Білім беру бағдарламасы 6В01200 «Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі»
жүктеу/скачать 1.22 Mb. Pdf көрінісі
|
|
№27 дәрістің тақырыбы: Тіл дамыту әдістемесі Дәріс мазмұны: Тіл дамыту әдістемесі жұмысының маңызы мен міндеті, салалары. Тіл дамыту – тәрбие құралы. Тіл дамыту әдістемесі жұмысының маңызы мен міндеті, салалары. Тіл дамыту – қазақ тілін оқытудың негізгі ұстанымы. Сӛйлеу туралы ұғым және оны дамыту. Сӛйлеу әрекет ретінде, оның түрлері мен қызметі. Оқушылардың сӛйлеуіне қойылатын талаптар. Сӛйлеу ойлауды дамыту құралы. Ойлауды дамыту – сӛйлеу жағдайларының негізі. Тіл дамыту – тәрбие құралы. Мұғалімнің сӛйлеу мәдениетіне қойылатын талаптар. Бастауыш мектепке арналған еңбектерде «тіл ширату», «тіл жетілдіру», «тіл ұстарту», «тіл дамыту», «байланыстырып сӛйлеу дағдысы» секілді терминдер ұшырасады. Осы терминдердің мағынасын алғаш рет айқындап, олардың ӛзіндік ерекшеліктерін белгілеген ғалым – профессор С. Рахметова. С.Рахметова терминдердің әрқайсысына мынандай түсінік берген: «... Бұл еңбегімізде, тіл дамыту» терминін қолданып отырмыз, ӛйткені «тіл ширату» балалардың білетін пассив сӛздерін активтендіру мақсатын кӛздесе, «тіл жетілдіру» кӛбіне баланың тілін түзету мағынасында қолданылады. Ал «сӛз байлығын арттыру» – сӛздікке ғана қатысты. Бізді ойымызша, «тіл дамыту» термині осылардың барлығын қамтиды. Демек, оқушылардың тілін ширатуға, олардың тілін жетілдіруге, шәкірттерді байланыстырып сӛйлеуге үйретуге арналған жұмыстардың барлығы балалардың тілін дамыту мақсатын кӛздейді. Сондықтан, «байланыстырып сӛйлеу» мен «сӛйлеу дағдысын қалыптастыру» терминдерінің ӛзіндік ерекшеліктеріне бар екеніне назар аударған жӛн. Оқушыларды байланыстырып сӛйлеуге үйрету жұмыстары кӛбінесе шығарма мен мазмұндама, яғни оқушылардың ауызша сӛйлеу дағдысын қалыптастыру жұмыстарына «сӛйлеудегі, жазудағы тіл жұмсаудың ӛнегелі үлгілері, сауаттылық, айқын ойлылық, ізеттілікке» үйрететін жұмыстар жатқызылады. Сондықтан оқушылардың сӛйлеу тілін дамыту дегеніміз – шәкірттердің бір-бірімен күнделікті пікірлесуі ғана емес, олардың тілдік қатысы барысында ӛз ойын анық, дұрыс және түсінікті жеткізуге, сӛйлер сӛзінің тілдік нормаларын сақтап, ізетті сӛйлеуге үйрету. Оқушылардың тілін дамытуға арналған алғашқы іргелі еңбектерге А.Байтұрсынұлы, Қ.Жұбанов, Ғ.Бегалиев, С.Жиенбаев, М.Балақаев, Ә.Сәдуақасов, Р.Әміров, Қ.Бозжанова, С.Рахметова, Ф.Ш.Оразбаева, Б.Қабатай, Ә.Жұмабаева т.б. ғалым-әдіскерлердің жұмыстарын атауға болады. С.Рахметова бастауыш мектеп оқушыларының тілін дамытудың мазмұны нені қамтуы қажет деген сұраққа былай деп жауап береді: «Мұнда біз мына сияқты негізгі мәселелерді үйретуіміз қажет, яғни белгілі бір тақырыпты оқыта отырып, баланың сӛздік қорын дамытатын сӛздерді үйрете отырып, жаңа сӛздер жасайтын формаларды меңгеру барысында оларды байланыстырып сӛйлем құрауға, сӛз тіркесіне, сондай-ақ, ойларын ауызша және жазбаша сауатты, жүйелі, дұрыс жеткізуге, сӛйлей білуге мақсат етеді. Ғалым тіл дамыту жұмыстары үш жақты жүргізілсе ғана жемісті болады деп тұжырым айтады. Біріншісі, – оқушылардың сӛздік қорын молайту, екіншісі, – оқушылардың меңгерген сӛздерін құрастыра отырып, сӛз тіркесі мен сӛйлем құрауға үйрету, үшіншісі, – сӛйлеуге үйрету жұмыстары. Ғалым оқушылардың сӛздік қорын молайту жұмыстары олардың тілін дамытудың бір бағыты екендігін дұрыс тұжырымдаған. Мұндай тұжырым оқушылардың тілін дамыту үшін олардың сӛздік қорын молайту қажет екендігін анық кӛрсетеді. Оқушылардың сӛздік қорын молайтудың негізгі мақсатын былайша қорытқан: «Сӛйтіп сӛздік жұмысының мақсаты, сайып келгенде, оқушылардың мәтіндегі сӛзді дұрыс қабылдап, оның мағыналық ренктері мен ерекшеліктерін ұғынуларын, яғни қажетті жағдайларда дереу естеріне түсетіндей дәрежеде балалардың ӛз сӛздеріне айналуын қамтамасыз ету; оқушылар алуан түрлі жаттығулар арқылы үйренген сӛздерінің мағынасын терең түсініп және керекті кезінде мұғалімнің кӛмегінсіз ӛз беттерімен оны дұрыс қолдана алатын дағдыға тӛселеді. Мұны ӛзі оқушылардың білім сапасының жоғары болуына жағдай жасайды». Ғалым оқушылардың тілін дамытудың негізгі бағытына байланыстырып сӛйлеуге үйрету жұмыстарын жатқызады. Сонымен, педагог ғалымдардың еңбектерін зерделей келе, бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту үшін мәтінді игертуге оқушылардың сӛйлеу тіліне мынадай талаптар қойылады: 1. Оқушыны айтайын деген ой-пікірін жүйелі, байланысты түрде айтып беруге жаттықтыру. 2. Әдеби тілдің нормасынан шығып, ауытқып кетпей, оны сақтап, мәнерлеп сӛйлеуге дағдыландыру. 3. Сӛзді, сӛйлемді дұрыс құрап, ойын жүйелі айта білуге дағдыландыру. Жұмыстың бұл түрі сабақтарда негізінен тӛмендегідей әдіс-тәсілдер арқылы жүргізіледі: 1. Сӛздік жұмысы. 2. Ауызша және жазбаша түрде берілген сұрақтарға байыпты, дәл, толық жауап беруге дағдыландыру. 3. Мәнерлеп оқуға дағдыландыру. 4. Кӛркем мәтінге жоспар жасап және сол жоспар бойынша мазмұндауға жаттықтыру. 5. Оқылған шығарманың сюжетін әңгімелеп беру т.б. жүктеу/скачать 1.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|