Байсыдық индира болатбекқызы мінез сипаты атауларының лингвомәдениеттанымдық негіздері
жүктеу/скачать 5.82 Mb. Pdf көрінісі
|
| БІЛІМДІ сын. 1. Көп оқыған, берген білімді санаға түйген. Мен де сенің
еңбегіңді Ақтаймын деп серт етемін. Жақсы оқып барлық пәнді, Білімді боп ер жетемін (М.Хакімжанова, Жыр асуы). – Барлығын бірдей білімді деп айта алмаймын. Бізде білімі төмендердің мерейі үстем көрінеді. Кейбір студенттер «оқудың қай түрінде білім алудасың?» деген сұраққа «договорныйда» деп мақтанышпен жауап беруі, олардың қаншалықты деңгейде екенін көрсетсе керек («Түркістан»). Білімдар, бір істен немесе ғылым саласынан жан-жақты хабардар, маманданған адамдар. Білімділер сөз айтса, Бәйге атындай аңқылдап, Өзгелер басын изейді, Әрине деп мақұлдап (Абай, Тол. жин.). Білімділердің пікірін алғанда, сезімге берілу, құмарлыққа салыну, жалғанның жабдығына шұғылдану-мақтаулы емес, сөкет болып саналады (Ж.Аймауытов, Шығ.). Қазақтың талай шежіре қартын көре жүре мен Жабайдай білімдісін өтесирек кездестірдім (С.Мұқанов, Менің мект.). Адам баласының тарихында тұңғыш рет әлем, оның ішінде адамның жаралуы туралы, ертедегі гректің аса бір білімдісі Анаксимандр сөз етеді (Н.Баяндин, Ғасырлар қойнауына саяхат). 2. Арнайы білім алған, дипломы бар. Мемлекеттік органдарға деген сенімнің артуы үшін мемлекеттік қызметке білімді, 162 мәдениетті, парасатты, іскер және ұлттық рухы мен адами қасиеті жоғары азаматтардың тартылғаны жөн («Егемен Қазақстан»). Елімізде экономика мен әлеуметтік сананы реформалаудың сындары жылдарында әрі жас, әрі білімді де білікті, жаңаша ойлайтын кадрларды іріктеп, жауапты қызметтердің тізгінін ұстатқанын қалың оқырман жетік біледі («Егемен Қазақстан»). Қапас ақсақал бастауыш көлемінде ғана білімі болса да сол техниканы білімді мамандардан кем білмейді (М.Тамыров, Балқаш). 3. Ақылды, көрегенді, қылықты, әдепті. Әйелдің білімдісін ер сыйлайды, Еріңді аяқ асты етпе, жаным (Айтыс). Ағайының көп болса, Ұлы шерек қолмен тең, Білімді туған жақсылар Аз да болса көппен тең (Ақтамберді // Алдаспан). Бұл туралы Потанин жазды: «Мен корпустан шыққан соң бес жылдай Алматы жағында шетте қызмет етіп қайттым, Шоқан Омскіде әлгідей білімді ақжүрек адамдармен жолдас болып ысылған (М.Дулатов, Шығ.). 4. Сауатты, көзі ашық. Ұрқия да асып кеткен білімді емес, жетіншіні ғана бітіріпті (Е.Қалиев, Рудный.). Бір әннен бір уақытта жағымды әсерлену, екінші уақытта жағымсыз әсерлену алуға мүмкін, яки білімді, оқыған адам бір нәрседен жағымсыз әсерлену алғанда, ол нәрседен оқымаған надан адамның алған әсерленуі жағымды болуға мүмкін (М.Жұмабаев, Шығ.). Білімді болуға – оқу, бай болуға кәсіп, күшті болуға – бірлік керек! («Егемен Қазақстан»). 6. Мәселенің мән-жайынан хабардар, жете түсінетін, жан-жақты. Бір-бірін қорықса сыйлайды бүгінгі адам, Түсінер бұ сөзіме білімді адам (Кердері Әбубәкір, Қазағым). Ел болсаң, елге керек білімді әкім, Табады білім жетсе жолыңды әкім (Кердері Әбубәкір, Қазағым). Беделді, білімді, абыройлы саясаткерлерді қолтығының астына жинаудың орнына, оларды өзіне басты қарсылас санап, кеуделерінен кері итерді («Жас Алаш»). // контекст. жағымсыз. Үстірт білімдер иесі, көзге түсу үшін бір істен хабардарлық танытатындар. Кей адам кейбіреулерді көтермелер деп айтар, білімділер, шалымдылар. Ол мақтауы ойласаң оған зиян, Сорлының құр мақтауға салындырар (Қабан жырау // Алтын қазық). 5. контекст. Иманы кәміл, дін жөнінде танымы терең, арнайы діни білім алған. Білімдіге білімсіз бағынбай ма? Іздесе, пендеге жол табылмай ма? Ақты қойып, арамды әдет етсек, Денеміз дозаққа өзі жағылмай ма? (Ш.Құдайбердиев, Шығ.). Білімді имамның ғана ісі оң, аузынан шыққан әрбір сөзі мәнді де пәтуалы (“Түркістан”). Дүнияуи білім жүйесін меңгерген діни білімнен бейхабар адам деген мағынада. “Інжіл” “Құран” – бәрін айтып тұрса-дағы, Адасып ардан күсіп қара басар. Сөйтіп бұзып бүлдіріп, есіл дінді, Дін десе білімділер тұра қашар (Ш.Құдайбердиев, Шығ.). 145. жүктеу/скачать 5.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|