Баекеева айнур толыбаевна
жүктеу/скачать 6.11 Mb.
|
| Аударматанудың лингвистикалық тәсілі өз кезегінде аударманың жалпытілдік тәсілі және аудармаға мәтін лингвистикасы тұрғысынан қарастыру тәсілі (дискурс‑анализ) болып екіге бөлінеді.
Аударматанудың лингвистикалық кезеңінің негізін қалаушылардың бірі ретінде J. Firth өзінің «Лингвистикалық талдау және аударма» еңбегінде аударматануды құрылымдық‑функционалдық бағытта қарастырып, аударма мәселелерін лингвистикалық талдаудың фонологиялық, фоноэстетикалық, грамматикалық аспектілерімен тығыз байланысы туралы пікірін айтады, яғни Фёрс (J. Firth) мектебінің өкілдері аударма теориясында лингвистикалық талдау әдісін қолдануды ұсынады [47]. Дж. Фёрстің ізбасарлары ретінде тілдерді салыстыра зерттеген Дж. Кэтфорд пен М. Хэллидейдің аударма саласындағы еңбектерін айырықша атаймыз. Аудармадағы баламалардың маңыздылығы туралы мәселелерді негізінен Дж. Кэтфорд көтерді, ол өзінің «A linguistic theory of translation» еңбегінде баламалылық деп түпнұсқа мен аударма тіліндегі семантикалық қасиеттердің контекстуалды релеванттылығын атады. Мәтін лингвистикасы тұрғысынан қарастырған ғалымдар B. Hatim және I. Mason [48, 49], M. Baker [50], M. Hoey [51] регистр талдауы, дискурс талдау, прагматикалық талдау бағыттарында зерттеулер жүргізді. Аударманы лингвистикалық жағынан қарастырған ғалымдар аударма теориясын жеке тіл білімінің теориясы позициясынан қарастырды, дәлірек айтсақ, M.A.K. Halliday рангтік‑деңгейлік грамматикасы (rank-scale) тұрғысынан зерттеді [38]. E. Nida «аударма моделі» терминін енгізіп, аталған модель көмегімен аударма процесінің түпнұсқа бірліктерін аударма мәтінінің бірліктеріне түрлендіруді бейнелейтінін атап көрсетті [41]. P. Newmark өз еңбегінде аудармадағы компоненттік талдау релеванттылығы туралы баса айтты, себебі олар түрлі жүйелі тілдер арасындағы мән мен мағыналық құрылымдардың арасындағы сәйкессіздіктерді салыстырмалы тіл білімі арқылы анықтады [11]. Ғалымдар M. Baker, M. Snell-Hornby аударманың лингвистикалық аспектілеріне қатысты құнды пікірлер қалдырды [50, 12]. Аудармадағы эмпирикалық тәсіл (Empirical approach, P. Newmark) техникалық аударма немесе әдеби аудармадағы шығармаларды аудару тәрізді арнайы дискурс жанрларындағы аударма рецепторларының типтері, аударма стратегиялары мен тәсілдері, неологизм, баламасыз лексика, арнайы терминдер, салмақ пен ұзындық бірліктері, т.б. тәрізді тілдік бірліктерді аударуға бағытталған. Эмпирикалық тәсіл аясында аудармаға қатысты анықтамалық және басқа да қосалқы әдебиеттермен жұмыс әдістері, сондай-ақ аударманың кәсіби маңызды құзыреттілігі, мамандандырылған оқу орындарындағы кәсіби аудармашыларды дайындау, аударма сынының канондары, аудармашының жауапкершілік критерийлері сияқты маңызды қолданбалы мәселелер қарастырылды. Эмпирикалық бағыт аударма мен мәдениеттің арасындағы ажырамас байланысты, мәдени алмасудағы аударманың ерекше рөлін атап көрсетті. Нәтижесінде аудармашылардың кәсіби тобы мен редакторлар қызметінің рөлі артып, терминологияны стандарттаудың алғышарттары жасалды. Аудармадағы интеграция тәсілін (Integrated approach, M. Snell-Hornby) қолдаушылар көбіне аударманы транслатология ғылымы ретінде тек бір бағытта ғана емес, сонымен бірге аталған ғылымды бірнеше ғылымдар тоғысында қарастырады. Интеграция тәсілінде ең алдымен кез келген мәтінді мәдени тәжірибенің (cultural background) ажырамас бөлігі ретінде нақты бір ситуациялық жағынан қарастыру шарт деп танылды (text-in-situation). Интеграция тәсілін қолдаушылар аударматанудың пәндері мен салаларын ажыратып қарастыруды ұсынады, яғни көркем әдебиеттен басқа да арнайы аудармаға (special language translation) басты назар аударады. Бұл тұжырым біздің жұмысымызда қарастырып отырған салалық аударма тақырыбына сәйкес келеді. Сондықтан П. Ньюмарк (P. Newmark) ұсынған аудармадағы эмпирикалық тәсіл және М. Снелл‑Хорнби (M. Snell-Hornby) ұсынған интеграция тәсілін қазіргі таңдағы пән саласының аудармасын пәнаралық зерттеу тұрғысынан қарастырудағы негізгі тәсіл деп түсінеміз. Аталған эмпирика және интеграция тәсілдері арнайы пән саласының ақпараттық жүйелер жетістігі арқылы сала терминдерінің аудармасын сипаттайтын тәсілдер болып табылады. И. Убоженко өзінің аударма түрлерін интеграция тәсілі арқылы талдауда стратификациялық модельді ұсынады (сурет 1), мұндай модель талдауы біздің диссертациямыздың практикалық нәтижесі болып табылатын тау‑кен терминдерінің көптілді басқарылмалы тезаурусындағы иерархиялық жіктемеге сәйкес келеді. Тезаурустың теориялық, әдіснамалық және практикалық негіздері туралы келесі тарауда толығырақ қарастыратын боламыз. Ғалым аталған жіктемеде салалық аударманың негізін құрайтын құқықтану, экономика, медицина, ғылым мен техниканың салаларындағы арнайы мәтіндердің ғалымдардың басты назарында екенін айырықша атап өтті. Ғылым мен техника саласының мәтіндері тек қана сөз тіркестері мен сөйлем түрімен шектелмейді, сонымен бірге стандартталған терминологияның концептуалды идентификациясы мен терминдердің релевантты баламаларының маңызына да аса көңіл бөледі. Сурет 1 – Транслатологияның интеграция тәсілі арқылы талдауы мен жіктемесіндегі стратификация моделі Ескерту – Әдебиет негізінде құралған [13, с. 97] Қазақстанның тіл білімінде арнайы зерттеуді талап ететін салалардың бірі – арнайы ғылым мен техника салаларындағы аударманың теориясы мен практикасы. Қазақстанда аударма теориясы мен практикасы мәселелері негізінен көркем аударма тұрғысынан қарастырылып келді. Аударманың бұл түрінен орын алатын өкілдер деп мына тұлғаларды атаймыз: М. Әуезов, М. Қаратаев, С. Талжанов, Г. Бельгер, Т. Абдрахманов, Г. Сарсекеева, Ә. Қодар, т.б. [52]. Аталған ғалымдар мен жазушылар көркем әдеби аударманың өзекті мәселелерімен айналысты. Еліміздің тіл біліміндегі аударма теориясының қалыптасуына А. Алдашева [53], Д. Алтайбаева [54], Ф. Ахметжанова [55], Ж. Жақыпов [56], Ә. Тарақов [57], М. Амалбекова [58], К. Әлпейісова [59], Р. Загидуллин [14], С. Құлманов [60] және т.б. ғалымдардың еңбектері айтарлықтай үлес қосты. Қазақстандағы ғылым мен техника саласындағы аударманың практикасы көбінесе қазақ-орыс, орыс-қазақ тілдері аясыда дамыды, оған себеп Кеңес дәуіріндегі ғылым мен техниканың тек осы шектеулі тілдер аясында жүзеге асуы деп білеміз. Оған қоса, көптеген ғылым мен техниканың жетістіктері құпия түрде дамып, еліміздегі техникалық мамандықтар түгелдей дерлік орыс тілінде даярланды. Осындай себептерге байланысты қазақ-ағылшын тілді аударма әлі күнге дейін дәнекер тіл орыс тілінің қатысуымен жүргізіліп келеді. Өкінішке қарай, үштілді немесе көптілді аударма әлі күнге дейін формалды түрде ғана дамуда. Кейбір отандық және шетелдік ғалымдар У. Фиерман, Г. Янковский, И. Невская, С. Тажибаевалардың зерттеулеріне сүйенсек, бұның басты себебі қазақ тілінің ұзақ жылдар бойы Кеңес үкіметінің басты назарында болып, орыс тілінің тіл саясатына тікелей ықпал етуінде [61-63]. Аударма теориясы мен практикасы қазіргі таңда өте қарқынды дамуда. XXI ғасырдағы ғылым мен техниканың жедел дамуы тіл біліміне, соның ішінде аударматануда бірқатар өзгерістер енгізуде. Мұндай өзгерістер көбінесе ақпараттық технологиялардың аударма практикасына қарыштап енуімен тікелей байланысты болып келеді. Арнайы пән саласын аударуда, әсірсе тау‑кен саласындағы аударма барысында қажетті салалық терминдер сөздігінің тапшылығын байқаймыз. Қазақстан Республикасы Терминологиялық комитеті қабылдап және енгізген терминдері заңды түрде қорғалмаған, аталған терминдер тек ұсыныс ретінде бағаланған. Ақпараттық технологиялардың жедел дамуына қатысты автоматтандырылған компьютерік аударма барысында көптеген сөздіктер уақыт талабына сай келмей жатады. Осы аталған кемшіліктерге қарамастан, аударматану және аударманың теориясы мен практикасы Қазақстанның тіл білімінде дербес ғылым ретінде маңызды орын алады. Сонымен аударматану ғылым мен білімнің, жаңа технологиялар мен өндірістің дамуымен тікелей қатысты өрбігендіктен, аударматанудағы жаңа бағыт – салалық аударма негіздері қалыптаса бастады. Салалық аударма тек қана аударма теориясы мен практикасына ғана емес, сондай-ақ салалық терминология мен белгілі білімнің бейінді саласы тоғысқан, экстралингвистикалық, интралингвистикалық және пәнаралық ғылымның бір бөлігі болып саналады. Салалық аударма туралы айтқанда, әр саланың өз ерекшеліктерін атап өту шарт. Мысалы, медицина саласындағы аудармашының жұмыс көлемі мен заң саласындағы аудармашының жұмыс көлемі әртүрлі. Ал тау‑кен саласы мен мұнай‑газ саласының аудармашылық қызметтері басқа пән салаларының аудармаларынан өзгеше. Аталған сала аудармашыларына тек қана сала терминдерін біліп қана қоймай, техника және тау‑кен саласының қыр‑сырын түсініп, кен байыту мен металл қорытуда қолданылатын технологияларды ажырата білуі шарт. Осыған орай диссертациялық жұмысымызда зерттеп отырған тау-кен саласын аударудағы салалық аударманың өз ерекшеліктері бар. Әрбір функционалдық стильдің кейбір тілдік ерекшеліктерін ажыратуға болады, олардың аударма процесі мен нәтижесіне әсері өте зор. Ғылыми-техникалық стильде бұл ғылыми-техникалық материалдардың лексикалық, грамматикалық ерекшеліктері және ең алдымен терминология мен арнайы лексиканың жетекші рөлі екені сөзсіз. Ғылыми-техникалық мәтінді жалпы энциклопедиядағы, техникалық анықтамалықтардағы, арнайы техникалық монографиялардағы, техникалық оқулықтардағы, нақты ғылымдар туралы танымал кітаптар мен мақалалардағы мәтіндерден жанрлық-стилистикалық ерекшеліктеріне сәйкес ажырата білу керек. Салалық аударма бірнеше ғылым салаларының, яғни тіл білімі, аударматану және белгілі бір ғылым мен техника салаларының тоғысында қалыптасқан пәнаралық бағыт. Салалық аударманың негізгі мақсаты белгілі бір ғылым мен техниканың саласына қатысты арнайы кәсіби бағытталған мәтіндерді аудару болып саналады. Салалық аударманың басты ерекшелігі – оның түпнұсқаға мүмкіндігінше жақын болуы, яғни әртүрлі кәсіби мәтіндерді аудару барысында аудармашыға түпнұсқадан ауытқуға және дәлсіздіктің болуына жол бермейді. Салалық мәтіндегі әр сөз, әр термин және әр анықтама түсініктің екіұштылығын ескермей, абсолютті дәл аударылуы керек. Салалық аударма мамандандырылған терминдерге толы болғандықтан, мұндай аударманы орындау кезінде түпнұсқа тиесілі салада арнайы білім мен біліктіліктің болуын қажет етеді. Мәтін осы саланың мамандары үшін түсінікті болуы керек. Қазіргі таңда тау-кен ісі және металлургия саласы – Қазақстан өнеркәсібінің барынша бәсекеге қабілетті және серпінді даму үстіндегі секторларының бірі. Өнеркәсіптің осы секторында 164 мыңнан астам адам қызмет етеді [64]. Пайдалы қазбаларды өндірудің жалпы көлемі бойынша республикамыз кен байытумен айналысатын әлемдегі 70 держава арасында 13‑орынға ие. Қазақстанның ұлттық тау-кен компаниялары еліміздің тау-кен және металлургия кешенін тұрақты дамытуға елеулі үлес қосып отыр. Тау-кен компаниялары республиканың минералды шикізат базасын молайту және кен орындарының қорын игеру мақсатында пайдалы қазбаларды барлау, өндіру және өңдеу саласында белсенді жұмыстар жүргізіп жатыр. Олар тау-кен және металлургия өнеркәсібіне қажетті инновациялық, тиімді технологияларды әзірлеумен және енгізумен айналысады. Қазақстанда пайдалы қазбалар кен орындарын игеру қарқынды түрде дамып келе жатыр. Тау-кен кәсіпорындарының өнімдеріне деген сұраныстың тек республикамыздың ішкі мұқтажын өтеу үшін ғана емес, сонымен бірге мемлекетаралық қатынас деңгейіндегі де маңызы зор. Республикамызда жыл сайын тау-кен саласындағы көптеген кәсіпорын қайта құрылып, жаңартылып, инвестициялар тартылып отыр. Соңғы жылдары тау-кен саласының дамуы жаңа серпінге ие болды. Металлургиялық зауыттар мен комбинаттар барлау, геология, өндіру және өңдеудің заманауи озық технологияларын қолдана бастады. Тау‑кен өндірісінің Қазақстан аумағында қалыптасуы мен дамуы турасында сөз қозғағанда, «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясындағы «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласында орын алған Қазақстан территориясында бастау алған ежелгі металлургияның маңызын атап өтпеу мүмкін емес [65, б. 3]. Металл өндірісі біздің заманымызға дейінгі VII ғасырда пайда болған. Қазақстандағы тайпалар ең алдымен темір өндіруді игерді, шеберлер кен байыту мен құю технологиясының түрлі әдіс-тәсілдерін меңгеріп, техникалық өңдеу арқылы бұйымдарға кез келген пішін бере алды. Жыртқыш аңдардың бейнелері салынған ат әбзелдері, таналар мен тоғалар құюшы шеберлердің қолымен жасалған. Металл өндірудің ең алғашқы технологияларын табу жаңа кезеңге жол ашып, адамзат дамуын түбегейлі өзгертті. Сан алуан металл кендеріне бай қазақ жері – кен орындары мен металлургия саласының пайда болған алғашқы орталықтарының бірі. Ежелгі заманда-ақ Қазақстанның Орталық, Солтүстік және Шығыс аймақтарында тау-кен өндірісінің ошақтары пайда болып, қола, мыс, мырыш, темір, күміс пен алтын қорытпалары алына бастады. Қазақстан территориясын мекендеген халықтар жаңа, неғұрлым берік металдар өндіру ісін дамытып, олардың жедел технологиялық ілгерілеуіне жол ашты. Ұлттық археологиялық мұражайлардағы металл қорытатын пештер мен қолдан жасалған әшекей бұйымдары, ежелгі дәуірдің тұрмыстық заттары мен қару-жарақтары осы тұжырымның дәлелі болып саналады. Осының бәрі ежелгі замандарда біздің жеріміздегі дала өркениеті технологиялық тұрғыдан қаншалықты қарқынды дамығанын көрсетеді. Қазақстан территориясынан табылған Алтын адамдардың (Алатаудағы Есік, Алтайдағы Берел, Тарбағатайдағы Елеке сазы) табылуы ерте заманнан бері зергерлік өнерінің осы жерде кең таралғанының көрінісі. Осы территорияда алғаш құрықталып, қолға үйретілген жылқының әшекейлі ер-тұрман мен темір үзеңгі, арғымақтың ауыздығы, салт атты жауынгердің сауыт-сайманы – ұсталық кәсіптің өнімдері. Академиктер Қ. Сәтбаев пен Ә. Марғұлан өз зерттеулерінде Орталық, Солтүстік және Шығыс Қазақстан аймақтары ежелгі дәуірлерде металлургия өндірудің ірі орталықтары болғандығын атап айтқан болатын. Әсіресе Орталық Қазақстандағы «Қырық шұрық», «Қалайы қазған», «Мың шұңқыр», «Бес шұрық», «Жезқазған», «Кенқазған», «Ұста», «Қара темір» және «Теміртау» секілді кен орындары алғаш рет қола дәуірінде пайда болып, кейбір кеніштерді игеру орта ғасырлар мен кейінгі кезеңдерге дейін жалғасын тауып келді [66]. Қола дәуірінің тұрғындары осы өңірдегі кен орындарынан металдың қола, қалайы тәрізді түрлерін өңдей білді. Белгілі археолог С. Руденко Алтай өңірінде зерттеу жұмыстарын жүргізіп, осы аймақ ежелден металлургияның ірі орталығы екендігін және алтын қорының мол болғандығын айтады [67]. Елбасы «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласында да Алтайға баса назар аударады, себебі Алтай – ежелгі дәуірден бері барлық түркі халықтарына алтын бесік іспеттес болған ірі металлургия орталығы болып табылады [65]. Белгілі түрколог Н. Бичуриннің пайымдауынша, Алтай тауы қытай жылнамаларында Алтын тау мағынасымен берілген, яғни түрк-моңғолша «алтан» алтын дегенді білдіреді. Осы себепті ежелден халық арасында: «Алтайдың сай-саласы түгел алтын», деген ұғымның сақталуы да кездейсоқтық емес. Қазақ халқында алтын, алтай түбірлерімен жасалған кісі аттарын көптеп кездестіреміз [68]. Бұл да бағалы металл өндірісінің халық өміріне қалдырған мұрасы деп білеміз. Дәстүрлі металл өндіру ісі кейіннен ғұн, үйсін және қаңлы мемлекеттері тұсында да әскери және тұрмыстық маңызға ие болып, қола мен темірден қару-жарақ пен түрлі бұйымдар жасағаны белгілі. Металл өңдеу, оның ішінде темір, қорғасын, алтын қорыту істері Түрк қағандығы дәуірінде қарқынды дамыды. Байырғы түрктердегі металлургияға қатысты деректер түрктердің тарих сахнасына шығу кезеңімен тығыз байланысты [69]. Л.Н. Гумилевтің пікірінше, темір көшпелі ұлттарға ежелден белгілі металл түрі болып саналады, бірақ оны халықтың жаппай қолдануына қол жеткізген түркі халықтары болып есептеледі. Темір өндіру ісі Қазақстан территориясын мекендеген халықтардың басты кәсібіне айналған. Ұлы Жібек жолы бойында түрлі металдан жасалған бұйымдар мен металл түрлері де тасымалданып, тауар ретінде бағаланғаны жазба деректерде кездеседі [70, c. 44]. Осы орайда ежелгі Қазақстан территориясын мекендеген түркі халықтарының әлемдегі тарих сахнасында алғаш рет темірді өнеркәсіптік жолмен игерген халықтың бірі болғаны да дәлел үстіне дәлел болады. Металлургия саласына қатысты «Темір қапығ», «Бақырлық тау», «Бақыршақ», «Темір тау», «Күміс төбе» секілді жер-су атаулары да осының куәсі. Солардың қатарында Қарқаралы ауданындағы ірі кен орындарының бірі «Темірші» тауының атауы сонау көне дәуірлерден келе жатқан топоним болуы мүмкін және бұл ежелгі түрктердегі теміршілік дәстүрдің куәсі тәрізді көрінеді. XIX ғасырдың аяғында «Темірші» тауына келген геолог Г. Романовский аталған жерден темір өндірген кеніштің орнын тапқанын баяндайды [71]. Кейінірек Темірші тауы орналасқан Орталық Қазақстан аймағы металл өндірудің ірі орталығына айналып, әйгілі Теміртау металлургия комбинаты салынды. Сонымен тау‑кен өндірісінің Қазақстан аймағында ежелден бастау алғаны белгілі. Ал енді осы өндіріс түрінің аудармамен байланысын қарастыратын болсақ, Дүниежүзілік банкінің (World Bank) мәліметтеріне сәйкес, қазіргі таңда тау‑кен өндірісі саласы мемлекеттің ішкі кірісінің 40% мен жалпы ішкі өнімнің 15% құрайды [72]. Индустриализацияның қарқынды дамуымен байланысты 2010-2019 жылдар арасында кен саласы бойынша Қазақстанда бұрын‑соңды шығарылмаған 500 жаңа өнім түрлері өндірілді. Соңғы мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда өндірілетін және сыртқы нарықта бәсекеге қабілетті тауарлардың саны артты, оның ішінде бу турбиналары, мыс өнімдері, радиаторлар, батареялар, қорғасын, мырыш, болат құбырлар, металл құрылымдар, рельстер, сым сияқты дайын өнім өндірісі қарқынды дамуда. Индустрияландыру жылдарында химия саласында 54 жоба жүзеге асырылып, 4 мыңнан астам жұмыс орны құрылса, құрылыс материалдары өндірісінде жалпы 302 жаңа өндіріс орны іске қосылып, 20 мыңнан астам жұмыс орны құрылды [72]. Осындай халықаралық қатынастардың қарқынды дамуы себепті, тау‑кен саласында ең ауқымды іс-шаралардың бірі Astana Mining & Metallurgy (АММ) Конгресі жыл сайын өткізіледі [73]. АММ әлемдегі ірі компанияларды, яғни жер қойнауын пайдаланушыларды Қазақстанның мемлекеттік органдарының өкілдерімен B2B (Business-to-Business) және G2B (Government-to-Business) дамыту мақсатында зор мүмкіншілік береді. Аталған іс‑шара аясында өткізілетін кездесулер, көрмелер, келіссөздер және Алтын Гефест салалық конкурстары кезінде аудармашылардың қызметі көптеп тартылады. Аталған АММ конгресі салааралық инвестициялық әріптестікті, жаңа келісімшарттар жасауға және заманауи мәселелерге жауап беретін бірлескен шешімдерді әзірлеуге ықпал етеді. Осы АММ Конгресінің ұйымдастырушылары әлемге беделі Дүниежүзілік көрме индустриясының Қауымдастығы (UFI – The Global Association of the Exhibition Industry) мен Қазақстан Республикасының министрліктері, халықаралық және ұлттық қауымдастық және республикамыздың мемлекеттік құзыретті органдары болып табылады. 2018 жылы АММ аясында 25-ші Дүниежүзілік Тау-кен конгресі өтті, онда әлемнің 50 мемлекетінен 2586 делегат қатысты. Аталған іс‑шараға аударма ісі саласынан жүздеген салалық аудармашылар жұмылдырылды. Жыл сайын өткізілетін АММ конгресі ERG, Казцинк, Қазақмыс, KAZMinerals, ArcelorMittal тау‑кен өндірісіндегі ірі компаниялардың қолдауымен өтеді. Қазіргі таңда тау‑кен өндірісіндегі аударманың қажеттілігі күн санап артуда және тау‑кен өндірісінің салалық аудармасы аударма қызметтерінің ішіндегі сұранысқа ие сала аудармаларының бірі болып табылады. Осы орайда Қазақстан Республикасы аясында мынадай ірі ұлттық тау-кен компаниялар қызмет етеді: Тау-Кен Самұрық, Казцинк, Қазақмыс, Тау-Кен Алтын, Тау-Кен Темір, Шалкия Цинк, Silicon Mining, Масальский ГОК, Altyntau Kokshetau, Алайғыр, Спасск мыс өндіру зауыты және т.б. 2019 жылдан бастап АММ Конгресінің ұйымдастырушылары оқиға іс-шараларын өткізуде өткізу форматын көрсетуден сұхбат алаңына өзгерте отырып, жаңа тәсілдерді енгізуде. Тау‑кен саласы мен ақпараттық жүйе салаларының бірігіп аударматанудағы эмпирика және интеграция тәсілінде тоғысуы зерттеуімізді жаңа пәнаралық бағытта жүргізу қажеттілігін көрсетті. Тау‑кен саласы мен ақпараттық жүйе салаларының маңызын Қазақстан Республикасындағы жаңа мамандықтар мен құзыреттердің Атласының (2020), №1 – Тау‑кен металлургия кешені және №4 – Ақпараттық технологиялар бағыттарынан да көреміз. Біраз жылдар бойы алғы шепте дамып келген №2 – Мұнай және газ саласы тау‑кен саласынан кейінгі орында қамтылған [74-76]. Сонымен тау‑кен саласындағы атқарылатын салалық аудармалар көлемі жоғарыда аталған іс‑шаралар мен ұлттық компаниялардың, олардың еншілес компанияларының шетелдік инвесторлармен, тау‑кен саласындағы мекемелермен бірлесе атқарып жатқан қомақты тіларалық байланыстың арасында туындап отыр. Осы орайда тау‑кен ісін салалық аудару эмпирика тәсілі арқылы дамуда деуге толық негіз бар. жүктеу/скачать 6.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|