарихында мәдениет мәселелері әлеуметтік дағдарыс, 
шұғыл тарихи ӛзгерістер дәуірінде, адам болмысы мен мәдениеттегі елеулі 
ӛзгерістер қоғам санасын мазалай бастаған кездерде аса ӛзектілікке ие бола 
бастаған. Мәдениет мәселесін философия, тарих, ӛнертану, этнография, 
лингвистика, психология салаларының ӛкілдері қарастырған. Олардың 
әрқайсысы мәдениет философиясына ерекше ӛзінділік пен бағдар бере келе, 
оны дамытуға үлкен үлес қосқан.
Алдымен білімнің осы салаларының ӛкілдері мәдениет ретінде 
табиғатпен салыстырғанда, адамның қолымен жасалғанның барлығын 
ұғынған; дегенмен, сол кездің ӛзінде-ақ, адам ӛз шығармашылығында 
жағымсыз нәрселерді кӛп жасайтындығы белгілі болған. Кейін мәдениетті 
мінсіз жұмыс істейтін жүйе мен кәсіби білікке ұқсататын кӛзқарастар да 
пайда бола бастайды. Мысалы, М. Вебер (1864–1920 жж.) зерттелетін 
феномендердің ерекше бейне-сызбаларын құрастыру арқылы мәдениетті 

әлеуметтік тану әдісін тапқан. Бұл әдіс оған ӛзіндік, жеке мәдени-тарихи 
құбылыстарда «қайталанатын» – әдеттегіні анықтауға мүмкіндік берді.
И. Кант мәдениетті тек қана адамдардың игілігіне қызмет ететін немесе 
ӛз мәнінде ізгілікті болып табылатын дүние ретінде анықтайды, себебі ізгілік 
пен руханилықсыз шынайы мәдениет болмайды. Ол «тәрбие мәдениетін» 
«қабілет мәдениетіне» дәл қарама-қарсы қояды, ал мәдениеттің сыртқы, 
«техникалық» түрін ӛркениет деп атайды. 
Мәдениетті зерттеудегі «ұғынушы» әдіснаманың негізін қалаушы 

жүктеу/скачать 1.78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: