Себілген дәнді -дақылдар тұқымдарының сапасын талдау

Себілген дәнді -дақылдар тұқымдарының сапасын талдау

Дәнді-дақылдардың сортты тұқымдарының себілген алқабы 80% дан аспайды, ал қалған бөлігіне тегі белгісіз тұқым материалдары себілуде. Соңғы 20 жылда облыста дәнді-дақылдардың сортты тұқымы ауыстырылмаған. Қазіргі кезде негізінен жаздық бидайдың тек қана Саратов 42 бір түрі, күздік бидайдың Миронов 808, Лютесценс 72 тұқымдары ғана өсірілуде.

Бізбен табиғи климаттық жағдайы ұқсас көршілес Ресей Федерациясының аймақтарында көп уақыт бұрын жаздық бидайдың Саратов 59, 60, 62, Юго-Восток 4, «Прохоровка», күздік бидайдың «Губерния», «Смуглянка» және басқа да перспективалы сорттарын егуде. Олар біздің аудандастырылған сорттарымыздан өнімділігі жөнінде де, сапалылығы жөнінде де асып түсіп отыр.

Проблемалар:

элиталық тұқым шаруашылығына мемлекеттік қолдаудың жетімсіздігі. Соңғы жылдары тек қана бидайдың элиталық тұқымдарын өндіруге субсидия бөлінсе, бұдан маңызы кем емес, азықтық, жармалық, көпжылдық сияқты ауыл шаруашылық дақылдарын өсіруге қажетті тұқым өндіруге субсидия мүлдем бөлінген жоқ.

элиталық тұқым шаруашылығындағы тұқым тазалағыш техникалардың ескіргендігі;

шаруашылықтардың сепкен тұқымдарының сапасының күрт төмендеуі алқаптардың жалпы өнімділігіне кері әсер етуде;

ауыл шаруашылығы дақылдарының перспективалы сорттарының жеделдетілген тұқым шаруашылығы жүйесінің жетілмеуі.

өндіріске жаңа тұқым сорттарын енгізу (селекциядан бастап, жалпы көбейтуге дейін) 8-10 және одан да көп жылдарға созылуда. Ресей Федерациясынан өнімділігі жоғары тұқымдар әкелу мәселесі шешілмей келеді.
Тұқым шаруашылығын дамыту жөніндегі шаралар:

дәнді-дақылдар, майлы дақылдар, картоп, көпжылдық және 1–жылдық шөптер тұқымдары шаруашылығын дамыту. Ауыл шаруашылық тауар өндірушілеріндегі тұқымның сапасын уақтылы әрі білікті түрде тексеруден өткізу, олардың сапасын қазіргі мемлекеттік стандартқа сәйкестігін анықтау;

элиталық тұқым өндірісіне, сондай-ақ жоғарғы рентабельді дақылдардың бірінші қалыптастыру тұқымдарына мемлекеттік қолдау;

«Орал тәжірибе станциясы» РМҚК-на астық өндірісі процессіне жедел түрде енгізетін тұқымның жаңа сорттарын алуға бюджеттен субсидия бөлу;

ауыл шаруашылық тауар өндірушілеріне тұқым тазалағыш техникаларын алу үшін жеңілдетілген несие алуға қаржы бөлуге жағдай жасау;

15-ші кесте

Облыстың ауылшаруашылық тауар өндірушілерін дәнді-дақылдардың

аудандастырылған сорттарымен қамтамасыз етілуінің болжамы

2003ж тұқым шаруашылықтарында 6 мың тонна жоғары қалыптастыру тұқым өндіріледі, ал тауарлы шаруашылықтарда және егіннен 2-3 тұқымды қалыптастыру 47590 тонна тұқым дайындалады. 2004 ж тұқым қажеттілігі аудандастырылған сорттардың 3-ші қалыптастыру тұқымдарын өндіру арқылы жабылатын болады.

16-шы кесте

Республикалық және облыстық бюджеттердің қаржы бөлу көлемі оларды бюджеттік комиссиялардың қарауының нәтижесі бойынша өзгеруі мүмкін.

ауыл шаруашылық тауар өндірушілері үшін бағасын төмендету есебінен олардың элиталық және жоғары қалыптастыру тұқымдарын алуына қол жетімділігі;

қажетті мөлшердегі элиталық тұқым өсіру көлемін қамтамасыз ету үшін жоғары сапалы өнім өндіруді қамтамасыз ету;

ауыл шаруашылық тауар өндірушілерін сорт ауыстыру және сорт жаңарту жұмыстарын жүргізудің толық қажетін өтеу үшін элиталық және жоғары деңгейдегі қалыптастыру тұқымдармен қамтамасыз ету;

«Орал ауылшаруашылық тәжірибе станциясы» РМҚК-ы мен тұқым шаруашылықтардың қаржылық жағдайын жақсарту;

ауыл шаруашылық дақылдарының аса өнімді және сапалық жағынан бағалы сорттарын анықтау нәтижесінде өсімдік шаруашылығы өнімдерінің түсімділігі мен сапасын және жалпы өнімін көтеру.

5. 
   Химияландыру
   

17-ші кесте

1991 жылдан бастап, минералдық және органикалық тыңайтқыштарды қолдану көлемі төмендеп кетті. Осы уақыт ішінде облысымызда минералдық тыңайтқыштарды енгізу көлемі (сұйық зат есебінде) 1280 тоннадан 57 тоннаға дейін, органикалық тыңайтқыш 464,1 мың тоннадан 32,0 мың тоннаға дейін азайды. Соның нәтижесінде топырақтың шірінді құрамы бастапқымен салыстырғанда 20 пайызға төмендеді. Сондай–ақ топырақтың минералдық азықтық элементтерінің қозғалмалы қалпы төмендеді.

18-ші кесте

Арамшөп басу және химиялық жолмен отау динамикасы.

мың га

1998 жылдан бері облыстың егістік жерлерін химиялық жолмен отау жүргізілген жоқ. Соның нәтижесінде тамыр жайылғыштар, тамыр сабақты арамшөптермен зақымданудың алқабы 18-20 %-ға, 1-жылдық қос сабақтылармен зақымдалуы 20-22 %-ға ұлғайғандығы байқалуда.

19-шы кесте

Дәнді –дақылдар тұқымдарының дәрілеуіштерін қолдану жөніндегі деректер

Соңғы жылдары тұқымдарды дәрілеу шараларын орындамау топырақ пен тұқымдық материалда фитопатогендердің шоғырлануы үдеп барады. Дәнді-дақылдардың тамыр шіріктері тозаңдармен қаракүйелермен және барлық ауру түрлерімен зақымдануы жоғары деңгейде қалып отыр. Дәнді-дақылдар егістерінің қоңыр татпен зақымдануы 50 мың гектардан астам жерде байқалуда. Қалыптасқан жағдайды және ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің қаржы жағдайын ескере отырып, облыстық бюджет қорынан фунгицидтер алуға 45 млн. теңге бөлініп, жаздық бидайдың 31,9 мың тонна тұқымы дәріленді.

тыңайтқыштар қолданудан бас тарту егіншіліктегі баламалы бағыттармен салыстырғанда егіншілік өнімділігінің 20-30 пайызға және одан да көп кемуіне ал тыңайтқыштар қолдануды азайту- топырақтағы қара шіріктің күрт кеміп кетуіне әкеліп соғады. Соңғы 40-50 жылда қара топырақты жерлердегі қара шірік 22-25 пайызға, қоңыр топырақты және сұр топырақты жерлерде 14-30 пайыздан астам азайып кетті. Осының салдарынан өсімдіктердің, әсіресе бидайдың өнімділігі мен сапасы төмендеп барады;

шаруашылықтарда минералдық тыңайтқыштарды енгізетін арнайы техника жоқ;

минералдық тыңайтқыштар құнының қымбат болуы, ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің оларды қолдануға кеткен шығынын ақтамайды, былайша айтқанда, тиімді емес;

ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер құнарлылығының мониторингі жүргізілмейді, соның салдарынан минералдық тыңайтқыштарды қолдану жөніндегі ұсыныстар жоқ:

ауылдағы тауар өндірушілер қаражатының жетіспеушілігі тұқымдарды қажетті көлемде дәрілеуге және арамшөп өсімдіктеріне қарсы күрес жүргізуіне мүмкіндік бермейді.

ауыл шаруашылығы құрылымдарын агрохимиялық қамту жөніндегі «Құнарлылық» мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорынның қызметін кеңейту;

әртүрлі нысандағы тіркелген агрохимиялық қызмет станцияларының және ғылыми мекемелер мен МемҒӨО жер зертханаларының бәсекелестік ортада агрохимиялық зерттеу жүргізуі, минералдық және органикалық тыңайтқыштарды тиімді қолдану бойынша ұсыныстар әзірлеуі;

ауыл шаруашылық дақылдарына тыңайтқыштарды қолдану;

ауылдық тауар өндірушілердің минералдық тыңайтқыштар мен дәрілеуіштерді және гербицидтерді алуы үшін субсидия бөлу.

20-шы кесте

Минералдық тыңайтқыштардың қажеттілігі (сұйық зат есебінде)

тонна

Ғылыми зерттеу мекемелері мен Орал тәжірибе станциясының ұсынысына сәйкес қара қоңыр және қоңыр топырақты фосфор құрамы төмен жерлерге (топырақтың 0-20 см және 30мг/кг қабатына) ауыспалы егіс алқабына жыл сайын әр гектарға есептегенде 15-тен 20 кг-ға дейін фосфор енгізу қажет. 2003 жылы - 50 мың гектар, 2004 ж - 100 мың гектар, 2005ж - 200 мың гектар жерге тыңайтқыштар қолданылуы белгіленуде.

Теректі және Зеленов аудандарындағы қайта қалпына келтіретін саурмалы учаскелерге картоп пен көкөніс дақылдарына гектарына 150 кг-ға дейін (сұйық зат есебінен) 2003 жылы- 400 гектарға, 2004-2005 жылдарға 700 гектардан жыл сайын кешенді тыңайтқыштар енгізілмек.

Ауыл шаруашылық дақылдарына мынандай кешенді тыңайтқыштар енгізу жоспарлануда: дәнді –дақылдарға аммофос (құрамында 50 пайыз фосфор және 11 пайыз азот бар) қатарларға егілген картоп пен көкөніс дақылдарына негізгі өңдеу және қатар аралықтарын үстеме қоректендіріп өңдеуге нитроаммофос (фосфор 23 пайыз, азот 23 пайыз) енгізіледі.

Бағдарламада облыс бойынша 2003 жылы 1,0 мың тонна, 2004 жылы 2,0 мың тонна, ал 2005 жылы 4,0 мың тонна минералды тыңайтқыштарды пайдалану қарастырылған.

Ғылыми негізделген нормалар бойынша топыраққа әртүрлі тыңайтқыштар енгізу мақсатында жыл сайын топырақтың химиялық құрамын анықтайтын агрохимиялық зерттеу жүргізу белгіленуде: 2003 ж.-50 мың га алқапта, 2004 ж.-90 мың га, 2005 ж.-150 мың га.

21-ші кесте

млн. тенге

Бөлінетін ақша көлемі белгіленген заңнамалық ретте тиісті жылға республикалық бюджеттік жобасын бюджеттік комиссияны карау нәтижесі бойынша нақтылануы мүмкін.

топырақта қара шіріктің құрамы 10-15 %-ға жоғарылайды. Соның арқасында фосформен төмен қамтамасыз етілген жыртындының 50 пайызы осы қоректендіру элементімен орташа және жоғары қамтамасыз етілу санатына өтеді;

дәнді –дақылдардың өнімділігі 20-30 пайызға, картоппен көкөністің түсімі 40 пайызға, ал күшті бидай өндірісінің үлесі 200 мың тоннаға дейін ұлғаяды;

дәнді-дақылдар ауруларының таралуы мен егістік жерлердегі арамшөптер азаяды.

6. 
   Өсімдіктерді қорғау
   

ауыл шаруашылығы дақылдарының егіп - өсіру технологиясының сақталмауы;

қорғау іс – шараларының бүкіл кешенінің орындалмауы;

бюджеттің және ауылшаруашылық тауар өндірушілердің қаржылық мүмкіндіктерінің шектеулі болуы.

Ауыл шаруашылығы дақылдарының аса қауіпті зиянкестері мен ауруларының таралуы

және 1998-2002 жылдарды оларға қарсы күрес жүргізу жөніндегі мәліметтер

Республикалық деңгейдегі мемлекеттік басқару мен реттеуді, жұмысты үйлестіру мен ұйымдастыруды ауыл шаруашылығы Министрлігі, облыстық және аудандық деңгейде Министрліктің тиісті аумақтық басқармалары жүзеге асырылады.

Аса қауіпті зиянкестері мен ауруларды анықтауға арналған зерттеулер жүргізуді «Фитосанитария» Республикалық мемлекеттік кәсіпорыны анықтайды.

Химиялық өңдеу жүргізуді ауылшаруашылық тауар өңдірушілердің өздері және келісім шарт негізінде бәсекелестік ортада өңдеу жөніндегі қызметтерді көрсететін орындаушы фирмалар орындайды.

Ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің аса қауіпті зиянкестеріне және ауруларына қарсы күрес бекітілген тізім бойынша бюджеттік қаражат есебінен қаржыландырылды.
23-ші кесте

1998-2002 жылдарда өсімдіктердің аса қауіпті зиянкестерімен ауруларына қарсы күресті қаржыландыру және оларға қарсы күрес жүргізу жөніндегі мәліметтер

Проблемалар:

республикалық бюджеттен 2000-2001 жылдарда бөлінген қаражат көлемі тек шегіртке зиянкестеріне қарсы күрес жүргізуді ғана қамтамасыз етті. Бюджеттен қаржыландыру жеткіліксіз болғандықтан басқа да аса қауіпті зиянкестерге қарсы күрес толық көлемде жүргізілмеді, бұл фитосанитариялық жағдайдың нашарлануына әкеліп соқпақ;

тиісті қаржыландырудың болмауынан және фитосанитариялық диагностика мен болжау қызметінің жүргізілмеуінен басқа да өсімдіктерінің зиянкестері мен ауруларының және арамшөптердің көбеюімен таралуына іс жүзінде мониторинг жүргізілмейді;

өсімдіктер зиянкестері мен ауруларының және арам шөптердің көбеюі мен таралуына жүйелі мониторинг жүргізетін құрылым жоқ;

облысымыздың жоғарғы оқу орындарында «Өсімдік қорғау» деген мамандық бойынша мамандар даярланбайды;

өсімдіктерді қорғау саласындағы қатынастарды реттейтін заңнама жоқ.
Шаралар:

барлық өсімдіктер зиянкестері мен ауруларының және арам шөптердің көбеюі мен таралуының бақылауды, есебін жүргізуді және болжауды жүзеге асыру үшін облыс аудандарда фитосанитариялық диагностика әдістемелік орталығын құру;

аса қауіпті өсімдіктер зиянкестері мен ауруларын айқындауға арналған фитосанитариялық бақылаудың объектілерін қажетті зерттеулер жүргізуді жүзеге асыру;

аса қауіпті өсімдіктер зиянкестері мен ауруларына қарсы күрес жөніндегі фитосанитариялық іс-шаралардың бүкіл кешенін толық көлемде пайдалану.

24-ші кесте

Қаржылық қамтамасыз ету:

Бөлінетін қаржының көлемі тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджеттің жобасын республикалық бюджет комиссиясы қарауының нәтижелері бойынша заңнамада белгіленген тәртіппен нақтылануы мүмкін.

облыстағы өсімдік қорғау бағдарламасын іске асыру:

аса қауіпті зиянкестері мен аурулар тарататын аландардың одан әрі ұлғаюына жол бермеуге;

аса қауіпті зиянкестері мен аурулар келтіретін залалды шаруашылық тұрғысынан байқалмайтындай деңгейге дейін азайтуға;

облыс аумағында қолайлы фитосанитариялық жағдай жасауға;

өсімдік қорғау қызметінің оңтайлы құрылымын жасауға мүмкіндік береді.

Сырттан әкелінетін карантинге жатқызылған өнімдер көлемі көбейіп барады, жыл сайын 25-тен астам елден карантиндік материал келіп түсуі, карантиндік объектілердің еніп кету қаупін туғызуда.

Облысымызға өнім әкелінетін елдерде карантиндік жағдай шиеленісіп барады. Карантиндік объектілердің таралу ошақтары көбейе түсуде.

25-ші кесте

алаңдары жөніндегі мәліметтер (2001 жылғы зерттеудің нәтижелері бойынша)