Сурет 14. Индустрияны жедел және интенсивті дамыту бағдарламасын дайындау және оны жүзеге асыру

Мақсаттары: 1-4 блоктардың мәселелеріне қатысты бағдарламасының қорытынды шешіміне негізделген индустрияны жедел және интенсивті дамыту стратегиясын қолдана отырып, оның тұрақты жұмыс істеуіне қол жеткізуге, технологиялық-экономикалық "ұмтылыс" үшін бастауыш әлеует құруға мүмкіндік береді.

Алға қойылған мақсаттарға жету үшін стратегиялар мен іс-әрекеттер:

• төмендегілерді қамтитын бастауыш әлеуетті тиімді қолданудың бағыттарын бағалау және егжей-тегжейлі талдау жасау;

• тұрақты жұмыс істейтін "индустрия өзегі";

• индустриялық кешендерді мемлекеттік реттеудің және басқарудың жетілдірілген схемасы;

• индустриялық кешендерді мемлекеттік реттеудің және басқарудың жетілдірілген схемасы;

• нарықтың тұрақты элементтерінің экономикалық инфрақұрылымы;

• салалардың сенімді интеграциясы және олардың арасындағы өзара қарым-қатынастарының көп түрлілігі;

• құрылған несиелі-инвестициялық база;

• нормалар мен заңдылықтардың жүйесі;

• ақпараттық-аналитикалық статистика;

• келесі бағдарламалық блоктардың құрамындағы индустрияны жедел және интенсивті дамыту бағдарламасының құрылымдық схемасын дайындау:

• мемлекеттік ұлттық бағдарлама;

• салаларды дамыту бағдарламалары;

• арнайы бағдарламалар;

• индустриялық дамытудың мақсатты артықшылығы бар бағдар-ламалары;

• мақсатты артықшылығы бар әрі барлық басқа да блоктардың ішіндегі ең басты артықшылығы бар бағдарламалық блоктарда тұжырымдама негізіндегі блоктардың функционалды өзара қарым-қатынастардың принциптерін дайындау.

Төменде көрсетілген, бұрыннан дайындалған бағдарламалардың жүзеге асырылуын белгіленген мерзімдерде қойылған мақсаттарға сай қамтамасыз ету:

1. 2005-2008 жылдарында Қазақстанның металлургиялық және химиялық кешендерінің салаларын дамытудың мемлекеттік ұлттық бағдарламасы.

2. Импортты алмастырушы өнім өндіретін өндіріс орындарын құрудың мемлекеттік ұлттық бағдарламасы.

3. Халық тұтыну өнімдерін өндірудің мемлекеттік ұлттық бағдарламасы.

4. Машина құрылысын дамыту.

5. Қауіпсіздік кешендік кәсіпорындар конверсиясының мемлекеттік бағдарламасы.

Төменде көрсетілген арнайы бағдарламалардың блоктарын дайындау және оны жүзеге асыру:

А. Индустриядағы энергетиканы және қорларды үнемдеу бағдарламасы.

Бағдарлама негізіне жаңа энергетика мен қорларды үнемдеуші технологиялар мен құрал-жабдықтарды ауқымды түрде ендіруді, физикалық және моральді түрде тозған құрал-жабдықтарды алмастыруды, энергия мен материалдардың шығындарын есептеу құрылғыларын өндіруді ұйымдастыруды нақты бақылау жүйесін қарастыру керек.

Бағдарлама шеңберінде нақты іс-әрекеттер, біріккен кәсіпорындар, халықаралық акционерлік компаниялар мен консорциумдар құру, даму синдикаттары типіндегі ірі техникалық корпорациялар құру, консолидациялық қаржы есебінен жобалардың инвестициялануымен бірге біріккен жобаларды жүзеге асыру бағыттарында жинақталады.

Бағдарламаның басты мақсаты - елдегі өндіріс дәстүрін, әсіресе, «индустрия өзегінен» кетіп жатқан жоғары кәсіби мамандадың орнын толтыру, сондай-ақ, Қазақстанда міндетті түрде жаңа өндіріс түрлеріне байланысты жаңа мамандықтар курсын құру. Бұл мәселені шешу индустрияны жедел және интенсивті дамыту мақсаттарын жүзеге асырудағы негіздерін анықтайды.

Бағдарлама ең басымдық мәселелердің бірі болып табылады. Себебі елдің нақты индустриализация деңгейін объективті түрде анықтайды. Салаларда, индустриялық кешендерде және жеке кәсіпорындарда осы мәселенің жағдайына егжейлі-тегжейлі талдау негізінде қойылған мақсаттарға жету жөніндегі түрлі жоспарлы іс-шаралар жүзеге асырылады.

Мақсатты артықшылығы бар бағдарламалардың блоктарын құрудың принципиалды негізі мынада: оларды таңдау және жүзеге асыру бір жағынан индустрияны тиімді дамыту мәселелерін шешуге бағытталған, ал екінші жағынан, мемлекеттік ұлттық бағдарламалардың негізгі мақсаттарына жетуді қамтамасыз етеді.

- индустрияның базалық салаларының кәсіпорындарын түгелдей техникалық қайта жабдықтау, түбегейлі қайта құру және модернизациялау;

- ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу үшін қажетті машиналар мен құрал-жабдықтарды өндіретін қазіргі заманға сай өндіріс базаларын құру және дамыту, машина құрылысын тез арада техникалық қайта жабдықтау;

- елдің валюталық әлеуетін қамтамасыз ететін индустрияның негізгі салаларын дамыту;

- өнімнің экспорты мен импорты арасындағы теңестірілген қатынасқа қол жеткізу;

- елдің экспорттық әлуетін арттыру;

- әлемдік деңгейде жоғары сапалы өнімдер өндіретін өндіріс орнын құру және дамыту, тұрақты экспортты мен валюталық кірістерін қамтамасыз ету;

- жоғары сапалы халық тұтыну өнімдерін, сондай-ақ, техникалық жағынан күрделі түрлерін де, өндіру көлемін де қарқынды түрде арттыру;

- импортты алмастырушы өнімдерді өндіретін өндіріс орындарын құру;

- базалық сала жұмыстарының тиімділігін анықтайтын өнімдерді, яғни елдің халық шаруашылығы үшін өте маңызды өнімдерді өндіретін өндіріс орындарын құру және дамыту;

- әскери индустриялдық кәсіпорындардың рационалды теңестірілген тиімді конверсиясын жүргізу;

- экономикалық тенденциясы теңестірілген материалды өндірістің барлық салаларын жүзеге асыру;

- прогрессивті, экологиялық таза және қалдықсыз технологиялар мен құрал-жабдықтар негізінде рудалық және минералды шикізаттарды толығымен өңдеу;

- индустриялдық кешендердің шикізат базасын тиімді дамыту үшін жағдай жасау;

- индустриялдық өндірісті максималды утилизация арқылы қалдықтарды масштабты түрде өңдеуге тарту;

- экологиялық апат аймақтарындағы жағдайларды тез арада және радикалды түрде жақсарту;

- шағын және орта бизнес салаларын дамыту және нығайту;

- сирек кездесетін және қымбат металл, алмаз, бағалы тастар қорын құру;

- аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуын жақсарту, жұмыспен қамту деңгейін көтеру және әлеуметтік кепілдіктермен қамтамасыз ету.

Артықшылығы бар бағдарламаларды табысты етіп жүзеге асыру үшін мемлекеттік қолдау іс-шараларының нақты жүйесін құру керек:

- нормативті-құқықтық базамен қамтамасыз ету және дамыту;

- экономиканы қайта құру, шетелдік инвестициялық және несие қаржыларының мемлекеттік қорын барынша тиімді, мақсатты түрде қолдану;

- жеңілдік несие беру және салық салу үшін жағдай жасау;

- сыртқы экономикалық қызметтер, сондай-ақ негізгі лицензияларды беру және квоталарды белгілеу үшін жағдай жасау.

Көрсетілген тактикаларға талдау жасаудың нәтижесінде мынаны көруге болады: яғни, барлық нарық субъектілеріне тең бәсекелік жағдай жасалып, экономикада жеке меншік инициативалар басымдылық негізде орын алады (сурет 15). Ғылымның жетістіктерін қолдану арқылы экономикалық бәсекелестік артады. Менеджменттік және маркетингтік зерттеулер күн талабына сәйкес жүргізіледі.

Инвестициялық және инновациялық жобалар транспоренттік және бағытталған негізде іріктеліп, мемлекеттік қаржы қорларымен қаржыландыруда басымдық негізде іске асырылатын болады. Салықтық және кедендік заңнамалар бәсекелесті қазақстандық өнімді экспорттауға және инвестицияларды елдің экономикасына тартуға ынталандырылады. Индустрия өндірісінің құрлымдық жылжуы негізінде жоғарғы технологиялық және ғылыми сыйымды, жоғарғы қосылған құны бар өнімдер өндіру көзделеді.

Осының негізінде экспорт әртараптандырылып, сыртқа шығарылатын Қазақстан өнімінің үлесі артады және Қазақстан экономикасының дүниежүзілік экономикада дайын бұйымдар және индустриалды-инновациялық қызмет көрсетуі артады. Инновациялық бизнестің ерекшеліктерін қолдану арқылы кәсіпкерлікті дамытуға түбегейлі мүмкіншілік туады. Экономиканың нарықтық емес секторларының үлесі азаяды. Бұл ЖІӨ көлемін 2015 жылы 3,5-4,0 есеге дейін өсіруге және өңдеу индустриясының орташа көрсеткішін 7,5-8% жеткізуге, еңбектің өнімділігін 3 есе артуға, ЖІӨ энергосыйымдылығын 2 есеге кемітуге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Халықтың әлеуметтік жағдайы, еңбекақы және зейнетақы деңгейі, ақшалай кірістер 2,0-2,5 есеге өседі. Егер тұжырымдаманы толығымен жүзеге асыратын болсақ, онда белгіленген мерзім ішінде тұжырымдаманың басты мақсаттарына жетуге болады. Бұл тұжырымдама Қазақстанның экономикалық қауіпсіздігі мен егемендігін нығайтуды қолдайтын жоғары индустриалды, рентабелді индустрия орындарын құруды қамтиды.

World practice shows that the XXI century will be the century of global growth of innovations.

The term "innovation" means the development of a new manufacturing process, product or service. And from Latin it is translated as an upgrade, a change, a new method to meet social needs.

Nowadays global scientific and technical progress is unimaginable without the intellectual products of innovation, that’s why this sector forms its own scientific system. Because of this, many scientists give the following definition: “Innovation is the wealth obtained from capital which is invested to new equipment and technologies; new forms of organization of goods production, services, management and other systems” [8-9]. According to these descriptions, we can conclude that innovation is the invention of new high liquid products. In this regard, we should note that not all the discoveries are innovations. Because such discoveries as the disclosure of the unknown natural phenomena perform fundamental functions and have no wealth, they are considered only as the yields of scientific research.

In the system of economic relations innovations have a big role. Developed countries have realized earlier that without using innovations in manufacturing, it is impossible to get a competitive product and that is why they use all the power in it. Therefore, in a competitive market economy, innovation is a valuable tool in reducing the cost of goods, in increasing investment flow, in shaping the image of a manufacturer and in occupying new markets, especially foreign ones.

On the technological characteristics innovations are divided into: product innovations and process innovations. If the product innovations are focused on receiving a new product by using new materials and semi finished products, the process innovations are the method of organizing production through new technologies. Also according to the scope innovations are divided into innovations for the worldwide industry, domestic industries of the country and a particular company. It must be remembered that the main characteristic of the innovations is that it is the result of scientific and technological researches, therefore such novelties as changing the color and the type of a product are not considered as innovations. Because a product was undergone to partial changes, but it is not a novelty, which has not been in production before. In general, innovations must correspond to the international standard which determines its technical characteristics and market-based installations, which was adopted in 1992 in Oslo.

First of all the driving force of innovation is market competition. In market conditions, manufacturers of products or services always look for ways to avoid the industrial crisis and new markets for goods. Therefore, enterprises which acquired innovations earlier have an advantage over their competitors. Especially nowadays at the time of financial scarce, when kinds of goods and consumer tastes have been increased, small businesses will have benefits to enhance abilities to elasticity. According to world practice, for small enterprises which do not want to stay without revenues, the prior matter becomes the production of new products and new technologies.

Researchers of innovations divide the manufacturing process of new product into seven steps. It starts with the birth of innovative ideas and continues with the definition of market, production and sales. Firstly a new product is produced in small quantities, advertised, determined its viability through the sales process. Here we need to increase sales of an innovative product in the market conditions, lower prices, use additional methods, such as bonus gifts and income. Also innovations, which have been served a certain period and have been lived up, were not completely obsolete, it is necessary to move them into the next region or in another market.

In market economy, delaying the process of implementing innovative ideas for the long term is identical to the destruction of its value. Because in the system based on the rule "money-innovation", there are some cases when enterprises create and sell the similar version of the project, which was developed by another company a long time before, in order to get income faster. Now in our country the main strategic objectives are the acquirement of new information technologies aimed to the production, and the development of potential of the country in industrial and scientific techniques. In this regard, Strategy of Industrial-Innovational development of the Republic of Kazakhstan for 2003-2015 was approved in 2003. The aim of the strategy is to achieve stable development through diversification of non-primary sectors of the economy and to create conditions for transition into service and technological economy in the long term plan.

The basis for such an important step of Kazakhstan is the pace of world economic development. Stable diversified communications and links are currently formed among countries. Owning of the world economy of such institutions as the International Monetary Fund, World Bank and transnational corporations is an impetus for such developing countries as Kazakhstan to the rapid development of innovative values. The fact is that outlying developing countries act as a supplier of raw materials, and the central developed countries, paving the foundation for the above-mentioned institutions, process these raw materials and resell the finished product them, generates a risk that in the future countries directed at raw material become dependent from the situation on world commodity markets. As the world practice shows, countries with rich reserves of raw materials receive significant income from this sector and do not try to develop new industries. However, because the reserves of raw materials run out one day, according to stable development, commodity-dependent countries may face to big problems. Latin America, Mexico and Brazil, South Korea and Singapore which were originally considered as commodity-dependent countries, have proven that through the implementation of innovation policy, i.e. through the transition to a service and technological economy, it is possible to achieve prosperity. The current situation shows the efficiency of the adoption of East Asian countries practices by Kazakhstan [10-15].

In accordance with industrial-innovational strategy the first steps in the development of processing industry have been already done [16]. There were created such development institutions as an Investment Fund, Innovation Fund, Development Bank, Export credit and investment insurance corporation aimed at the developing of projects on formation of high-tech and scientific industries, at their financing and attracting foreign investment. Development Bank has been involved in 35 investment projects and export transactions in amount of $400 million since its foundation. Also nowadays mentioned institutes of development receive hundreds of projects on consumer goods from the private business sector of the country. Since 2002, projects which past expertise of quality of the new product has started to be financed. In this regard, domestic innovative projects are put stringent requirements to ensure that they will stand the market competition, they are considered to be invested only through development institutions. Kazakh experts came to this decision basing on the practices of the Republic of the Philippines, which did not receive any results from financing the macro-industrial projects. For example, in Alatau situated near Almaty city a free economic zone "Informational Park of Technologies" has been launched, which focuses on exports in IT industry and deals with import substitution.

So, nowadays, in order to build a future up to 2015, the following main objectives of industrial-innovational functioning are proposed:

• 
  to strengthen the economy of a sovereign country;
  
• 
  completely eliminate the crisis in the complex of national economies in market conditions;
  
• 
  to stabilize the industrial manufacture;
  
• 
  to implement a radical reorganization of structured branches of industry, development of import substitution technologies, increasing production and economic potential;
  
• 
  creation of self-developing industrial and economic structures in the industrial system;
  
• 
  creation of insurance monetary funds;
  
• 
  integration of the republican industry and the economy of commonwealth countries, and the world economy;
  
• 
  accelerated socio-economic development of the industry complexes, branches, regions and the whole country.
  

Objectives: to provide maximum protection to the work of basic industries and the elimination of crisis occurrences in the spheres of interstate relations, material production and the economy, natural disasters and possible unpleasant situations within the country.

Strategies and actions for achieving these objectives:

• 
  preparation of a development project-script of crisis occurrences and processes, creation of mechanisms of functioning the industrial production in such conditions;
  

- creation of a state purposeful insurance and currency fund to provide the import of essential technical products, raw materials and energy;

- preparation of suggestions on the blocks of functional normative acts of all property types enterprises in the extremely crisis situations;

• 
  making contracts with the CIS and foreign states, guaranteeing the supply of essential materials and technical products, energy and raw materials.
  

Objectives: the use of objectively and subjectively unnoticed potential of the country for a rational, autonomous development of the industry of the country in an inefficient economy and international relations.

- priority development of strong industries;

- development of export products manufacture;

- cessation of imports of common goods and organization of their production in the country;

- radical development of high-quality products;

- reorganization of industry structuring.

III. Preparation and realization of a program on stabilization of industry activity (Figure 4):


Figure 4. Preparation and realization of a program on stabilization of industry activity

Note: made by author
1. Preparation and realization of measures on the expenditure manufacturing in the industry.

Objectives: To release the industry from bankruptcy enterprises and negative devices by using explicit crisis occurrences and recession in the period of instability in material production sectors. To create the conditions for new ideology of development and for reorganization of the production.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- identification and analysis of real causes of economic bankruptcy and production decline, the group of macro and micro levels of expendable enterprises with no future;

- preparation of proposals about a shutdown of bankruptcy enterprises;

• 
  preparation of the mechanism of withdrawal the expendable enterprises from the economic crisis on the basis of diversification of production, privatization of enterprises through corporatization and participation of foreign partners;
  

2. Preparation and realization of measure systems on intra-integration relationships.

Objectives: to achieve the highest economic result in the development of industries, industrial complexes and holdings on the basis of synergetic optimization of industrial, commercial, economic, property and other relations.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- preparation of a chart about relations of industrial complexes and complexes of the national economy by taking into account the movement of raw, material, manufacture and financial means;

- preparation and realization of mechanism for synergetic optimization management of interrelation processes of industrial complexes and complexes of the national economy;

- preparation and realization of a set of proposals about mechanisms on effective regulation the interrelation of infrastructure (energetic, water and land management, ecology, etc.) and industry of the country, ensuring the profitability of the industry.

3. Preparation and realization measures system on structural and functional processes management of joint stock and holding industrial and economic structures.

Objectives: to provide the effective realization of potential of new industrial-economic structures formed on the basis of change process of a pattern of ownership, considering economic targets and development prospects.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- optimization estimate of internal structures of created joint stock and holding companies for consolidated level of participants’ interests, the stability of the integration interrelations, the future and synergic effectiveness of joint development;

- making an analysis of programs of production and economic and social activity of joint-stock and holding companies through taking into account major strategic directions of national economy needs and economic development of a country,

- preparation and realization of measures system on optimization of joint-stock and holding companies structure on the basis of the analysis and a system of estimation;

- preparation of suggestions on perfection of government regulation mechanism of joint-stock and holding companies activities.

4. Preparation of a program on resource provision through internal sources and reserves.

Objectives: to aggregate free resources formed by the needs of industrial complexes in the scarce resources, to stabilize maintenance of redistribution due to effectively adjusted economic calculation.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- creation of a centralized bank of information data about all types of forming resources;

- preparation and realization of operative management mechanism of free resource reserves;

- preparation and realization of suggestions on creation of extra-budgetary financial fund of industry stabilization on a returnable basis.

5. Preparation and realization of mechanisms in support of foreign investment to stabilize the industry activity.

Objectives: to accelerate the solution of problems to provide stabilization of industry by attracting foreign capital.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- creation of a centralized bank of information data on proposed facilities for investment and a bank of suggestions of industrial-financial groups and foreign firms;

- organization of a scheme of direct measures and information exchange between enterprises and foreign partners;

- preparation and realization of a program on using foreign capital at the state level in order to stabilize industry.

6. Preparation and realization of a program for urgent measures to pull the large enterprises and industrial complexes out of a recession.

Objectives: To pull the economy out of crisis, to stabilize activities, to provide essential facilities, such as manufacture of machinery for the national economy.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- detailed analysis and assessment of situations of large industrial facilities in the crisis;

- preparation of a program to pull the economy out of crisis and suggestions on measures of state backing;

- easier taxation terms;

- duties and taxes, providing with raw materials;

- creation of convenient conditions for trade.

7. Preparation and realization of suggestions to stimulate increase of scarce goods for the national economy.

Objectives: To ensure the stability of industry activity, creating a basis for its further development.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- preparation and approval of nomenclature register of important productions for the national economy at the state level;

- preparation and approval of stimulating the production of deficient products and production amount system, which includes the following provisions at the state level:

- release of nominally high amount of output from income tax;

- the differential facilitated profit tax from important products manufacturing;

- giving the licenses for productions export over the face-value together with release from export taxes.

8. Preparation and realization of accelerated stabilization program of priority «mechanism of industry».

Objectives: acceleration of effective stabilization of “Currency locomotive”, “mechanism of industry” of national economy.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- estimation of the future of key economic branches, enterprises and detailed analysis of their situations for “Industrial channel” definition;

- preparation of accelerated program of “Industrial channel” stabilization, that is within 1-2 years;

- preparation and approval of the program providing an industrial card of resource means, the program of measures on state regulation at the state level.

9. Preparation and realization of measures system on urgent regulation, management and match of material manufacturing industry.

Objectives: to provide the government of the republic with the information about present and the nearest future situations of industry. Possibility of urgent regulation of industrial manufacturing processes, the organization of interrelations between industrial complexes and branches and the possibility to accept the effective decisions connected with the industry management.

Strategies and actions for achieving these objectives:

- database creation on the information-analytical statistics of a situation, realization of movements of finance, raw balance, material streams;

- creation and realization of an analysis system of industry possibilities and a system of short-term forecasts preparation;

- creation and realization of urgent suitable system of activity of all industry structures;

- creation and realization of an analysis system of offered administrative decisions and results.

IV. Preparation and realization of a program of accumulation of potential for intensive development of industry in a market economy (Figure 5).