«Білім беру жүйесіндегі қазақ ұлттық мектебінің қалыптасуы мен дамуы»
Бастауыш мектептердің түрлері мен даму /1915-1941 жж./
жүктеу/скачать 1.91 Mb. Pdf көрінісі
|
|
1.3 Бастауыш мектептердің түрлері мен даму /1915-1941 жж./ Біз өз зерттеулеріміз де Қазақстан тарихындағы даму кезеңдеріне сүйене отырып, 1915 жылдан яғни, патшалық Ресей үкіметнің соңғы жылдарына бастау алып, Кеңес үкіметі орнағаннан 1917-1918 жылдар қазан төңкерісі мен жаңа қоғамдық құрылымның орнауындағы мәдени, оқу-ағарту жұмыстарының бастау кезеңі. 1918-1920 жылдары Қазақстандағы азамат соғысы және 1921-1923 жылдар аралығында жаңа экономикалық саясатқа көшу кезеңі мен 1924-1925 жылдар – Қазақстанның экономикалық, халықтың әлеуметтік жағдайын қалпына келтірудің соңғы кезеңі. 1926-1932 жылдар – социализмнің экономикалық іргетасын бекіту мен 1921-1932 жылдар – кеңестік мәдениет құрылысын дамыту [114] және кеңестік жүйенің беки түсіп, өз ықпалының күш алған кезеңдері 1933-1941жылдар аралығындағы оқу- ағарту саласындағы түрлі іс-шаралар мен мектептердің құрылымдық жүйесінің жаңару және қайта құру орын алған кезеңдік уақыт ретінде өзіндік орын алады. Зерттеліп отырған тақырыптағы 1915-1941 жылдар аралығында патшалық Ресей және кеңестік қоғам тұсындағы білім беру мен оқыту мәселелерін жалпы «халық ағарту» деп қарастырылып, ондағы мектеп және де басқа типтегі немесе сатылы деңгейдегі оқу-тәрбие мекемелерінің мазмұндық құрылымын сол кездегі қоғамдық құрылымның аясындағы саяси- идеологиялыққа бағындыра отырып екі атаулық сөз тіркестерімен негіздеп отырған. Осы тұрғадын келген де өмірдің, қоғамның даму заңдылығына сәйкес халыққа және түрлі топ өкілдерін сол қоғамның дамуына үлес қосатын әлеуметтік ортаны дайындауға мүмкіндік беру үшін білім беру мен оқытуды заманауи сұраныстарға үйлесімді ұйымдастыру табиғи заңдылық болып табылатыны анық. Бұл кез келген қоғамның дамуына ықпал жасаушы үлкен күш және дамудың бағытындағы саяси идеологияны жүзеге асырушы әрі өмірлік тәжірибеде қолдануға мүмкіндік беретін құрал. Сондықтан кез келген қоғамның күрделі, әрі мәні үлкен салаларының бірі болып табылатын халық ағарту, яғни, адамдарға білім беру және оны ұйымдастыру түрлерін іске асыру жұмыстары. Халықты сауаттандыру, мектеп жасындағы балаларды оқуға тарту, орын алып отырған сауатсыздықты жою, білім беруді түрлі сатылы деңгейде ұйымдастыру алқылы мамандар даярлау, сауатты жұмысшы тобын құруда барысында атқарылатын жұмыстардың мазмұнын «халық», «ағартушылық», «халық ағарту» деген қолданбалы атаулы ұғымдардың мағынасын ашып кету қажет деп түсінеміз. 54 Халық /тұрғындар/ – қандай да бір аумақта тұрақты дамыған немесе бүкіл жер шарын жайлаған адамдар жиынтығы [115]. «Халық» дегеніміз – жалпы бір елдің бүкіл тұрғын жұрты, қоғамдық дамудың әртүрлі сатыларында таптық құрамы түрліше болып келетін, тарихи өзгеріп отыратын әлеуметтік топтардың бірлігі [116]. Ағартушылық – XVIII-XIX ғғ. дамыған идеялық ағым. Ағартушылық – қоғамдық-саяси ағым. Оның өкілдері ізгілік, әділеттілік идеялары мен ғылыми таным-білім негіздерін тарату жолдары арқылы қоғам кемшіліктерін түзетуге, оның талғам-талаптарын, саясатын, тұрмысын өзгертуге күш салды. Ағартушылар қатарына шетелдік және отандық ғалымдар мен ақын-жазушы, дангой-пәлшапылар енеді. Олар өз уағыздарын қоғамның барлық топтары мен жіктеріне, әсіресе билік иелеріне бағыштады. Қоғамдағы кертартпа көріністердің бәрі адамдардың надандығынан, олардың өздерін бағалай білмеуінен деп түсіндірді. Ағартушылық шіркеулік идеология ықпалына, діни наным-сенімдерге қарсы болды. Ағартушылар сол қоғамда әлеуметтік көзқарастардың қайта қалыптасуына ықпал жасады. Ағартушылар қоғам дамуындағы сананың айқындаушы рөлі туралы түсініктерге ден қойды. Ағартушылық 18 ғасырда әлеуметтік көзқарастардың қалыптасуына едәуір ықпал етті. Шығыс елдеріндегі ағартушылықтың өзіндік сипаты бар [115]. «Халық ағарту» ұғымы – қоғам және мемлекет мүддесі мен қажетіне сәйкес халыққа білім беру, тәрбие мәселелерін жүзеге асыратын іс- шараларының жүйесі. Халық ағарту жүйесін қамтитын білім беру орындарына мыналарды жатқызамыз: мектепке дейінгі тәрбие мекемелері; жалпы білім беретін мектептердің барлық түрлерін; кәсіптік-техникалық, арнаулы орта, жоғары оқу орындары; мамандық арттыру оқулар түрлері; мектептен тыс мекемелер; кешкі оқу; сырттай оқу - деп беріледі [116]. Зерттеу тақырыбының қарастырып отырған кезеңінде яғни, ХХ ғасырдың басында – патшалық Ресейдің самодержавиялық қоғамы мен кеңестік қоғам жүйесінің орнаған алғашқы жылдарында Қазақстандағы бастауыш мектептердің түрлері мен құрылымдық жүйесін және ондағы білім беру бағыттары бойынша топтастырылу төмендегідей: жүктеу/скачать 1.91 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|