Бас редактор Қаржаубаев Е.Қ

1. 
   Сулейменов М.К., Объекты гражданских прав по законодательству Республики Казахстан // Материалы международной научно-практической конфереции. – Алматы, 2004.
   
2. 
   Мухитдинов Н.Б. и С.П.. Горное право в Республике Казахстан. – Алматы, 2004.
   

- жердi өз керегiнше шексiз пайдалану;

- айналадағы ортаны ластанудан қорғау мәселелері пайда болды.

Бұл мәселелерді құқықтық реттеуде де тұрақты жер пайдаланудың тиiмдiлiгi арта түседi[3]. Оны заңсыз пайдаланудан туындайтын зардапты қайта қалпына келтiрудi қалыпты жолға қою – мемлекетiмiздiң тұрақты даму жолындағы басты бағыттардың бiрi болып отыр. Бiрақ, соған қарамастан жер пайдаланушылардың Қазақстан Республикасының 1997 жылдың 15 шiлдесiнде қабылданған «Қоршаған ортаны қорғау туралы» заң талаптарын өрескел бұзу әрекеттерi де жиi кездесiп жатыр. Бiле бiлгенге экономика мен экологиялық талаптар қоғам үшiн де, жер қатынастарының субъектiлерi үшiн де түбiрi теңдес қос ұғым. Сондықтан да мерзiмсiз жер пайдаланудағы экологиялық қауiпсiздiк тұрақтылығының қалыптасуы қоғамдағы экономикалық шаруашылықтың нәтижесiне тiкелей байланысты. Төртiншiден, ауыл шаруашылығына арналған жердiң басымдылығы мемлекеттiң жерге деген ұлттық саясатының көрiнiс табуы деген сөз. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жердi пайдалануға мемлекет тарапынан бақылау жасау мен ол жерлердi жеке меншiкке беруге шектеу қою нормалары – аталған мақсаттағы жерлердiң қалыпты жағдайларын сақтап қалуда жердi тұрақты пайдалануды қарастырудағы маңызды құқықтық шаралар жүйесiн танытады. Ұлан-ғайыр жердi алып жатқан Қазақстан мемлекетiнiң экономикалық даму жолында ұстанған бағыты – ауыл шаруашылығын өркендету арқылы аталмыш жердiң басымдылығын таныта отырып, тұрақты жер пайдалану құқығын сақтап қалу. Өйткенi, елiмiздегi ауыл шаруашылық мақсатындағы жердiң құнарлығының құқықтық қорғалуына да жауапты мемлекет. Бесiншiден, жердi ақы төлеп пайдалану жер пайдаланушылардың мемлекеттiк меншiктегi жер учаскесiн өтеулi түрде пайдалану құқығын жүзеге асыруы. Жер заңдарының бұл қағидасы де жер пайдалану құқығының мәнiн түсiнiп бiлуде ерекше орын алады. Жер үшiн төлем төлеу заңның фискалдық негiзi болып табылады. Соған орай жер үшiн ақы төлеудi енгiзу жердi тиiмдi пайдалану мен қорғау және жер нарығын құрумен байланысты болуда. Алайда мерзiмсiз жер пайдалану құқығы мемлекеттiк заңды тұлғаларға ақысыз берiледi. Бұған тұрақты жер пайдаланудағы жер учаскесiне салынатын салық түрi қосылмайды. Осы жоғарыда сараланып көрсетiлген дәлелдемелердiң мазмұны ненi бiлдiредi десек? Ең алдымен жер құқық қатынастарында тұрақты жер дамытудағы мемлекеттiң мүдделiлiк саясатының мән-мағынасын көрсетерi анық.

Сонымен, жердi тұрақты пайдалану дегенiмiз – жер құқық қатынастары субъектiлерiнiң қоғамдық қажеттiлiктер үшiн жердi ұтымды, әрi нысаналы иемденудегi жер пайдаланудың мемлекеттiк мерзiмсiз түрi. Ал, тұрақты жер пайдалану құқығы – бүгiнгi күнде жердi пайдаланудың негiзгi институты ретiнде, мемлекеттiк заңды тұлғалардың алдын ала уақыты көрсетiлмеген шексiз мерзiмде жер учаскесiн пайдалануды жүзеге асырудағы заттық құқығы болып табылады. Сондықтан да тұрақты жер пайдаланудың негiзгi қағидаларын ғылыми негiзге сүйенген жердi тиiмдi пайдалану мен жер ресурстарын қорғау деп ерекше атаған жөн. Қазақ халқының құқықтық мәдениетiнiң тарихында жер мәселесi үлкен орын алады. Сондықтан да туған жердi қорғау анаңды қорғау, арыңды, өз өмiрiңдi қорғау деп есептеледi халық санасында. Өйткенi туған жерсiз өмiр жоқ, ондай өмiр хайуандық өмiрге тең. «Ер – туған жерiне, ит – тойған жерiне», «Өзге елде сұлтан болғанша, өз елiнде ұлтан бол» тектес мақал-мәтелдер халықтың туған жерiне, Отанына деген көзқарасының ең негiзгi жақтарын, рухани мәйегiн бейнелейдi. Көшпелiнiң жерге деген құқықтық көзқарасының екiншi бiр үлкен қатпары және сарыны – жердiң ата-баба аруағының жайы, зираты, аруақ мекенi ретiнде қабылданып, бағалануы. Ал ата-баба аруағы – сахара жұрты үшiн ең қасиеттi де қастерлi ұғым, оның басты сенiмдерiнiң бiрi, құлшылық етiп, құрбандық шалар тәңiрi. Бұл сенiм, мұндай ой-сана сақ, ғұн дәуiрлерiнен жалғасып келе жатқан көшпелiлер өмiрiнiң ақиқаты. Жер – Отан-Ана, жер – ата-бабадан қалған мирас, жер – аруақтар мекенi ретiнде халық үшiн ең басты рухани құндылықтардың бiрi болды, ол – құдырет, қасиет деп танылады. Бұл жерсiз ел болмайды, жерден айрылу елден, елдiктен айрылу деген ой-әуенге ұласты. Мiнеки, бұл ой-сарын көшпелiлердiң жерге байланысты құқықтық көзқарастарының келесi бiр, үшiншi, басты қырларының бiрi едi. Яғни жер елдiктiң белгiсi, халық бiрлiгiнiң, оның тұтастығының көрiнiсi деп есептеледi. Жер – елдiктiң халық бiрлiгiнiң (мелекеттiгiнiң) белгiсi деген ұлттық танымның мағынасы терең. Себебi мұндай көзқарас әр елдiң өз жерi болады, ол оған ата-бабадан мирас болып еншiлiкке қалған деген ойдың негiзiнде жатыр. Сондықтан елдiктен (тұтастықтан) айрылғысы келмеген халық өз жерiнен айрылып қалмауы керек. Яғни бұл көзқарас халықтың өз жерi алдындағы ең үлкен мiндетi (борышы) ретiнде Отан қорғау мәселесiн қояды. Бүкiл халық бiр адамдай боп өз жерiн қорғауы туралы идея қазақ ұлтының бүкiл болмысының арқауында жатқандығы да осыдан болса керек.

Ал ендi, бiр ерекшелiгi, сахара жұрты осы көзқарасты тек сыртқыжаудан туған жердi қорғауда ғана емес, сондай-ақ өздерiнiң жерге байланысты iшкi қатынастарын анықтауда да басты мақсат деп есептедi. Яғни, сыртқы жаудан жерiмiздi қорғауда ел есебiнде қандай бiр болсақ, туған жердi қоныс ретiнде өзара пайдаланғанда да дәл сондай бiр болайық, талас-тартысқа орын бермейiк деген көңiл күй рухани талпыныс халқымыздың құқықтық санасында үлкен рөл ойнайды. Сондықтан қазақ қоғамында жер құдайдiкi, ол – ортақ, көңiл жетсе, жер жетедi, оған бола араздасып, таласу – артық iс деген ой кең тараған болатын. Елдiң елдiгi оның бiрлiгiнде. Сондықтан кез келген дау-дамайды, оның iшiнде жерге байланысты таластарды болдырмау қоғамның басты мiндетi ретiнде қаралып, насихатталады. Яғни, жер – елдiң тұтастығының, еркiндiгiнiң белгiсi әрi тiрегi. Бiрлiктен айрылған халық өз тәуелсiздiгiне, еркiндiгiне үлкен қауiп төндiредi. Сондықтан бiрлiктi сақтау әр халық үшiн басты парыз деп есептелдi. Көшпелiлердiң жер қатынасын реттейтiн құқықтық нормаларының сырын ашар тағы бiр бастау «Қара халыққа нан ие, қара жерге халық ие» деген көзқарас түсiнiк жатыр. Бұл ұғым «Жер – құдайдiкi» деген көзқарасты жалғастыра, тереңдете түседi. Яғни, құдайдан кейiнгi жер иесi – халық. Құдай мен халық арасында дәнекер болмаса, халық пен жер арасында да дәнекер жоқ, тiптен, ханға да ондай құқық берiлмеген деген ой жатыр астарында. Халықтың жердi иемденiп, пайдаланудағы еркiндiгiн көрсететiн және қорғайтын шындық едi бұл уәж. Екiншi жағынан бiз бұл жерде хан мен халық арасындағы жалпы ара қатынастың және пайдалануға байланысты туындайтын жеке қатынастың сұлбасын көремiз. Хан (мемлекет) ең бiрiншi ел қамқоры, халық тiрегi, тек сол себептi және сондықтан ғана ол халық көсемi, оның байлығының иесi. Хан (мемлекет) халықтың рұқсатынсыз және қалауынсыз оның еркiндiгiнiң шектей алмайды, керiсiнше, ол халық еркiндiгiнiң жанашары әрi қамқоры болуы керек. Бұл- жердi иемдену және пайдалану саласындағы халық еркiндiгiне де байланысты деп есептеледi. Мiнеки, көшпелiлердiң жердi қоныс есебiнде қабылдайтын құқықтық өмiрiнiң негiзiнде осындай және осы тектес көзқарастар, ой-әуендер, түйiндер жатты. Негiзi менiң жоғарыдағылардың негiзiнде айтарым , болашақ заң маманы ретiнде де, қарапайым қазақ азаматы ретiнде де жердiң сатылуына қарсымын. Жер тек қана мемлекет иелiгiнде болу керек.

2. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995. 30 тамыз, (1998ж. 7 қазан өзгерiстер мен толықтырулар.)

3. Ә.Стамқұлов, Ә. Бектұрғанов. Жерге меншiк құқығының кейбiр мәселелерi.

4. ҚР Азаматтық кодексi (жалпы бөлiм) 27.12.1994 ж.( 21.05.2002 ж. өзгерiстер мен толықтырулар.)

Зияткерлік меншік, қымбат актив болуда, оның шынайы бағасын бухгалтерлік есеп принциптері бағалай алмайды.

Зияткерлік меншік объектілері корпорациялар үшін олардың болашақтағы өмір сүруінің және жұмысқа қабілеттілік тиімділігінің шегі болып табылады. Бетон мен темірге негізделетін экономика уақыт өте білім мен жаңашыл ойларға негізделеді, мұнда зияткерлік меншік басты құндылықтардың бірі болып табылады.

«Қазақстан – 2030» Стратегиясының маңызды ұзақ мерзімді приоритеттерінің бірі экономикалық өсім болып табылады және ол жоғары дәрежелі шетелдік инвестициялар мен ішкі қорларға негізделген ашық нарықты экономикаға негізделеді.

Қазіргі білімге негізделген экономикада, зияткерлік активтер негізгі валюта болып табылады. Қазақстанның экономикалық өрлеуінің шапшаңдығына қол жеткізу үшін, оның дүние жүзілік нарық жүйесіне толыққанды интеграциялануына зияткерлік меншікті қорғауды дамытусыз қол жеткізу мүмкін емес, бұл заманауи индустриалды экономикаға күшті материалды-техникалық және технологиялық база құруға ықпал етеді.

Дүние жүзінде Қазақстанның химиялық және металлургиялық өндірісін өңдеудегі беделі күшті. Біздің елдегі басқа да салалардағы ғылыми және техникалық өңдеулердің потенциалы да жоғары. Осыған байланысты қазіргі таңда зияткерлік меншік құқықтарын қорғау үлкен қорғанысты талап етуде. Сонымен қатар – біздің елдің Дүниежүзілік сауда ұйымына болашақтағы кіруі, халықаралық өндірушілердің ағылып келуі мемлекет алдында құқықиелерінің өз сауда маркалары мен ноу-хауларына қатысты заңды қызығушылықтарын кепілдендіретін жаңа міндеттер қоюда.

Қазіргі таңда техника прогресі адам өміріне айтарлықтай әсер етуде. Ғылым шындығында өндірістік күш болуда, ғылымның және техниканың даму дәрежесі көп жағдайда мемлекеттің дүние жүзіндегі орнын, беделі мен мүмкіншіліктерін анықтайды. Ғылыми идеялар мен техникалық жаңалықтар өндірісті қарқынды түрде алға жылжытуда, оның тиімділігін, рентабельділігін арттыруда. Ғылыми идеялар мен өңдеулер пайда алып келетін өнім болып келеді. Осыған байланысты осы жаңалықтарды жасаған тұлғалардың – зияткерлік өнімнің, меншік және авторлық құқықтарын қорғау өзекті болып табылуда. .[1, 18 б.]

2015 жылға дейінгі мемлекеттің индустриалды-инновациялық даму стратегиясында атап көрсетілгендей «Өңдеу өндірісі және қызмет көрсету аясындағы бәсекеге қабілетті және экспорттауға бағытталған тауар, жұмыс және қызмет көрсету өндірісін дамыту мемлекеттің индустриалды-инновациялық саясатының негізі болып табылады». Зияткерлік меншікті қорғауды дамытудың маңызды жағдайларының бірі, жаңалық жасаушылардың құқықтарын мойындау ғана емес, сонымен қатар олардың құқықтарын қорғау болып табылады.

Зияткерлік меншіктің дамуы және оны қорғаудың үлкен мәні бары 1883 жылы өткен өндірістік меншікті қорғау бойынша Париж конвенциясында ең алғаш рет мойындалды. Аталған конвенцияға Қазақстан Республикасы 1993 16 ақпанда қосылды. Қазақстан Республикасы көпжақты және екіжақты келісім шарттарға қатысушысы, сонымен қатар Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының мүшесі (ДЗМҰ) болып табылады. Қазақстан Республикасында отандық, сонымен қатар шетелдік құқық иеленушілердің зияткерлік меншіктері заңмен қорғалады және реттеледі.

Интеллект – елдің маңызды және шексіз ресурсы. Ал бұл резервтің күші зияткерлік меншіктің қорғалғандығында, ол өзінің осындай статусында ғана мемлекет пен қоғамның мүдделеріне жұмыс істей алады. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы зияткерлік меншік құқтарын қорғауға аса мән беруде. Зияткерлік меншік құқықтарын қорғауды қамтамасыз ететін қолайлы жағдай жасау Қазақстанның сыртқы және ішкі саясатының приоритетті бағыты болып табылады.

2012 жылғы 17 ақпанда Ел Басы «Орындаушылардың, фонограмма жасаушылардың және хабар тарату ұйымдарының құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияны ратификациялау туралы» Заңға қол қойды. Рим конвенциясы 1952 жылғы 6 қыркүйектегі Дүниежүзілік авторлық құқық туралы конвенция негізінде 1961 жылғы 26 қазанда қабылданып, 1964 жылғы 18 мамырда күшіне енді. [3, б.1]

Қазіргі таңдағы зияткерлік меншікті өз дәрежесінде қорғау мәселесі барлық экономикалық сипаттағы мемлекет аралық және үкімет аралық келісім шарттардың маңызды құраушы бөлігі болып табылады. Қазіргі кезде зияткерлік меншікті қорғау аясындағы қазақстандық заңнама айтарлықтай дәрежеде қалыптасқан. Бірақ, Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруін ескере отырып, осы мәселені реттеу аймағындағы халықаралық конвенциялармен және келісім шарттармен үйлесімділігі және осы аймақтағы ұлттық заңнаманы жетілдіру мәселесі тұр. Осыған байланысты мемлекетіміз “Тауар таңбаларын тіркеу туралы” ратификациялаған Мадрид келісімін атап отсек болады.

1993 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік Зияткерлік Меншік ұйымының (ДЗМҰ) толық қанды мүшесі және бірқатар халықаралық конвенцияға қатысушы болып табылады, мысалы 1883 жылдың өндірістік меншікті қорғаудың Париж конвенциясы, 1886 жылдағы әдебиет және көркемөнер туындыларын қорғаудың Берн конвенциясы, 1952 жылдағы авторлық құқықты қорғаудың Дүниежүзілік (Женева) конвенциясы, 1967 жылғы зияткерлік меншіктің Дүниежүзілік ұйымын бекітетін конвенция, 1970 жылғы патентті кооперация жайлы келісімшарттар, 1994 жылғы тауар белгілер заңы бойынша келісімшарттар.

1993 жылы Қазақстан Республикасы Тауар таңбаларын халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісіміне қосылды. Аталған келісім тауар таңбасының иесіне халықаралық деңгейде құқықтық қорғауға ие болуына көмектеседі. Шетелде тауар таңбасын тіркеу рәсімі айтарлықтай жеңілдейді. Себебі, тауар таңбасы тіркелетін әр елде сол елдің тілінде өтінім берілмей, әр елге жеке-жеке төлем төленбей, Қазақстанда тауар таңбасын тіркегеннен кейін бір тілде бір ғана өтінім дайындап, Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының Халықаралық бюросына бір ғана төлем төленеді.

Қазіргі заманның өзгермелілігін ескере отырып, Таңбаларды халықаралық тіркеу жүйесін одан әрі жетілдіру мақсатында 1989 жылғы 27 маусымда Таңбаларды халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісіміне 16 (он алты) баптан тұратын Хаттама қабылданды. Аталған Хаттама Мадрид келісімі елдеріне тауар таңбаларды халықаралық тіркеуді қамтамасыз ету мақсатында өздеріне тиімді шарттарды таңдауға мүмкіндік беретін ережелерді енгізу арқылы елдердің шектеусіз аясы жүйесіне қосылу үшін бар құқықтық кедергілерді жою міндетін шешеді.

Сонымен қатар, қазіргі уақытта ұлттық өтінім берушілер Хаттамаға кіретін елдерге (Жапония, АҚШ, Ұлыбритания) құқықтық қорғауға ие бола алады, ал Хаттамаға қосылмау жағдайында өтінім берушілерде ондай мүмкіндігі болмас еді.

Нарықтық орта құру барысында шаруашылық белсенділіктің маңызды ынталандырушы күші, әр-түрлілікті көбейтудегі және өнім сапасын жоғарылатудағы басты құрал бәсеке болып табылады.

Әлем нарығындағы қатал бәсеке жағдайында тауар таңбасына деген құқық өнім шығарушылар үшін өткізу нарығындағы өз орындарын бекем етуде маңызды рольге ие.

Кәсіпорын дамыған сайын, өнім көлемі өскен сайын тауар таңбасын қорғау ерекше орында болады. Осы жағдайда импорттың, экспорттың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оларды қорғау, сонымен қатар шетелде тауар таңбасын құқықтық қорғауды қамтамасыз ету бойынша сауатты саясат жүргізу әлем нарығында алдағы қатарлы кәсіпорындар қатарына қосылуға мүмкіндік береді.

Жоғарыда аталған Мадрид келісіміне келетін болсақ Қазақстан Республикасы бұрынғы Кеңес одағы республикалары елдерінің ішінде алғашқылардың бірі болып 1891 жылғы Таңбаларды халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімінің біздің елімізде іс-әрекет етуінің жалғасуы туралы 1993 жылғы 5 ақпандағы Өнеркәсіптік меншік құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық шарттар туралы Қазақстан Республикасының декларациясында мәлімдеді. Осымен Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде Мадрид келісіміне бұдан әрі қатысуы расталды [4. б.1].

Тауар Белгісі – бір заңды немесе жеке тұлғаның тауарларын немесе көрсететін қызметтерін екінші бір заңды немесе жеке тұлғалардың осы тектес тауарларын немесе көрсететін қызметтерінен ажыратуға мүмкіндік беретін таңба.

Тауар Белгісі өнімді дараландыру тәсілі болып табылады, бұл тәсілді меншіктену құқығы заң бойынша зияткерлік меншікке жатқызылады. Тіркелген Тауар Белгісіне куәлік беріледі. Тауар Белгісі ретінде сөз, бейне, көлем және басқа таңбалар немесе олардың құрамдастырылған түрлері тіркелуі мүмкін. Мемлекеттік елтаңбаларды, тулар мен эмблемаларды, халықаралық ұйымдардың қысқартылған немесе толық атауларын; ресми бақылау таңбаларын, кепілдікті және сынамалық таңбаларды, мөрлерді, наградалар мен басқа да айырым белгілерін білдіретін таңбалар Тауар Белгісі ретінде тіркеуге алынбайды. Дегенмен, осы құзырлы органдардың немесе иелерінің келісімі болса, олардың Тауар Белгісіне қорғалмайтын нышандар ретінде енгізілуі мүмкін. Тауар Белгісі заңмен қорғалады және оны тауар үшін Тауар Белгісі ретінде тіркелген бүкіл тауарға немесе оның бір бөлігіне қатысты жасалған шарт бойынша басқа бір заңды және жеке тұлғаларға беруге болады. Сонымен бірге Тауар Белгісінің иесі (лицензиар) Тауар Белгісін пайдалану құқығын лиценз. келісім бойынша басқа тұлғаға (лицензиатқа) беруі мүмкін. Тауар Белгісімен қатар белгілі бір фирманың бір тауарын емес, барлық тауарларын таңбалау үшін символ-белгі түріндегі сауда таңбасы (кейде оны фирмалық белгі деп те атайды) мен шығарылатын өнімге емес, шығарушы фирмаға тиесілі сауда атауы да пайдаланылады. Заң жүзінде қорғалған Тауар Белгісі, әдетте дөңгелек сызықпен қоршалған латынша R әрпімен – таңбаланады. Тауар таңбасын иеленушінің оны пайдалануға заңмен қорғалған айрықша құ-қығы болады.

Тауар Белгісі (сауда таңбалары) фирмалық тауарларға‚ орамаларға (тоғанақтарға)‚ сызбаларға‚ анықтамалықтарға‚ шоттарға‚ бланкілерге‚ затбелгілерге және тауарлармен‚ жұмыстармен‚ қызметтермен қоса жүретін басқа да құжаттамаларға соғылады. Тауар Белгісі зияткерлік белгілерге жатады және негізгі құрал-жабдықты ақыға сатып алған жағдайда айналымнан тыс активтердің құрамында есептеледі. Егер Тауар Белгісін субъектінің өзі әзірлеген болса‚ онда мұның өзі оның өнімі‚ тауары деп саналады‚ оны өткізу сәтінде және тек оны сатып алған тарапта ғана оның бейматериалдық актив деп бағалануы мүмкін. Тауардың арналуы (жеке бастың пайдалануына немесе қайта сатуына арналуы)‚ ал статистика мақсаты үшін – есеп айырысу сипаты (қолма-қол есеп айырысу немесе қолма-қол ақшасыз есеп айырысу) заң жүзінде бөлшек сауданың басты белгісі болып табылады. [5]

Хаттаманың мынадай артықшылықтары бар:

1) халықаралық тіркеуге өтінім ұлттық тіркеу, сонымен бірге ұлттық өтінім негізінде де жасалады, осыған байланысты конвенциялық басымдықты сақтау рәсімі жеңілдетіледі. Бұл шарт көптеген елдердің өтінім берушілерінің көңілінен шықты, себебі ұлттық заңнамалар негізінде тіркеу кейбір елдерде ұзақ уақыт алады, ал тауар таңбасын тіркеу процесі айтарлықтай еңбекті қажет етеді;

2) Хаттамаға қатысушы мемлекет жеке бажды (қосымша және қосылған баж орнына) белгілей алады, бұл мемлекеттің кірісін арттыруға ықпал етеді.

Осы қорғау жүйесі көптеген кәсіпорындар, әсіресе шағын және орта кәсіпорындар үшін өздерінің тауар таңбаларын көптеген елдерде қорғауларына мүмкіндік беретін болады, өзге жағдайда олар ешқашан өздерінің тауар таңбаларын халықаралық қорғауды қамтамасыз ете алмас еді, бұл әділ бәсекеге және ұлттық әрі өңірлік және әлемдік деңгейде де экономикалық дамуға өз септігін тигізеді.

Осылайша, ұлттық өндіруші мен кәсіпкер зияткерлік меншік объектісіне қорғау құжатын алу арқылы өзінің заңды құқықтарын шетелде қорғауы үшін көп мүмкіндіктерге ие болады.

Хаттама отандық және шетелдік өндірушілермен берілетін тауар таңбаларын және тауар шығарылған жерлердің атауларын қорғауға арналған халықаралық өтінімдерді беру перспективаларын жақсартуға бағытталған, бұл өз кезегінде Хаттамаға кіретін мемлекеттерде тауар таңбасына қорғау алуға қатысты ақша шығындарын айтарлықтай азайтады.

Қазіргі уақытта Мадрид жүйесіне 84 мемлекет қатысушы болып табылады, оның ішінде 31 ел Мадрид хаттамасына, 3 мемлекет Мадрид келісіміне және әлемнің 50 мемлекеті Мадрид келісіміне де, Мадрид хаттамасына да қосылған [6].

1. 
   1998 жылғы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауы: Қазақстан-2030 стартегиялық даму планы.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдар аралығындағы индустриалды-инновациялық даму стратегиясы. ҚР Президенті № 1096 17 мамыр 2003 Жарлығы.
   
3. 
   Қазақстан Республикасы Әділет Министрлігі, Зияткерлік меншік құқығы комитеті сайтынан.
   
4. 
   Мадрид келісімінің Хаттамасына қосылу ҚР Үкіметінің 2006 жылғы 23 желтоқсандағы № 1243 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасының патенттік жүйесін дамытудың 2007-2011 жылдарға арналған бағдарламасы».
   
5. 
   ЌР 1999 жылєы 1 шілдедегі N 409 Кодексі ерекше бөлім.
   
6. 
   Қазақстан Республикасының Парламентінде Қазақстан Республикасының Премьер-министрінің сөз сөйлеуі.
   

Азаматтық іс жүргізу қатынастары – құқықтық қатынастардың бір түрі болып табылады. Сондықтан, оған кез-келген құқықтық нормаларына негізделіп, нақты тұлғалардың арасында пайда болып, жауап алады, екіншіден, онда қатысушылардың жүріс-тұрысы заңды бекітілген, үшіншіден, мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етілген.

Азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынас тек азаматтық іс жүргізу кодексінде бекітілген нормалар негізінде пайда болды. [1, 21б.] Бұл құқықтық қатынастар тек екі субьектінің арасында пайда болуы мүмкін, яғни, істі қараушы сот пен кез-келген процестің басқа қатысушыларының арасында процессуалдық қатынас туындайды. Мысалы: сот пен талапкердің арасында немесе сот пен жауапкердің арасында.

Азаматтық іс жүргізу құқығы нормалармен реттелетін азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастарына келесі ерекшеліктері тән:

1. 
   Процессуалдық құқықтық қатынастың міндетті субьектісі – сот болып табылады. Тараптар, үшінші тұлғалар, прокурор, мемлекеттік органдар өз алдына бір-бірімен азаматтық процессуалдық құқықтық қатынаста бола алмайды.
   
2. 
   Процессуалдық құқықтық қатынастардың бір-бірімен тығыз байланыста болып, бірін-бірі алмастырып отыратын қатынастардан тұруы, яғни жүйелігі.
   
3. 
   Іске қатысушы тұлғаның кез-келген процессуалдық әрекеті кез-келген іске қатысушы басқа тұлғалардың процессуалдық жағдайына әсер етеді.
   
4. 
   Бір жақты ерік білдіруге байланысты туындайтын құқықтық қатынас.[2, 55б.]
   

1. 
   Басты (негізгі) құқықтық қатынастар. Бұл талап өндірісінде сот пен тараптардың арасында пайда болатын процессуалдық құқықтық қатынас немесе ерекше өндірістегі сот пен арызданушының арасындағы процессуалдық құқықтық қатынас.
   
2. 
   Қосымша процессуалдық құқықтық қатынас. Бұл сот пен үшінші тұлғалардың, сонымен қатар, іс бойынша қорытынды беретін прокурор мен мемлекеттік басқару органдарының арасында пайда болатын процессуалдық құқықтық қатынас.
   
3. 
   Қызметтік-көмекші процессуалдық құқықтық қатынас. Бұл сотты өкілдермен, куәлармен, мамандармен, аудармашылармен байланыстыратын процесусалдық құқықтық қатынас.
   

Азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастары келесі алғышарттар болған кезде ғана пайда болуы мүмкін. Олар:

1. 
   Азаматтық іс жүргізу нормалары;
   
2. 
   Процеске қатысушылардың құқықтық субьективтілігі;
   
3. 
   Заңды фактілер.
   

Азаматтық іс жүргізу нормаларына мынадай белгілер тән:

1. 
   Тек мемлекетпен белгіленеді;
   
2. 
   Жалпыға бірдей міндетті болып табылады;
   
3. 
   Жалпыға юрисдикция соттарының тек азаматтық істерге байланысты әділеттілікті жүзеге асыру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді;
   
4. 
   Жалпы мақсаты – азаматтық істерді дұрыс, әрі тез қарап шешу;
   
5. 
   Мемлекеттік мәжбүрлеуге сәйкес байланысты емес процессуалдық шараларды қолдануды қамтамасыз етеді.
   

Заңдық фактілер азаматтық процессуалдық құқықтық қатынастардың пайда болуының алғышарты болып табылады. Заңдық фактілерге азаматтық іс жүргізу құқығында процеске қатысушылардың және соттың әрекеттері жатады. Белгілі бір оқиға істе фактілермен реттеуде қаралмайды. Ол тек белгілі бір әрекетті жүзеге асыруға негіз болады. Мысалы: сотпен талапкер арасындағы процессуалдық құқықтық қатынас екі әрекеттің нәтижесінде туындайды.

1. 
   Талапкердің талап-арыз беруі;
   
2. 
   Соттың талап-арызды қабылауы.
   
3. 
   Азаматтық құқықтық қатынастың обьектісі болып осы құқықтық қатынас неге бағытталса, сол оның обьектісі болып табылады. Әрбір жеке құқықтық қатынастың өзінің арнайы обьектісі болады. Мысалы: сот пен куәнің арасындағы қатынастың обьектісі болып іс үішн маңызы бар фактілер туралы мәліметтер табылады.
   

Азаматтық процессуалдық құқықтың субьектілері болып сот, азаматтар мен ұйымдар табылады. Заң бойынша азаматтық процессуалдық құқықтың субьектілері болып шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғалар, шетел ұйымдары мен халықаралық ұйымдар есептеледі. Бұл аталған тұлғалардың барлығы процеске қатыса алады.[3, 92б.]

Әрбір процеске қатысушылардың өзінің көздеген мақсаты болады. Және соған сәйкес оның нақты жағдайы: яғни, ол талапкер, жауапкер, үшінші тұлға және т.б. екендігі анықталады. Өздерінің құқықтық жағдайына сәйкес олар тиісті құқықтар мен міндеттерді иеленеді.

Азаматтық процессуалдық құқықтық қатынас субьектілерін 3 негізгі топқа бөлуге болады:

1. 
   сот;
   
2. 
   іске қатысушы тұлғалар;
   
3. 
   әділетті жауап алдыруға көмек көрсететін тұлғалар.
   

1. 
   Процестің негізгі қатысушысы болып сот табылады. Сол әділеттілікті жауап алдырушы мемлекеттік биліктің органы және басқа процеске қатысушылардың ішінде ерекше орынға ие.
   

2. 
   Іске қатысушы тұлғалар азаматтық процестегі маңызды рөл атқарады. Заңға сәйкес іске қатысушы тұлғаларға мыналар жатады:
   

- үшінші тұлғалар;

- прокурор;

- мемлекеттік органдар. [1, 23б.]

3. 
   Істің дұрыс және тез шешілуіне көмектесу үшін процеске куәлар, мамандар, сарапшылар, аудармашылар, өкілдер тартылады.
   

1. 
   Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі 1т. 395 б.
   
3. 
   Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне түсініктеме –Алматы. 2003 ж.
   
4. 
   Мазалов А.Г. Гражданский иск в уголовном процессе. – М.: 1977 ж.
   

Ал құқықтық принцип – ол, негізгі, бастапқы идея, басқарушы ережелер, құқықтық реттеудің мазмұны мен бағыты. Бір жағынан бұл құқықтың заңдылығын көрсетеді, ал екінші жағынан құқықтық реттеудің барлық саласында жүзеге асырылатын және барлық субъектілерге таралатын айрықша жалпы нормалар жиынтығы. Бұл нормалар заңда тікелей тұжырымдалады немесе заңның жалпы мәнінен қорытындылып шығарылады.

2011 жылдың 28 қаңтарында қабылданған ҚР Медиация туралы Заңының 4-бабында медиация мынадай қағидаттар негізінде жүргізіледі делінген:

1) еріктілік;

2) медиация тараптарының тең құқылығы;

3) медиатордың тәуелсіздігі мен бейтараптылығы;

4) медиация рәсіміне араласуға жол бермеушілік;

5) құпиялық [1].

Еріктілік: соттық дауға, соттық талас-тартысқа қарағанда барлық қатысушы адамдардың медиациялық процеске түсуі ерікті болып табылады, ал медиатор – еркін түрде таңдалынады. Егер қатысушылар белгілі бір себептермен қатысқысы келмесе, оларды ешкім мәжбүрлептіп процеске тарта алмайды. Бұл принцип келесі жағдайда да байқалады: барлық шешімдер тараптардың өзара ынтымағы арқылы қабылданады және кез келген тарап өзі қалаған уақытта медиациядан бас тартып, келіссөз жүргізуді тоқтата алады. Медиацияны бастар алдында медиатор міндетті түрде еркіндік мәселесін шешіп, тараптардан осыған қол жеткізуге тырысады.

Тараптардың теңдігі: тараптың ешқайсысы да іс жүргізушілік артықшылықтарға ие емес. Оларға жарыссөз жүргізуге, өз ойын айтуға, келіссөз шақыру қағазын анықтауға, келісімнің талаптарын және ұсынымның тиімділігін бағалауға бірдей құқықтар беріледі. Бұл принцип азаматтық іс қаралған кезде де қолданылады, АІЖК 15-бабында бұл қағида өз көрінісін тапқан. Онда: сот тараптарға бірдей және құрметпен қарайды делінген. Медиатор да бұл ережені басшылыққа алады, яғни ол екі тарапқа бірдей құқықтыр мен міндеттер жүктейді, бірдей қадір-қасиеті мен ар-ожданын құрметейді. Медиатор тараптардың тең құқықтылығының гаранты болып табылады [3].

Медиатордың тәуелсіздігі мен бейтараптылығы және оның жұмысына араласпаушылық: медиатордың барлық тараптарға қатынасы бейтарап. Егер медиатор бейтараптылықтың сақталуы қиынға түсінетіндігін сезсе, пайда болған эмоционалдық бағалаудан құтылу мүмкін емес болса, ол процесті жүргізуден бас тартуға міндетті. Себебі, ол белгілі бір тараптың мүддесін көзедемейтін тұлға, керісінше даудың екі тарап үшін тиімді шешілуін көздейді. Медиация туралы Заңның 7-бабына сәкес «медиацияны жүргізу кезінде медиатор тараптардан, мемлекеттік органдардан, өзге де заңды, лауазымды және жеке тұлғалардан тәуелсіз болады. Медиатор осы Заңда жол берушілік айқындалатын медиация құралдары мен әдістерін таңдауда дербес болады». Заңдарда көзделген ерекше жағдайларда, мысалы, прокурордың, соттың немесе басқа да құқық қорғау органының немесе лауазымды тұлғаның талап етуі бойынша медиатор материалдарды ұсынуға міндетті [1].

Құпиялылық: медиация процесінде пайда болатын немесе жүргізілетін барлық мәселелер мен сөздер осы процесте қалуы тиіс. Егер іс ары қарай сотқа берілген болса, медиатор куә бола алмайды және медиация процесінде өзіне мәлім болған мәліметтерді сотта дәлелдеме ретінде пайдалануға құқығы жоқ. Бір тараппен жүргізілген жеке сөйлесу кезінде медиаторға белгілі болған ақпаратты екінші тарапқа жария ете алмайды. Медиацияда тарап, не медиатор болсын ешқандай тәуекелде болмайды, себебі міндетті сипатқа ие сот тәртібімен жүргізілетін дауға қарағанда тарап кез келген уақытта процестен бас тарта алады. Егер сотта құпиялылықты іс жүзінде сақтап қалу мүмкін емес болса, медиацияда керісінше. Тіпті, медиация өткізілетін уақыты мен орны туралы ақпарат құпия болып есептелінеді. Қорыта айтқанда ешқандай тарап пайдакүнемдік мақсатымен өзіне белгілі болған мәліметтерді ашуға құқылы емес, алайда тарап медиаторға мағлұматтарды жариялау үшін арнайы рұқсат немесе өтініш беретін жағдайлар да бар [2].

Жоғарыда аталып кеткен принциптерге сүйеніп, медиация қоғамда келесі маңызды қызмет атқарады, яғни тараптар арасында пайда болған жан-жалдың дұрыс шешілуіне жағдай жасау. Әсіресе, медиатор ұрыстың шегіне жеткен тараптармен жақынырақ танысып, мәмілеге келу процесін жеңілдетудің тиімді жолдарын қарастырады. Екі жақтың ұстанымы мен мүдделерін түсінуге тырысып, олардың басқа ниеттерден арылып, күрделі мәселе түйінінің шешілу жолын реттейді. Әлемдік практикада медиация ғасырлардан бері бейбітшілікті орнатуда қызмет атқарып, елдің бітім-бірлікте өмір сүруінің үлгісі ретінде танылып келеді.

Медиация ұйымы – мемлекеттік органдардың жүйесіне кірмейтін, коммерциялық емес, өзін-өзі қаржыландыратын, өзін-өзі құратын ұйым болып табылады. Оған қарамастан медиация мемлекеттік органдарға, оның ішінде әсіресе сот жүйесіне септігін тигізеді деген ойдамыз. Қазіргі таңда соттардың жүктілігі аса көп, осыған орай медиация ең тиімді шешімдердің бірі екені рас. Неге көптеген заңгер ғалымдар осы шешімге келіп отыр? Ол сот жүйесінің өз жұмысын толық атқара алмай жатқандығы ма?

Бірінші сұраққа жауап беретін болсам, Еуропа елдерінде, тіпті Азия мемлекеттерінде де дауларды (оның ішінде қылмыстық, азаматтық, еңбек, отбасы және т.б.) делдал арқылы шешу тәжірибесі көп жылдар бойы кеңінен қолданылып жатыр. Еуропа Одағы елдеріне тоқтала кететін болсақ, медиацияның көп тарағандығы дауларды делдалдық арқылы шешу жүйесін ережелейтін документтерді халықаралық келіссөздерде қабылдап, бекітеді. Мысал келтіретін болсақ медиаторлардың жүріп-тұру ережелерін белгілейтін Еуропалық кодексі қазір заң күшін иеленуде. Ол кодекс қылмыстық істер бойынша медиацияның негізгі принциптерін анықтайды [4, 53б.].

Азия мемлекеттеріне тоқталатын болсам, Қытайда даулардың 30% делдалдық қызмет арқылы соттан тыс шешіледі. Қытайда және Кореяда медиативті келісімдер іске асу үшін мемлекет тарапынан мәжбүрлеу шаралары жүргізілуі мүмкін. Ал Жапонияда көп халықтың медиатор көмегіне сүйену, олардың дауды реттеу үшін мемлекеттік органдарға (сотқа) жүгінуге теріс сезімдердің болуы себеп [4, 53б.].

Қазақстан Республикасының сот жүйесі әлі даму жолында. Ол бір күнде бол қалатын жағдай емес, оны бәрі түсінеді деп ойлаймын. Бірақ «медиация» туралы Заңның қабылдануы біздің тәуелсіз мемлекетімізді құқықтық республика статусына тағы бір қадамға жақындатады деп сенемін. Медиация туралы заң актілерінің қабылдануы 2010-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының құқықтық саясаты концепциясының және Республика Презинтінің «Қазақстан Республикасының құқық қорғау іс-әрекетін және сот жүйесінің тиімділігін көтеру шаралары» туралы заң күші бар Жарлығының іске асуы. Жоғарыда айтылып кеткен елдерде медиация сот әділдігіне қол жеткізетін әдістердің бірі ретінде соттармен жағымды қабылданады.

Жоғарыдағы сұрақтарға жауап беріп, енді осы жұмысты зерттей келе тағы бір сұрақ туындап отыр: Қазақстан үшін медиацияның жағымды әсерлері неде?

Біріншіден, медиация құқықтану, әлеуметтану, психология және конфликтология сияқты салалар бірге қосылатын тәртіпаралық ая. Ол медиатордың жете білушілік (компетенттік) қағидасына сәйкес. Медиатор арнайы мамандандырылған орталықтарда біліктілігін жоғарлатып, бітіргеннен кейін сертификат алуға құқығы бар. Медиатор болу үшін заң мамандығының болуы міндетті емес, кез келген жоғары білімі бар 25 жасқа толған адам кәсіптік бітістіруші бола алады [1].

Екіншіден, медиация дауласушы тараптардың арасындағы қарым-қатынасты анықтау үшін емес (кім кінәлі, кім кінәлі емес), өзара тиімді шешімді табу үшін қолданылады [4, 53б.].

Үшіншіден, медиация арқылы дауласушы тараптардың келісімі нақты жағдайға жауап береді. Ол жеткен келісімді іске асыру екі жақты құптауға лайықты және табиғи етіп жасайды.

Төртіншіден, медиациялық іс жүргізу кезінде регламенттік жағдайлар жеке анықталады, оны екі тарап өз қалауына қарай таңдайды. Медиатордың міндеті екуінің талаптарын қанағаттандыру.

Бесіншіден, тараптардың жеке мәселелері толық дәрежеде қорғалады, өйткені медиация процесі құпия қағидасымен жүзеге асырылады. Медиатор бір тараппен өткізілген әңгімелесу кезінде анық болған ақпаратты қатаң құпияда сақтауға, яғни екінші тарапқа жария етуге құқығы жоқ. Осы ережені біз медиатордың Еуропалық кодексінде кездестіре аламыз. [2]

Алтыншы себеп, ол, медиация уақыт, ақшы және қатысушылардың эмоциялық күшін үнемдеуге көмектеседі. Сот арқылы дау шешу процесі бәріне анық, ол біріншіден құқықтық сауаттылық арыз жазудан басталады, оған жету үшін кейбірлері ақылы заңгерлер көмегіне жүгінеді, сауатты жазылған талап арыз ұрысты жеңуге елеулі септігін тигізеді. Кейін сот арызды қабылдау үшін міндетті түрде талап беруші мемлекеттік баж салығын төлеуге міндетті. Оның көлемі талап етіліп жатқан пәннің көлеміне сәйкес келеді. Іс жүргізу уақыты әртүрлі болуы мүмкін, ол да талаптың көлемімен, істің күрделігімен байланысты. Қылмыстық істерде ол екі айдан бастап жоғары болса, азаматтық істерде бір айдан асуы мүмкін. Соттарда құжаттар айналымы күрделі және қағаздар өте көп. Неліктен соттар медиация туралы заңның қабылдануын оң реакциямен қабылдады?! Басты себептердің бірі осында шоғырланған деп ойлаймын.

Жетіншіден, мамандандырылған ювениалды соттарда кәмелет жасқа толмаған балалардың қылмыстық істері бойынша медиацияның кең қолданылу аясы. Ол дегеніміз қылмыстық қудалау, жүргізілетін түрлі мәжбүрлеу шаралары нәтижесінен 18 жасқа толмаған азаматтардың психикасының сынуы мен дұрыс өсіп-жетілмеу мәселесі. Тек осы балалардың ғана емес, сонымен қоса ересектер де оған шыдай алмауы да мүмкін.

Тағы бір қосатын жағдай, ол медиация процесінен кейін екіжақты қабылданатын келісімнің міндетті күші бар. Яғни, келісім Қазақстан Республикасының соттары қабылдайтын шешімдері сияқты заңды күшін иеленеді. Демек, талаптарды белгіленген уақытта орындамау, тиісті орындамау немесе міндеттемелерден жалтару заңдарда көзделген жауаптылықты көздейді.

Жоғарыда аталғанның барлығы медиацияның мемлекет және ең маңыздысы, халық үшін жағымды жақтарының көбісі және маңыздылары, бұл тізімді әлі толықтыруға болады деп ойлаймын. Процестің құқық қорғау саласына тәжірибе негізінде сіңе берген сайын, құқықтық республиканың жарқын келешегі жақындай береді. Медиация туралы заң қабылданғалы бері аз уақыт ішінде жоғары оқу орындарында таңдамалы курс ретінде оқытылып жатыр. Осы институттың заң бетінде ғана қалып қоймай, іс жүзінде өзін көрсететіндігіне сенемін.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Медиация туралы. ҚР Заңы, 28 қаңтар 2011 ж.

2. Еуропалық медиатордың Кодексі, 02 маусым 2004 ж.

3. ҚР Азаматтық іс жүргізу Кодексі, 13 шілді 1999ж.

4. Бычкова С. О реализации законодательных основ института медиации в Республике Казахстан. Қазақстан Республикасының құқық жаршысы, - № 4. (117) - сәуір - 2011.

Поскольку путь к правовому государству лежит через проведение широкомасштабной правовой реформы, в 1994 году была утверждена Государственная программа правовой реформы. Главным результатом ее реализации стало принятие в 1995 году Конституции РК, ставшей основой конституционных законов страны.

Важным историческим шагом в области права стала разработка Концепции правовой политики Республики Казахстан, одобренной Указом Президента Республики Казахстан № 949 от 20 сентября 2002 г. [2] В ней были поставлены конкретные задачи по усовершенствованию нормативно-правовой базы РК, в том числе и гражданско-процессуального законодательства.

В соответствие с Концепцией правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 до 2020 года, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 24 августа 2009 года [3], гражданско-процессуальное право призвано обеспечивать доступность правосудия, максимальную реализацию прав участников гражданского судопроизводства, своевременную защиту и восстановление нарушенных прав и свобод личности, интересов общества и государства. В этих целях в Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан [4] были внесены изменения и дополнения.

Принятие закона о внесении изменений и дополнений в процессуальное производство позволил разрешить ряд актуальных задач, имеющих место в правоприменительной практике. Целью внесения таких изменений, как изменение апелляционной и включение кассационной инстанций было достижение эффективной работы судов, а также уменьшение нагрузки на каждого судью в отдельности.

Много дискуссий среди судейского корпуса до принятия изменений и дополнений в ГПК имели место по вопросам проявления неуважения к суду. Ранее в ГПК данный вопрос был отражен в положениях статей 119 и 179 ГПК [4], однако законодателем не были четко определены меры и порядок принятия председательствующим мер административного принуждения. В связи с чем, у судей при разбирательстве по конкретному гражданскому делу отсутствовали навыки применения указанных мер к участникам процесса, проявившим неуважение к суду. Вне всякого сомнения, дополнение в кодекс положений изложенных в ст. 121 ГПК [4] является прогрессивным шагом, способствующим эффективной работе судей.

Так, в диспозиции статьи 121 ГПК [4] установлено, что меры ответственности за проявление неуважения к суду применяются судом в целях реализации конституционного принципа равенства всех перед судом и задач правосудия. За совершение действий (бездействия), предусмотренных статьей 513 КРКоАП, виновные в этом лица привлекаются к административной ответственности в порядке, предусмотренном частью 1-1 статьи 648 КРКоАП [6]. В свою очередь, если в действиях нарушителя порядка в судебном заседании имеются признаки преступления, суд направляет материалы прокурору для решения вопроса о возбуждении уголовного дела в отношении нарушителя. Эффективным нововведением является также разъяснение вопроса о порядке обжалования и опротестования по примененным мерам принуждения за проявления неуважения к суду (статья 122).

Следует отметить еще один положительный момент, определяющий полное, всестороннее и объективное судебное разбирательство. Законодателем закреплена обязанность стороны ответчика представлять в суд отзыв на исковое заявление (статья 169-1 ГПК РК) [4]. Таким образом, ответчик изначально определяет свои позиции отстаивания своих интересов в суде по заявленным исковым требованиям.

С нашей точки зрения, в дальнейшем следовало бы акцентировать внимание на разработке вопроса по срокам подачи изменений и дополнений к исковому заявлению в порядке ст. 49 ГПК РК. К сожалению, в большинстве своем стороны недобросовестно пользуются своим правом заявлять об увеличении исковых требований, а также изменять предмет и основания иска. Зачастую, перед окончанием рассмотрения дела по существу, «недобросовестная» сторона истца начинает увеличивать требования, изменять предмет и основания иска, что не дает возможности тщательного разбирательства по вновь заявленным исковым требованиям в виду установленных процессуальных сроков. В результате чего имеет место либо отмена судебного акта суда первой инстанции либо нарушение процессуального срока рассмотрения дела.

Иным положительным аспектом стало внесение дополнений по вопросу включения в кодекс главы по кассационному производству.

Обращая внимание на то, что в гражданском законодательстве Российской Федерации уже давно введен и применяется на практике такой вид инстанции, как кассация, отметим следующее. Согласно ст. 336 ГПК РФ [5] на решения всех судов в Российской Федерации, принятые по первой инстанции, за исключением решений мировых судей, сторонами и другими лицами, участвующими в деле, может быть подана кассационная жалоба, а прокурором, участвующим в деле, может быть принесено кассационное представление.

В свою очередь, положениями ГПК Республики Казахстан определено, что право кассационного обжалования и опротестования постановлений и определений суда апелляционной инстанции принадлежит сторонам и другим лицам, участвующим в деле. Кассационную жалобу вправе подать также лица, не привлеченные к участию в деле, но в отношении прав и обязанностей которых суд вынес постановление или определение.

Наблюдаются различия в порядке подачи кассационной жалобы и протеста. Так, в ст. 383-3 ГПК Республики Казахстан [4] установлено, что кассационные жалобы и протесты адресуются и подаются непосредственно в суд кассационной инстанции. В России кассационная жалоба, представление подаются через суд, принявший решение (ст. 337 ГПК РФ) [5].

Срок подачи кассационной жалобы или протеста составляет пятнадцать дней после вынесения судом решения. Следует отметить, что данный срок характерен вообще для исчисления сроков обжалования, как в Республике Казахстан, так и в Российской Федерации.

Содержание кассационной жалобы или протеста по законодательству Республики Казахстан аналогичны с ГПК Российской Федерации, которые должны содержать:

1) наименование суда, которому адресуется жалоба или протест;

2) наименование лица, подающего жалобу или протест (в данном пункте по российскому законодательству необходимо указание места жительства или место нахождения, тогда как в ГПК Республики Казахстан это не обязательно для кассационной жалобы или протеста);

3) указание на постановление и определение, которое обжалуется или опротестовывается;

4) указание, в чем заключается неправильность постановления, определения и просьба лица, подающего жалобу или протест;

5) перечень прилагаемых к жалобе или протесту письменных материалов. Кассационная жалоба подписывается лицом, подающим жалобу, или его представителем. Кассационный протест подписывается прокурором.

Судья областного и приравненного к нему суда после получения кассационной жалобы или протеста обязан:

1) истребовать материалы гражданского дела;

2) направить лицам, участвующим в деле, копии жалобы или протеста и приложенных к ним письменных материалов, предоставив срок на подачу отзыва;

3) известить лиц, участвующих в деле, о времени и месте рассмотрения кассационной жалобы или протеста.

Тогда как статьей 343 ГПК Российской Федерации [5] закреплены действия суда первой инстанции после получения кассационных жалобы, представления.

В данном случае, если проводить аналогию с российским законодательством, то мы увидим различия, которые определены изначально порядком подачи кассационной жалобы или протеста, так как в Российской Федерации кассационная жалоба и представление подается через суд, принявший решение и поэтому в пункте первом ГПК Российской Федерации судья обязан после получения кассационной жалобы или представления не позднее следующего дня после дня их получения направить лицам, участвующим в деле, копии жалобы, представления и приложенных к ним письменных доказательств.

После получения кассационной жалобы или протеста согласно положениям ГПК Республики Казахстан судья обязан истребовать материалы гражданского дела, направить лицам, участвующим в деле, копии жалобы или протеста и приложенных к нему письменных материалов, предоставив срок на подачу отзыва, известить лиц, участвующих в деле, о времени и месте рассмотрения кассационной жалобы, протеста (ст. 383-7 ГПК).

Лицо, подавшее кассационную жалобу, вправе от нее отказаться. Однако суд вправе отклонить отказ по основаниям, установленным частью 4 статьи 8 ГПК Республики Казахстан [4], и рассмотреть дело в кассационном порядке. Следует отметить, что вопрос об отказе суда кассационной инстанции в отклонении кассационной жалобы в ГПК Российской Федерации не предусмотрен.

Прокурор, принесший кассационный протест, а также вышестоящий прокурор вправе отозвать протест до начала судебного заседания. Об отзыве протеста суд извещает лиц, участвующих в деле, что также закреплено в российском законодательстве. Как было указано, в отличии от российского ГПК гражданско-процессуальным законодательством Казахстана закреплено право суда отклонить отказ и рассмотреть дело в кассационном порядке. Аналогичная ситуация и в случае отказа истца от иска и мирового соглашения сторон, совершенного после подачи кассационной жалобы или протеста. Если суд отклоняет отказ от иска или мировое соглашение на основании части второй ст. 49 ГПК Республики Казахстан, он рассматривает дело в кассационном порядке, тогда как российским законодательством это не предусмотрено.

При рассмотрении дела в кассационном порядке суд проверяет законность и обоснованность судебных актов первой и апелляционной инстанции по имеющимся в деле материалам в пределах доводов жалобы, протеста, а также в пределах заявленного иска исследует новые доказательства, которые не были предоставлены суду первой и апелляционной инстанции по уважительным причинам. Суд кассационной инстанции должен рассмотреть дело по кассационной жалобе или протесту в месячный срок со дня его поступления, что является единым правилом для всех категорий дел, для сравнения - в российском законодательстве идет разграничение сроков рассмотрения дел в кассационной инстанции в зависимости от категории и подсудности.

Так, например, Верховный суд республики, краевой, областной суд, суд города федерального значения, суд автономной области, суд автономного округа, окружной (флотский) военный суд должны рассмотреть поступившее по кассационным жалобе, представлению дело не позднее чем в течение месяца со дня его поступления. Верховный Суд Российской Федерации должен рассмотреть поступившее по кассационным жалобе, представлению дело не позднее чем в течение двух месяцев со дня его поступления. Кассационная жалоба, представление по делу о защите избирательных прав и права на участие в референдуме граждан Российской Федерации, поступившие на рассмотрение в суд кассационной инстанции в период избирательной кампании, кампании референдума до дня голосования, рассматриваются судом в течение пяти дней со дня их поступления. Кассационные жалоба, представление на решение по делу о регистрации кандидата (списка кандидатов), об отказе в регистрации кандидата (списка кандидатов), исключении кандидата из заверенного списка кандидатов, отмене регистрации кандидата (списка кандидатов), поступившие в период избирательной кампании до дня голосования, рассматриваются судом не позднее дня, предшествующего дню голосования, при этом регистрация кандидата (списка кандидатов) может быть отменена судом кассационной инстанции не позднее чем за два дня до дня голосования. Федеральными законами могут быть установлены сокращенные сроки рассмотрения кассационных жалоб, представлений по отдельным категориям дел в суде кассационной инстанции (ст. 348).

Перечисленные положения ГПК Российской Федерации по срокам рассмотрения дел в кассационной инстанции в зависимости от категории дела вполне оправданы и заслуживают обсуждения в целях совершенствования гражданско-процессуального законодательства нашего государства.

В заседании суда кассационной инстанции обязательно принимает участие прокурор, который дает по делу заключение, в данном случае прослеживается различие в порядке рассмотрения кассационной жалобы или протеста, в отличие от нашего, в российском процессе в заседании суда кассационной инстанции участие прокурора не является обязательным. В свою очередь, порядок рассмотрения кассационных жалоб или протеста (представления - по российскому законодательству) практически идентичен как по законодательству Казахстана, так и по законодательству России.

Аналогичными по смыслу и содержанию являются также полномочия суда кассационной инстанции. Так, суд вправе оставить постановление и определение апелляционной инстанции без изменения, а жалобу или протест (представление) - без удовлетворения; отменить постановление и определение апелляционной инстанции полностью либо в части и направить дело на новое рассмотрение в суд первой или апелляционной инстанции в ином составе судей, если ошибки, допущенные судом апелляционной инстанции, не могут быть исправлены кассационной инстанцией. При этом суд кассационной инстанции не вправе предрешать вопросы о достоверности или недостоверности того или иного доказательства перед другими, а также о том, какое решение должно быть вынесено при новом рассмотрении дела; отменить постановление и определение апелляционной инстанции полностью либо в части и прекратить производство по делу либо оставить заявление без рассмотрения по основаниям, предусмотренным статьями 247, 249 ГПК Республики Казахстан [4]; отменить постановление и определение апелляционной инстанции, оставив в силе решение суда первой инстанции; изменить постановление или вынести новое, отменив решение суда первой и апелляционной инстанции, не передавая дело на новое рассмотрение, если по делу не требуется собирание или дополнительной проверки доказательств, обстоятельства дела установлены судом первой или апелляционной инстанции полно и правильно, но допущена ошибка в применении норм материального права.

Кассационные акты и их содержание определены в единой форме, как по законодательству Казахстана в виде постановлений, так и по законодательству Российской Федерации в виде определений. В случае оставления кассационной жалобы или протеста без удовлетворения суд обязан указать в своем постановлении мотивы, по которым доводы жалобы признаны необоснованными и отвергнуты. Постановление кассационной инстанции должно быть изготовлено в окончательной форме в течении пяти дней. Допускается оглашение резолютивной части постановления, которая приобщается к делу. Постановление суда кассационной инстанции вступает в законную силу с момента его вынесения.

Может быть, с нами не согласится ряд исследователей, но по нашему мнению, требуют дополнительного обсуждения вопросы по внесению изменений относительно сроков вступления решения в законную силу. Согласно внесенным изменениям в ч. 3 ст. 334 ГПК РК жалоба, протест могут быть поданы (принесены) в течение пятнадцати дней со дня вручения копии решения, вынесенного судом. Наиболее целесообразным является «старая» редакция указанной статьи. В данном случае полагаем, имеет место нарушение права истца при удовлетворении требований. По нашему мнению, «недобросовестная» сторона имеет шанс длительного неисполнения судебного акта, апеллируя тем, что судебный акт ему не вручен.

Резюмируя вышесказанное, надлежит отметить, что общая тенденция развития гражданского процессуального законодательства РК позволяет наиболее эффективно соблюдать закрепленные процессуальным законодательством принципы судопроизводства. С нашей точки зрения, нельзя не согласиться с мнением ряда ученых (З.Баймолдина, С.Акимбекова), которые считают, что следует выработать развернутую систему гражданских процессуальных норм, позволяющих полноценно осуществлять функцию защиты законных интересов и прав граждан, организаций, исходя при этом из принципа равенства всех перед законом, права на справедливое и гласное судебное разбирательство компетентным и независимым судом, учрежденным в соответствии с законом суда апелляционной инстанции в кассационном порядке» и 42-2 «Производство в суде кассационной инстанции».
Список литературы:
1. Конституция Республики Казахстан от 30 августа 1995 г. (с изменениями от 7 октября 1998г.).

2. Концепция правовой политики Республики Казахстан, одобренная Указом Президента Республики Казахстан № 949 от 20 сентября 2002 г.

3. Концепцией правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 до 2020 года, утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 24 августа 2009 года.

4. Гражданский процессуальный кодекс Республики Казахстан (с изменениями и дополнениями по состоянию на 24.12.2012 г.) http://www.zakon.kz/211950-grazhdanskijj-processualnyjj-kodeks.html

5. Гражданский процессуальный кодекс Российской Федерации. (по состоянию на 01.03.2012). http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc; base=LAW;n=127758