Білім беру бағдарламасы бойынша 2-ші кешендік мемлекеттік емтихан сұрақтары 3-ші пән «Генетика»
Тұқымқуалаушылықтың цитологиялық және материалдық негіздерін сипаттаңыз
жүктеу/скачать 94.55 Kb.
|
| Тұқымқуалаушылықтың цитологиялық және материалдық негіздерін сипаттаңыз.
Жынысты жолмен кобейетін организмдерде тукым куалаушылыкка жауалты урпактан урпакка берілетін материалдын ата-анадан урпакка отуі урыктану процесінде, ягни аталык жоне аналык жыныс клеткаларынын косылуы кезінде жузеге асады. Олай болса, тукым куалайтын информациянын сакталатын орны клетка болып есптеледі. Бул жагдай жыныссыз жолмен көбейетін организмдерге де тән. Өсімдіктер мен жануарлар клеткасынын курылысында кейбір озгешеліктер болганымен олардын барлығы да цитоплазма мен ядродан турады. Ал ядро мен цитоплазма бір - бірімен тыгыз байланысты біртутас тірі система. Ядро цитоплазмасыз немесе цитоплазма ядросыз тіршілік ете алмайды. Цитоплазманын курамында органоидтар болады. Олар митохондриялар, рибосомалар, лизосомалар, Гольджи комплексі, эндоплазмалык тор және тек өсімдік клеткаларында ғана кездесетін пластидтер. Клетканын бул курылымдыкқ элементтерінін әркайсьнын өзіне тән курылысы мен аткаратын кызметтері бар. Митохондриянын пішіні таякша немесе туйіршік теріздес, ұзындығы 5-7 мкм, ал ені 0,5-1 мкм болып келеді. Онын іші-сыртын мембраналар каптап жатады. Ішкі мембранасында кристалар деп аталатын катпарлар болады. Ор организмдегі клеткалардын туріне карай митохондриянын саны шамамен 2-2,5 мындай болады. Митохондриянын негізгі кызметі клеткаданы заттардын алмасуы ушін кажетті энергиянын корын жинактайды. Ал онын көзі мейлінше энергияга бай косылыс АТФ. Рибосомалар-негізінен эндоплазмалык тор мен ядро қабықшасының сыртқы қабатында орналасатын шағын денелер.Химиялык курамы белок пен РНК - дан (рибонуклеин кышкылы) турады. Рибосомада ДНК мен РНК - нын катысуымен белок синтезі журеді. Лизосомалар - сырты липопротеидті мембранамен коршалган, диаметрі 0,4 мкм-дей белшектер. Олардын курамында клетканын ішіндегі заттарды ыдыратуга катысатын ферменттер жинакталады. Гольджи комплексін ен алгаш рет 1898 жылы клетка цитоплазмасынан Италия окымыстысы К.Гольджи тапкан, сондыктан Ол соның атымен аталады. Гольджи комплексі мембраналар, гранулалар және вакуольдерден туратын курделі курылым. Онда заттар алмасуы процесінде белінетін және клеткадан сыртка шыгарылуга тиісті ыдырау өнімдері - секреттер, кейбір улы заттар т.б. жинакталады. Эндоплазмалык тор бул цитоплазманы торлап жататын әртурлі узынды - кыскылы тутікшелерден турады. Ол клетканын ядросы мен букіл органоидтарын бір-бірімен байланыстырып туратын заттардын алмасу процесіндегі бірден-бір реттеуші система болып табылады. Цитоплазмадағы аса манызды органоид жасыл өсімдіктердін барлык, клеткаларында кездесетін пластидтер. Олар уш турлі болып келеді: фотосинтез процесінде катысаты жасыл тусті пигмент хлорофилл тузетін хлоропластар, туссів лейкопластар жене эртурлі пигменттер тузетін хромопластар. Ядрода негізінен тукым куалаушылыкка жауап беретін генетикалык материал жинакталады және ол клеткадағы тіршілік процестерін реттеуге катысады. Олар пішні мен молшері жағынан әртурлі, көбінесе дөнгелек немесе сопакша болып келеді. Молшері онша улкен болмайды, онын диаметрі 10-30 мкм-ден аспайды. Сонымен тукым куалаушылыктын материалдык негізі болып саналатын зат - хромосома. Ол негзінде клетканын ядросында орналасады. Ал хромосоманын озін көріп, курылысымен танысу тек клетканын бөлінуі кезінде гана мумкін болады. Жалпы организмде клеткалардын екі турі кездеседі. Олар дене (сомалык) клеткалары және жыныс клеткалары (гаметалар). Дене клеткалары митоз жольмен, ал жыныс клеткалары мейоз жолымен болінеді. жүктеу/скачать 94.55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|