Бүгінгі таңда тіл білімінде әр түрлі тілдердің грамматикалық құрылымының салыстырмалы-типологиялық зерттеулеріне көп көңіл бөл
Эпитет Қалам қас, мамық тамақ, уыз қойын, Мөлдір көзтілің бұл-бұл, алма мойын [150,191]. Теңеу
жүктеу/скачать 1.08 Mb.
|
| Эпитет
Қалам қас, мамық тамақ, уыз қойын, Мөлдір көзтілің бұл-бұл, алма мойын [150,191].
Осында Ж.Аймауытов теңеуді қолдану арқылы мәтіндегі модальді субьективті мағыны беруде және автордың оқырманға жеткізер сөзінде ары тапталған сорлы Ақбілекті адалдыққа, пәктікке, биік адамгершілікке бой алдырған тек қана білім, ғылым екенін оқырманына тереңінен ұғындырады. Мұны жоғарыда келтірілген мысалдардан айқын аңғарамыз. Шығармада автордың айтпақ ойы, субьективті көзқарасы оқырманына әсер етпей қоймаса хақ. Марқакөлдің суы балдай. Марқакөлдің суын ішіп, отын жеген сары қарын, тұтам емшек жануардың бауырынан сүт сорғалап, сүт емес-ау, құт сорғалап көнек-көнек лықылдайды, қара саба емізіктеп, қою, салқын сары қымыз быжылдаған дәрі қымыз шара-шара шапылдайды. Бір шарасын ішкен адам дәл қор қызын құшқандай боп, беті шиқан боп дуылдайды, аузы қобыз гуілдейді, мас болады, жас болады: жел жетпеске мініп алып, Алтай тауын дүсірлетіп, таудың тасын күтірлетіп, көкпар, жарыс, алыс-жұлыс, асыр салып жатқаны. Марқакөлдің жиегінде Мамырбайдың ақбілегі, жас Балташтың сүйген жары Ескендірін құшып, сүйіп, бала болып, ана болып, көп әйелден дана болып, кеудесіне бағы сыймай, кемерінен аса шапылдайды [124,278]. Осы мысалдағы автордың теңеуді қолдануы мәтінге эстетикалық талғам беріп, автордың Ақбілекке және оның туған жері Марқакөлге деген жағымды субьективті көзқарасын аңғартып тұр. Автор сөйлемді теңеумен бастап, градациямен аяқтап тұр. Сонымен автор екінші сөйлемнің мағынасын асырып, көркейтіп тұр. Әуелгі кезек Ақбілек қолға түскен құралайдай, екі көзі мөлдіреп, көп ит анталаған күшіктей құнысып, маңайындағы жанның бәрін жан алғыштай көріп, үркіп, елегізіп жүрсе де, анасын, ауылын ойлап, аузына дәм салмай, аштан қатып, бүк түсіп көрсе де, әрі-беріден соң шыбын жаны түскір шыдатпады, мезгілсіз өле алмады. Өмір шіркін неден сонша тәтті болды екен! Ақбілек бірте-бірте тұтқынға еті өлгендей, бойын үйреткендей болды [124,102]. Төмендегі мысылда зұлымдық пен мейірімсіздікті білдіру мағынасында теңеуді, жағымсыз мағынадағы эпитеттерді және метафораны қолданып тұр. Өйткені ажалдай түсі суық саудыраған үш адам келіп қалды. Бала қамақан лаққа ұсап, апаңды айнала жүгіріп, өкпесін соққан торғайдай торға ілінді. Мейірсіз темір қолдар алап ұрып аузын басып жатса да қолды кейін сермеп, басын жұлқып, үзіліп, өзеуреген ащы айғайы апатайының құлағына сап етті. Жонына шойын тағалағандай апасы сіресіп қалса да елемей, шыңғырған дауысқа қарай үкідей ұшып келеді. Қызын бүркітше бүріп, іліп жатқан екі орысты анасы екпінімен келіп итеріп тастап, балапанын басқан ана құстай, баласын бас салды. [124,76]. Қуанған сайын Ақбілек таза, Ақбілек періштесіндей болды [124,139]. Ақбілектің көңілін де босатқандай, тамырларын желпіндіре солқындатқандай болды. [124,267]. Аналық сезім Ақбілектің жүрегін қорғасындай балқытты. [124,278]. Марқакөлдің жиегінде Мамырбайдың Ақбілегі, жас Балташтың сүйген жары Ескендірін құшып, сүйіп, бала болып, ана болып, кеудесіне бағы сыймай, кемерінен аса шапылдайды [124,278]. Оқырманның кейіпкерлерге деген қатынасы оның бірге ішкі көңіл-күйінің нәтижесі, тура немесе жанама түрде оған деген бағалауыш көзқарас пайда болады және көбінесе осы көзқарас автордың көзқарасына тікелей тәуелді болып келеді, яғни басқаша айтсақ, автордың субьективті бағалауыш көзқарасы және пікірі оқырманға әсер етеді. Әрине, оқырман өзінің қалыптасып қалған эстетикалық талғамымен, өмірге деген өзіндік көзқарасымен кейіпкерлерге деген қайта өз субьективті бағасын беруі әбден мүмкін, алайда бұл мәтін ішіндегі субьективті бағалауыш модальділігінің жоқ екендігіне дәлел емес. Сайып келе, ағылшын және қазақ тілдерінде автордың субьективті модальді көзқарасын білдіруде стилистикалық тәсілдердің орны ерекше. Шығарманың басты кейіпкері-Ақбілек аяулы әке мен қымбат ананың алдында ерке әрі сымбатты болып өсті. Феодалдық патриорхалдық сана мықтап қалыптасқан кезде Ақбілек басынан өткерген ауыр хал, жан азаптары, тағдыр талқысы өмірлік таңба болып басылды. Жан сауғалап қашқан ақтардың артында «бұралқы күшіктей қаңғырып Ақбілек» жалғаз қалды. Ақбілек осылайша ақтардан тартқан азабы мен қорлығы көп. Ақбілектің жан дауысы, шерлі мұңды кеудесінде жаны, сезімі барға жеткендей-ақ. Оны ешкім түсінбегенмен ол ертеңгі күнге сенімін жоғалтпай жақсы жорамалмен ғұмыр кеше береді. Жас өмірін өксікпен өткізген Ақбілек Балташ сияқты азаматпен көңіл қоып, Ескендірмен қайта табысуы жан жарасын жазып, нұрлы өмірге батып, өмірге деген құштарлығын оятады. Келесідей мысалдардан мәтін модальділігінің түрлі стилистикалық тәсілдермен берілгенін байқауға болады.
Дәл осы берілген мәтін үзіндсінде мәтін модальділігіне сараптама жасасақ, автордың Дженнидің іс-әректтері, басқа адамдарға деген қатынасы арқылы оны жалпы жағымды кейіпкер ретінде сипаттап тұр. Автордың кейіпкерге беріп тұрған субьективті жағымды көзқарасын біз тек бір ғана сөйлемнен ғана емес, ал тұтас мәтін үзіндісінің аясында сипаттап және оқырманға аңғартып тұр. The Junior George Sylvester Brander was a man of peculiar mold. In him joined, to a remarkable degree, the wisdom of the opportunist and the sympathetic nature of the representative of the people. He knew common and criminal law, perhaps, as well as any citizen of his State, but had never practiced with that assiduity which makes for pre-eminent success at the bar. Tall, straight-shouldered, neither lean nor stout, he was to-day an imposing figure. People thought him naturally agreeable, and his senatorial peers looked upon him, as not any too heavy mentally, but personally a fine man. Here he was, fifty-two years of age, clean, honorable, highly distinguished, as the world takes it, but single [101,34]. Осындағы сенатор Брендонға берілген сипаттаманың арқасында, автордың қолданған эпитеттерінен жағымды көзқараста екендігін аңғаруға болады. There was developing in her that perfection of womanhood, the full mold of form, which could not help but attract any man. Already she was well built, and tall for a girl. Had she been dressed in the trailing skirts of a woman oof fashion she would have made a fitting companion for a man the hight of the Senator. Her eyes were wondrously clear and bright, her skin fair, and her teeth white and even. She was clever too in a sensible way, and by no means deficient in observation. All that she lacked was training and the assurance of which the knowlage of utter dependency despoils one [101,45]. Oh, if he could only be so honest and upright that the lord might have no excuse for ruling him out. He trembled not only for himself, but for his wife and children. Would he not some day be held responsible for them? Would not his own laxity and lack of system in incalculating the laws of iternal life to them end in his and their damnation? [101,62]. “He shouldn’t want you to go out after dark with him,” observed Gerhard, always mindful of the world outside. ‘What can he want with you? Why does he come here? He is too old, anyhow. I don’t think you ought to have anything to do with him-such a young girl as you are” [101,66]. Кінәләу “You lie!” he exclaimed in his excitement. “You were always shielding her. It is your fault that she is where she she is. If you had let me have my way there would have been no cause for our trouble tonight. “He oughtn’t to do that,” put in the mother [101,89].
жүктеу/скачать 1.08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|