Билет Түргеш қағанаты
билет Ұлы жібек жолы Ерте ғасырдағы калалар
жүктеу/скачать 231.13 Kb.
|
| 12 билет
Ұлы жібек жолы Ерте ғасырдағы калалар УІ-ХІІ ғасырларда Орта Азия мен Қазақстанда қалалартезөсті. Оларсауда мен қолөнердің, дін мен мәдениеттіңтірегінеайналды. БатысТүркістанжеріндеСуяб, Қүлан, Мерке, Тараз, Отырар, Исфиджаб сияқты қалалар бой көтерді. Олардыңкөтерілуітаптыққоғамныңшығуыныңайқынкөрінісіеді. Орта ғасырда Қазақстан өзініңқалаларыарқылыәлемдікқарым-қатынастан тысқары қалмай, Еуропа жөне Азия елдеріменЖібекжолыарқылысаудажасасып, байланысынүзгенжоқ. Бұл кездеҚазақстанныңоңтүстігіндебасты және іріқалалардыңбірі - Исфиджаб (қазіргі Сайрам) болды. Оның толық сипаттамасын әл-Макдиси берген. “Исфиджабірі қала, - деп жаздыол. Оның рабады (күзеті) мен тұратынмединасы бар. Оның төрт қақпасы: Нуджакент қақпасы, Фархан қақпасы, Шахраны қақпасы, Бұхара қақпасы, өр қақпаның жанындарабады бар”. Исфиджабтаншыққанкеруендершығысқақарайбеталып, ШарабжонеБудухкентқалаларыарқылы Таразға барған. УІ-ХІІ ғасырлардатікелейсаудаорталығыретіндемәлімболғанИсфиджабтатауарлардыңкөптегентүрлеріөндіріліп, осы жерден басқа жақтарға мата, қару-жарақ, мыс пентемірәкетіліптұрды. Ағынсуы мол, ағашы көп және тамашабақшалары бар ең гүлденіп, көркейгенкенттердіңбіріболғанИсфиджабқаласыныңқазылып, зерттеліп осы уақытқадейін сыры ашылғанжоқ. Бірақ оның қандайрөліболғанытуралыжазбадеректер аз емес. Қазақстандағы Сырдарияның орта бойынаорналасқаніріқалаларыныңбірі - Отырар. Араб-парсыдеректемелеріндеОтырарқаласыФараб, оданбұрынТарбан (Трабан) деп те аталған. ҮІІ-ҮІІІ ғасырлардаОтыраршахристанымұнарлары бар дуалдарменқоршалған. Бүл дуалдарқайтасалынғантүрінде ІХ-Х ғасырларғадейінсақталған. Отыраркөлеміжағынан орта ғасырдағы ең өскен қала болыпсаналады. Қазақстанға белгіліболған орта ғасырлыққалалардыңбірі - Тараз. Ол жазбадеректемелерде 568 жылданбастапаталады. Ол көпестерқаласы деп аталған VII ғасырда Тараз “ҰлыЖібекжолындағы” ірімекенгеайналды. Оны шапқыншылықкезіндетүрік, қарлүқ, оғызтайпалары, араб және иранжауынгерлерініңбасыпалып, ьалайретойраныншығарғаныжөніндетарихимағлұматтар бар. XI ғасырдаЯсы (Түркістан) қаласыШауғарокругініңорталығыболған. Мұнда XII ғасырдыңаяғында Ахмет Яссауикүмбезісалынып, қала діниорталыққаайналады. Сырдариядағыірі қала - Сығанақ. Қазақстанныңсолтүстігі мен солтүстік-шығысынабаратынкеруенжолдарыныңқиылысындаорналасқанол XII ғасырдақыпшақбірлестігіпіңорталығыболды. Қазақстан жеріндегіхалықтардыңэкономикалықөміріндесаудаорасан зор рөл атқарды. ЖазбадеректемелерОңтүстік Қазақстан мен Жетісуқалаларының Византия, Иран, Орта Азия, Кавказ, Алтай, Сібір, ШығысТүркістанментығызсаудақатынасыболғанындәлелдейді. УІ-Х ғасырлардағыхалықаралықсаудада “¥лыЖібекжо- лының” зор маңызыболды. Маңыздысаудажолдарындакеруенсарайлар, жолдақүдықтар мен су қоймаларыорналасқан. Өзендергекөпірлерсалынған. Қалалардасаудаорны, ірібазарларболған. Орта Азияданшыны, асылзаттар, көп қолданылатынөнербүйым- дары, жылқы малы т. б. шығарылып, Қытайданжібек, фарфор, керамика окелінген. Шеттенәкелінгенбұйымдар - меруерттен, лазуриттен, маржаннанжасалғаннемесесоларменәшекейленгензаттар. Қалалардыңөсіпоркендеуі, сауданыңдамуы, ауылшаруашылығыөнімдерінесұранымдыарттырған. Мұныңөзіегіншілікпен мал шаруашылығыныңдамуынасебепкерболды. Б. з. б. 2 ғасырда Ұлы Жібек жолының сауда дипломатиялық басты жолы ретінде аты шығады. Ұлы Жібек жолы Алтай, Памир, Тянь-Шань, Сырдария, Әмудария жерімен өткен. Жібек жолының тармақтары 5-7 ғасырларда Жетісу, Оңтүстік Қазақстан жерлерін қамтыған. Жібек жолының бойында Тараз, Баласағұн, Бұхара, Самарқан, Сайрам, Сауран, Отырар, Сығанақ, Мерв, Талхиз, Үргеніш, Испиджаб, Шаш. Весидж, Шауғар т. б. ірі ортағасырлық қалалар орналасқан. Кейіннен ХЫЫЫ-ХЫВ ғасырларда Жібек жолының саяси-экономикалық маңызы артқан.Жібек жолы бағыты: Хуанхэ өзені – Ұлы Қытай қорғанының батысы – Іле өзені – Ыстықкөл. Бірнеше сауда жолдары қалыптасып, дамыды.Лазурит жолы: Бадахшан тауы – Иран – Месопатамия – Мысыр – Сирия-Қытай.Нефрит жолы: Жаркентдария – Шығыс Түркістан – Қытай.Дала жолы (б. з. б. 1 мыңжылдықтың ортасы). Жібек жолымен ең алғашқы сауда байланысы б. з. б. 3-2 ғасырларда жасалған. Бұл сауда жолының Жібек жолы атануында үлкен мән бар. Себебі алғашқы негізгі тауары жібек (Қытай) болған. Сонымен қатар 7 ғасырда будда ламасы Сюань-Цзянь Ыстықкөл маңындағы Түрік қағанатының Суяб қаласына келеді. Түрік қағанының оған жібекті сыйға бергені айтылады.Ұлы Жібек жолы Қытайдан басталып, Римге барып аяқталған. Ұлы Жібек жолы – Шығыс пен Батысты байланыстырып, Жерорта теңізінен Қытайға дейін Еуразияны қақ жарып өтетін керуен жолының жүйесі. Ұзындығы — 7 мың шақырымнан астам. Орта Азия мен Қазақстан территориялары арқылы өтеді. жүктеу/скачать 231.13 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|