Білім алушыларды тәрбиелеуде қҰндылықҚа бағытталған тәсілді жүзеге асыру бағдарламасы
жүктеу/скачать 5.22 Mb. Pdf көрінісі
|
| Құқықтық сауаттылықты арттыру бойынша сыныптан тыс тәрбие
жұмысы – бұл мұғалімнің сабақтан тыс уақытта жеке тұлғаның құқықтық санасын қалыптастыру үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ететін әртүрлі іс- шараларды ұйымдастыруы. Бұл мұғалімнің тәрбие жұмысының өзіндік саласы, сабақта тәрбие жұмысымен байланысты болады. Сыныптан тыс жұмыстарды, әдетте, пән мұғалімдері, құқық қорғау органдарының қызметкерлері, ата- аналар, сондай-ақ білім алушылардың арасындағы белсенді оқушы жүргізеді. Құқықтық сауаттылықты арттыру бойынша мектептен тыс тәрбие жұмысы балаларды, жасөспірімдерді және оқушы жастарды құқықтық тәрбиелеу және құқықтық білім беру жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Ол оқудан бос уақытта құқық, практикалық-құқықтық қызмет саласындағы мүдделерді дамыту мақсатында өткізіледі. Сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмыстары олардың мақсаттары, міндеттері, мазмұны мен әдістемесі бойынша ерекшеленеді. Сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмыстарын жүргізудің бірқатар педагогикалық принциптері бар. Сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстардың еріктілік принципі білім алушылардың өздері қызықтыратын сабақ түрін таңдауымен қамтамасыз етіледі. Бұл элективті сабақтарға, үйірмелерге, секцияларға және заң саласындағы сыныптан тыс жұмыстардың басқа түрлеріне қатысты. Қоғамдық бағыт қағидаты үйірмелер, клубтар, бірлестіктер және тәрбие қызметінің басқа да нысандары жұмысының мазмұны қоғамдық маңызы бар сипатта болады, құқықтық сананы арттырудың өзекті міндеттеріне жауап береді, қазіргі заманғы заң ғылымының жетістіктерімен байланысты болады деп болжайды. Бастама және бастама қағидаты құқықтық тәрбие жұмысы барысында оқушылардың өз тілектері, олардың бастамашылық ұсыныстары мен іс- әрекеттері толық ескерілуін талап етеді, сондықтан сыныптан тыс және мектептен тыс іс-шараларды өткізу кезінде әр оқушы белгілі бір қызмет түрін орындайды. Іс-әрекеттің ойын формаларын, құқықтық символизмді, сот-іс жүргізу жағдайларын пайдалану принципі орта мектеп жасындағы оқушылармен жұмыс жасауда ерекше мәнге ие, мұнда ойын әдістеріне қажеттілік жоғары. Қатысушылардың жас және жеке ерекшеліктерін ескеру принципі сыныптан тыс және мектептен тыс іс-әрекеттерді жүзеге асырудың мазмұнында, формаларында, әдістерінде, тәрбиешілер мен тәрбиеленушілер арасындағы қарым-қатынас сипатында көрінеді [33]. 394 Құқықтық тәрбие бойынша сыныптан тыс, мектептен тыс іс-әрекеттегі бұқаралық, топтық, жеке жұмыс жүргізу, кино-телефильмдерді талқылаудан, экскурсиялардан, оқырман конференцияларынан, әңгімелерден, пікірталастардан, ауызша журналдардан, ойындардан, қойылымдардан, үйірмелердің, клубтардың, ғылыми қоғамдардың және т.б. жұмыстарынан тұрады. Құқықтық тәрбиенің бұл формалары өте маңызды тәрбиелік мәнге ие, оқушылардың құқықтық білімін кеңейту, моральдық-құқықтық тәжірибе жинақтау, заңды мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру, заңдарды бұзу мен қоғамға қарсы әрекеттерге ымырасыздықты тәрбиелеу мәселелерін шешеді. Құқықтық тәрбие жұмысы кезінде ұлттық мәнмәтіннің маңызы аз емес, жұмысқа қазақ мәдениетінің компоненттерін, қазақ халқының салт-дәстүрлерін енгізу, қазақтардың алғашқы құқықтық негіздерімен танысу білім алушыларда азаматтық сезімін, Қазақстанның құқықтық идеологиясына қатыстылығын нығайтады. Сыныптан тыс, мектептен тыс жұмыстар құқықтық фактілер мен құбылыстарды мұқият, ыждағатты таңдау қажеттілігін білдіреді. Мысалы, кейбір жағымсыз жағдайларды, қылмыс жасау фактілерін шамадан тыс жариялауға жол бермеу мүмкін емес. Бұл білім алушылар кеңестік қоғам өмірінің кез келген саласындағы жалпы жағдайды дұрыс қабылдамауына әкелуі мүмкін, кейде еліктеуге деген ұмтылысты тудырады. Заң азаматтардың, қоғамның, мемлекеттің тіршілік әрекетінің алуан түрлі салаларын реттейді. Сондықтан құқықтық ұғымдар жүйесін қалыптастыру үшін оның әртүрлі компоненттері ашылуы керек. Заңның жазалау функциясына шамадан тыс көңіл бөлу құқықтық тәрбиені мектеп оқушыларын қорқытуға әкелуі мүмкін. Құқық мәселелерін зерделей отырып, оқушылар ең алдымен заңдардың терең адамгершілік негізділігіне, орындылығына, адамгершілігіне көз жеткізуі, құқық бұзушыларға төзбеушілікті дамытуы, құқықтық – белсенділікті қалыптастыруы тиіс [34]. Тәрбиелік және профилактикалық мақсаттарда тергеу органдарының, сараптамалық мекемелердің ғылыми-техникалық жабдықталуының жоғары деңгейін көрсету маңызды және қажет, осылайша жазадан жалтарудың мүмкін еместігін дәлелдейді. Бірақ сонымен бірге қылмыс жасаудың әдістері мен «тәсілдер» туралы егжей-тегжейлі сипаттамасы бар кітаптың мақаласын оқып, талқылауға ұсынбау керек. Бұл зиянды қызығушылықты тудыруы мүмкін және берілген білім керісінше, оқушының қылмыстың іздерін қалай жасыру және жазадан жалтару жайлы мұғалімге қарсы әсер етуі мүмкін. Құқықтық тәрбие бойынша сыныптан тыс, мектептен тыс жұмыстардың тиімділігі бірқатар жағдайларға, соның ішінде нақты жоспарлауға байланысты. Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысы жоспарының «Құқықтық сананы қалыптастыру, азаматтық жауапкершілікті тәрбиелеу» бөліміне мақсаттылығы мектептің нақты жағдайлары мен мүмкіндіктерінен туындайтын сыныптан тыс, мектептен тыс қызмет те кіреді. Жоспарды әзірлеу кезінде оған қойылатын негізгі талаптарды ескеру қажет. Олар, біріншіден, құқықтық тәрбие міндеттеріне сәйкес келетін сыныптан тыс, мектептен тыс жұмыс формаларының мақсаттылығын 395 қамтамасыз етуден тұрады, олардың әртүрлі тәсілдерімен үйлеседі (ауызша сөйлеу, оқу әдістері оқушылардың практикалық іс-әрекетін ұйымдастырумен байланысты). Екіншіден, балалардың қызығушылығын қолдау. Балалардың не қызықтыратынын, неге қызығатындығын білу маңызды және оны жоспарда ескеру керек, олар қызықтырудан гөрі жақсы көруі керек. Үшіншіден, сабақтастық пен дәйектілікті қамтамасыз етуде: әрбір келесі оқиға алдыңғы оқиғаның жалғасы болып табылады және оны оны күшейтеді. Төртіншіден, жоспардың дұрыстығын, жұмыс нысандары мен әдістерінің балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкестігін, ұжымның даму дәрежесін қамтамасыз ету қажет. Мысалы, жол ережелерін ойын түрінде үйрену IV-V сынып оқушыларының қызығушылығын тудыруы мүмкін және сәйкесінше оларды қатты қабылдайды. Жоғары сынып оқушылары бұл тақырыпты жай ғана бей-жай қабылдайды. Бірақ егер сіз оны көлік жүргізуді зерттеумен байланыстырсаңыз, онда сіз айтарлықтай тәрбиелік нәтижелерге қол жеткізе аласыз. Қорытындылай келе, жоспарлаудың дәйектілігін қарастыру қажет. Сыныпта жұмыс жоспарын жасамас бұрын, жалпы мектеп жоспарымен танысу керек. Жоспарды сыныпта жұмыс істейтін пән мұғалімдерімен келісу маңызды. Жоспардың нақтылығы оның шындығымен байланысты және ол білім беру міндеттерін нақты тұжырымдауды, оқиғаға жауапты адамдарды қатаң және дәл анықтауды, оны орындау мерзімдерін талап етеді. Жоспардың дәлдігі мен нақтылығы оның сызбасында көрсетілуі керек. Орта буын оқушыларын шығармашылық бастама, ғылыми ізденіс, қызу ойлау қажеттілігі қызықтырады. Құқықтық үйірмеде зерттеу жұмыстарынұйымдастыруға болады. Құқықтық үйірменің зерттеу жұмысы әдетте келесі ретпен ұйымдастырылады: тақырыпты таңдау; тақырып бойынша жұмыс жоспарын құру; әдебиеттерді таңдау және зерттеу; эксперименттік және іздеу жұмыстары; нәтижелерді өңдеу, оларды ресімдеу (хабарлама, баяндама, реферат дайындау); үйірме отырысында жұмыс нәтижелерін тыңдау. Терең зерттеу жұмыстары оқушылардың ғылыми орталықтарында жүзеге асырылады. Олардың мақсаты – оқушыларды құқық бойынша ғылыми қызметке тарту, олардың қабілеттерін дамытуға ықпал ету, құқық насихаттаушыларын, құқықтық тәрбие жөніндегі іс-шараларды ұйымдастырушыларды дайындау [35]. Оқушылар алған құқықтық білімді іс жүзінде сәтті жүзеге асыру үшін оларды бекіту, білім алушылар заңды мінез-құлық дағдыларын дамыту, балама жағдайда өздігінен дұрыс шешім қабылдау мүмкіндігі қажет. Бұл дағдыларды қалыптастыру үшін арнайы ұйымдастырылған ойын үлкен мүмкіндіктер береді. Құрылған ойын жағдайында оқушылар кейіпкерлеріне жанашырлық танытады, олардың моральдық – ерік қасиеттерін игеруге тырысады, басқалардың тәжірибесін қарқынды қабылдайды, басқалардың іс-әрекеттеріне, мінез- құлқына қатысты балама шешімдерді таңдау дағдыларын дамытады. 396 Ойын жағдайы көбінесе адамның эмоционалды саласына әсер етеді, білім алу процесінде қарым-қатынас дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Көрермендердің қатысуы, команда алдында сөйлеу сапасы үшін жауапкершілік сезімі мектеп оқушыларының жақсы өнер көрсетуге деген ұмтылысын тудырады, бұл ойынға қажетті білімді игеруге ықпал етеді. Рөлдік ойынға қатысушылардың әрқайсысы («судья», «адвокат», «прокурор», «заң кеңесшісі») хабарлаған құқықтық мәліметтер мектеп оқушылары үшін өз білімінің сапасына ие болады. Ойын баланың іс-әрекетінің мақсаты мен тәуелсіздігін біріктіреді, осылайша айтарлықтай тәрбиелік әсерге қол жеткізіледі. Рөлдік ойынның құқықтық тәрбиенің басқа құралдарынан артықшылығы және оның қатысушыларға ғана емес, көрермендерге де эмоционалды әсері. Қатысушылар орындаушыны тек оқушы, олардың досы ғана емес, маман, қоғамдық немесе саяси қайраткер ретінде көреді. Осындай ұсыныспен құқықтық білім енді ақпарат қана емес, сонымен бірге тәрбиенің маңызды факторы болып табылады. Ойын жағдайының әсері неғұрлым күшті болса, балалар өз рөліне тереңірек үйренеді. Бұл жағдайда шараны танымдық және ойын-сауықтың «мөлшерінде» сақтау өте маңызды. Ойынның үздіксіз ойын- сауыққа айналуына жол бермеу керек. Ойынның тәрбиелік әсері, егер ол өзіндік спектакльге айналса, азаяды. Бұл ойын қайталанған кезде, оқушылар жатталған рөлдер мен еркін импровизацияның элементтері аз болған кезде орын алуы мүмкін. Оқушылардың шығармашылығын ынталандыру, проблемалық жағдайларды қою, жаңа фактілерді таңдауға тарту және т.б. арқылы сіз бұл – қауіптен аулақ бола аласыз. Оқушылар дайын сценарийлер бойынша ойынды қайталаудан гөрі жаңа ойындар жасауға көбірек ұмтылады. Осылайша, құқықтық тақырыптарда ойнау құқықтық тәрбиенің маңызды міндеттеріне қол жеткізудің: құқықтық білімді хабарлау, заңды мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру, белсенді өмірлік ұстанымды қалыптастыру, өз іс-әрекеттері үшін жауапкершілік тиімді құралы болып табылады [36]. Ойын элементтері құқықтық тәрбиенің басқа түрлеріне енгізілуі мүмкін. Оқушылар құқықтық тақырыптағы кроссвордтарды, жұмбақтарды, жұмбақтарды және т.б. шешуге құштар. Тәрбие жұмысында құқық мәселелері бойынша танымал ғылыми – әдебиеттерді қолданудың көптеген формалары мен әдістері бар. Бұл әңгімелесулер, викториналар, тақырыптық кітап көрмелері, құқық бойынша жаңа әдебиеттерге шолулар, этикалық тақырыптағы іс-шараларда құқық мәселелері бойынша газет және журнал мақалаларының материалдарын пайдалану. Құқықтық тақырыптар бойынша әңгімелер мен пікірталастар оқушылардың құқықтық тәрбиесінің қажетті буыны болып табылады. Педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылған конференциялар, әңгімелер мен пікірталастар, білім алушылар ұжымының қоғамдық пікірін тәрбиелеу және нығайту, негізделген пайымдаулар, бағалау, белсенді өмірлік ұстанымды қалыптастыруға ықпал етеді. жүктеу/скачать 5.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|