БерілгендердіЈ атауларыО›у шифрларыныЈ соЈ“ы сандары0123456789Тасымалдау ±за›ты“ы, км

БерілгендердіЈ атауларыО›у шифрларыныЈ соЈ“ы сандары0123456789Тасымалдау ±за›ты“ы, км

1. 
   1600100012001300900750125015001100950КЇндік жЇріс, км/кЇн.
   

авт

450

1. 430130

1. 390155

1. 340200

1. 400145

1. 450160

1. 470155

1. 375170

1. 360110

1. 385100

410Время на доп.

ТЇсіру орнына дейінгі операция, са“.

Су

Тж

5.5

9.04.0

8.07.5

7.03.5

7.55.0

8.56.0

9.54.5

103.0

6.54.0

6.06.5

5.5љосымша операциялар уа›ыты, са“.

Су

Тж

авт

5.0

6.0

4.5

6.5

7.0

5.5

4.0

7.5

8.0

8.5

Су

Тж

22

2319

2120

2221

2422

2620

2718

1725

1916

14

20

20љосымшаорын“а тЇсіру орнына дейінгі операция, са“.Су Тж

авт5.0

7.0

6.5

6.0

4.5

6.0

5.5

8.0

9.0

7.5

5.0

1. 
   љоз“алмалы ›±рылым санын аны›тау.
   
2. 
   Кйліктік процестерді ±йымдастыру жЩне технология туралы жалпы тЇсінік.
   
3. 
   Тасымалдау йздік ›±ны.
   
4. 
   Жолаушыларды жЩне жЇкті жеткізу мерзімі жЩне жылдамды“ы.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
5–ДЩріс. Темір жол кйлігі

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   Темір жол кйлігі.
   
2. 
   Темір жолдыЈ шы“у жЩне даму тарихы.
   
3. 
   Темір жолды бас›ару жЩне ±йымдастыру, техникалы› элементтердіЈ негізгі тЇсініктері.
   

ЖЇк жЩне жолаушыларды рельстік жолдармен вагондардыЈ кймегімен локомативтік немесе моторвагонды›, сЇйретпе ар›ылы тасымалдайтын кйлік тЇрі.

љазіргі темір жол кйлігі – темір жол жЇйесініЈ ±за› даму процесініЈ нЩтижесі жЩне оныЈ жеке элементтерін жетілдіру: жолдар, станциялар, вагондар сЇйретпе ›±ралдары, дабыл, байланыс жЩне та“ы бас›а.

Темір жол кйлігініЈ пайда болуы – ірі йнеркЩсіптіЈ пайда боуымен, Щсіресе тау – кеЈ йндіру жЩне металургияныЈ дамуымен ты“ыз байланысты. 18 “асырдыЈ ая“ы мен 19 “асырдыЈ басында капитализмніЈ дамуымен жЇк айналымыныЈ ›±рылымы біржола йзгерді, темір кенін, кймірді, орман жЩне ›±рылыс материалдарын жаппай тасымалдау ›ажеттілігі туды.

Ал“аш›ы Щлемдегі жалпы ›олданыста“ы бу сЇйретпесімен Стоктон – Дарлигтон (Англия, 21 ша›ырым) 1825 жылы Дж. Стефенсонмен ›±рыл“ан. 30 жылдары темір жол – Австрияда, Германияда, Бельгияда, Францияда жЩне та“ы бас›а пайда болады. 1830 жылы АљШ – та бірінші темір жол ашылды. Ресей темір жол ›±рылысын баста“ан, ал“аш›ы мемлекеттер ›атарында болды.

1850 – 1870 жылдары бас›ада ›±рылы›тарда темір жол ›±рылысы: Азияда, Африкада, ОЈтЇстік Америкада жЩне Австралияда басталды. Темір жол ›±рылысы кейінгі жылдары ірі кйлемде жЇрді, уа›ыт жЩне мемлекеттер бойынша теЈсіздікте жЇрді. 20 “асыр басында бЇкіл Щлемде темір жол жЇйесі 1 млн. ша›ырым“а йсті. ЕЈ ірі жолдар жЇйесініЈ йсуі 1880 – 90 жыл аралы“ында жЩне 1914 – 18 жылдары 1-ші дЇниежЇзілік со“ыстыЈ алдында, б±л кезде орташа есеппен іске ›осу“а жылына 20 мыЈ ша›ырым темір жол тапсырылды. Темір жолдыЈ жо“ары йнімі 19 “асырда бас›а кйліктермен салыстыр“анда, олардыЈ ірі арты›шылы“ында.

Осылайшы ал“аш›ы темір жолдар бойынша жЇктерді тасымалдау 4 – 7 рет арзан, автокйлікпен жЩне таяз сулы йзендер мен каналдар бойынша ба“асы тймен темір жол техникасын жетілдіру жЩне тасымалдау кйлемініЈ йсуі ары ›арай тасымалдау ба“асыныЈ тймендеуіне Щсер етті.

БЇгінгі љаза›стан Республикасында темір жол бойынша жЇктерді тасымалдау дифференциалды; жолаушы ша›ырымдары да т±ра›ты йзіндік йсуде. Біра›, темір жол бойынша тасымалдаудыЈ йзіндік ба“асы тек жо“ары жЇк тасымалында (мысалы, КСРО-да 18 млн. ша›ырым, 1 ша›ырым іске ›осу жЇйесініЈ ±зынды“ы) жЩне жо“ары тасымалдау ±за›ты“ы (мысалы, КСРО-да 861 ша›ырым) жЩне де ауыр салма›ты поездармен тасымалдауды іске асыру кезінде (250 т. жо“ары брутто). Темір жол ар›ылы ›ыс›а аралы›тар бойынша жЇк тасымалдау жалпы жеЈіл салма›ты поездармен кішігірім тасымалдау, йзіндік тасымалдау бірнеше есе йседі жЩне кйптеген жа“дайда автокйлікпен жЇктерді тасымалдау жо“ары болып келеді. Темір жол бойынша жЇктерді жеткізу жылдамды“ы йзіндік жЩне труба ар›ылы кйліктермен салыстыр“анда екі есе жо“ары, біра› автокйлікпен жЩне авиакйлікке ›ара“анда тймен. Мысалы, КСРО-да темір жол бойынша жЇктерді жеткізу жол жЇру кезінде вагондардыЈ барлы› тЇрлерініЈ т±руын есептегенде 240 – 320 ша›ырым тЩулікте немесе 10 – 12 км/са“. ›±райды. Жолаушылар поездарыныЈ ›оз“алыс жылдамды“ы (эксперстерді санама“анда) ›азіргі автобустардыЈ ›оз“алыс жылдамды“ына жа›ын. Темір жолдардыЈ йткізу мЇмкіндігі жо“ары бірнеше млн. тонна жЇкпен жылына (біркелкі жЇйе бойынша) 100 млн. тонна Щр жа›тарына (екі жолды жЇйе бойынша). Темір жол тасымалдары жыл мезгілініЈ жЩне тЩуліктіЈ уа›ытында Їнемі жЇзеге асырылады.

Темір жол жЇйесініЈ жылдам дамуына 19 “асырдыЈ ая“ы – 20 “асырдыЈ басы Щскери – стратегиясыныЈ Їлкен мЩніне Щсер етті. Осымен басты Їлгіде кйптеген мемлекеттерге темір жол ›±рылысын салу“а мемлекеттік кймек болады. 20 “асырдыЈ 70 жылдардыЈ басында ірі мемлекеттердіЈ ішінен АљШ – тыЈ барлы› темір жолдары жеке болады. љал“ан капиталистік Щлемде 85% темір жол жЇйелері мемлекеттік, соныЈ ішінде °лыбританияда 90% жо“ары, ФРГ –да 85%, Италияда 77%, Бельгияда 88%, Жапонияда 80% жо“ары революция“а дейінгі Ресейде 1913 жылы 70% темір жол жЇйесі мемлекеттік жЩне 30% жеке болады. Капиталистік мемлекеттерге темір жол ›±рылыстары кезінде ірі ›аржылы› алая›тыЈ жЩне ›азынашылды› жасалды. Темір жол тасымалдары бас›а кйлік тЇрлерімен тасымалдаумен салыстыр“анда кйптеген аудандарда монопольдік жа“дайды арзандатты. Б±л 19 “асыр еЈ ›олайлы тарифтерді темір жол бойынша тасымалдау“а орнату“а жЩне Їлкен табыс алу“а септігін тигізді. Темір жол кйлігініЈ дамуы капиталды орталы›тандыру“а тЇрткі болды. 19 “. 1 ша›ырым темір жол жЇйесін ›±ру, 50 – 100 мыЈ. рубль алтынмен айналды. Осыдан шы“аратынымыз, ірі емес ›±рылыс тек жеке млн.

изін тексеруге арнал“ан с±ра›тар:

1. 
   Темір жолдыЈ шы“у жЩне даму тарихы.
   
2. 
   Темір жолды бас›ару жЩне ±йымдастыру, техникалы› элементтердіЈ негізгі тЇсініктері.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
6–ДЩріс. Автомобиль кйлігі

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   Автомобиль кйлігі.
   
2. 
   Автомобиль кйлігініЈ шы“уы туралы.
   
3. 
   Автомобиль кйлігін бас›ару жЩне ±йымдастыру, техникалы› элементтердіЈ негізгі тЇсініктері.
   

Автомобиль кйлігі, рельстік емес жолдармен жЇктерді жЩне жолаушыларды тасымалдайтын кйлігі тЇрі. Автомобиль кйлігі – негізгі ортасы орынды пайдалану“а ›олданылады – жЇктерді тасымалдау жЩне жеткізу магистральды кйлік тЇрлеріне, йнеркЩсіптік жЩне ауыл шаруашылы› жЇктерін ›ыс›а ›ашы›тар“а, ›алааралы› тасымал, сауда Їшін жЩне ›±рылыс Їшін жЇктерді тасымалдау. Автомобиль кйлігі – алыс ›ашы›тар“а тез бЇлінетін, йте ба“алы, жедел жеткізуді ›ажет ететін, бас›а кйлік тЇрлерімен салыстыр“анда жЇктерді ыЈ“айсыз тасымалдайды. љазіргі кезде автомобиль кйлігісіз ешбір шаруашылы› саласыныЈ ›ызметі мЇмкін емес.

Автомобиль кйлігі – 20 “. автомобиль йндірісініЈ йсуі жЩне автомобиль жолдарыныЈ ›±рылысыныЈ йсуі шегінде дами бастады. Егер 19 “. темір жол кйлігі, ішкі сулы жЩне ат кйлігі итеріп жіберіп, кеЈ тарал“ан кйлік тЇрі болады, 20 “. дамып келе жат›ан автомобиль кйлігі темір жолын итеріп жібереді.

Автомобиль кйлігініЈ 1913 – 1965 жылдарда бір бйлігі (ішкі жЇк айналымы) Щлемде 0,2% -дан 17,1% -“а йсті, ал темір жол кйлігі сЩйкесінше 72,9% -дан 50,7% кемиді. Автомобиль кйлігі – капиталистік мемлекеттерде бас›а кйліктермен бЩсекелестік кЇресте, Щсіресе темір жол жЩне (кейбір мемлекеттердіЈ шектеу шараларын ›абылда“анына ›арамастан) бас›а кйлік тЇрлерімен салыстыр“анда йте жо“ары дамуда. Автомобиль кйлігімен жЇктерді тасымалдау кйлемі 1964 жылы бЇкіл Щлемде 53 млрд. т. йсті, ал жЇк айналымы – 1370 млрд. т. экономикалы› дамы“ан капиталистік мемлекеттерге 77,9 жЇк айналымы Їлесі болады.

Автобуспен бЇкіл Щлемде жолаушыларды тасымалдау (Щлеуметтік мемлекеттерсіз) 1963 жылы 12,5 млрд. жолаушылар (1950 – 45,1 млрд.) соныЈ ішінде ›алааралы› хабарламалар 17,8 жЩне ›алалы› 27,3 млрд, жолаушылар. Еуропа жЩне АзияныЈ бйлігіне 35% жолаушылар бЇкіл Щлемнен автобустармен тасымалданады. 1964 жылы жеЈіл автомобильдер 282 млрді жолаушы тасымалдады. ОлардыЈ ішінен СолтЇстік Сібірге – 50%, Еуропа“а – 38%. 1964 жылы Шлемдік жолаушылар айналымы 922 млрд-›а жетті жЩне 3344 млрд жолаушылар-км (жеЈіл автомобиль). КСРО- да автомобиль кйлігі капиталистік мемлекеттерге ›ара“анда кейінен дами бастады. Патшалы› Ресейде автомобиль кйлігі на›ты бол“ан жо›. 1-ші дЇние жЇзілік со“ыс ›арсанында Ресейде 8,8 мыЈ автомобиль, арты› жері жеЈіл шенеуніктерге,помешниктерге, фабриканттар“а жатады. КСРО-да отанды› автомобиль йндірістік ›±р“аннан кейін жо“ары ›ар›ынмен дами бастады. Автомобиль кйлігініЈ КСРО-да“ы жылды› жЩне болаша› мемлекеттік жоспарлармен ,м±нда оныЈ ж±мысы бас›а кйлік тЇрлерімен координациялы› мЇмкіндігі есептеледі. КСРО-да автомобиль кйлігі бірыЈ“ай кйліктік жЇйе ретінде дами бастады.

Автомобиль кйлігімен жЇктерді тасымалдау 1940 жылдан 1967 жылдар аралы“ында 14 рет, ›алалы› хабарлама ар›ылы жолаушыларды тасымалдау -38 рет, ›ала ішілік тасымал тек автобуспен 43-рет йсті. 1967 жылы автомобиль кйлігініЈ бір бйлігі жалпы тасымал кйлемі 78,5%-ды ›±рады.Автомобиль кйлігі 4 есе кйп жЇк, бас›а кйлік тЇрлеріне ›ара“анда кйп тасымалдады.

Автомобиль кйлігі бас›а барлы› кйлік тЇрлеріне ›ара“анда йте аз, жЩне 14,2 км ›±рады, темір жол кйлігініЈ орташа ±за›ты“ы 830 км теЈіздік 2013 теЈіздік миля 3718 км, йзендік 493 км, онда оныЈ жЇк айналымы 5,3% КСРО-ныЈ бас›а кйлік тЇрлерініЈ жЇк айналымыныЈ жалпы кйлемін ›±рады.

Автомобиль кйлігініЈ жЇкті жеткізу жылдамды“ы жо“ары. Егер жЇктерді темір жол ар›ылы жеткізу жылдамды“ын ескерсек кЩдімгі поездар 100% , онда Автомобиль кйлігі ›ала аралы› тасымалдарда 180-200% ›±райды. Автомобиль кйлігініЈ ›ыс›а ›ашы›ты›тар“а жЇк жеткізу жылдамды“ы 10-12 км, бас›а кйлік тЇрлерімен салыстыр“анда йте жо“ары. 1967 жылы автомобиль кйлігі жалпы ›олданыста“ы КСРО-“а 23-млрд, жолаушылар тасымалдады. Жалпы ±за›ты“ы 1,5 млн км жо“ары т±ра›ты ж±мыс істейтін ›ала аралы› жолаушыларды тасымалдайтын автобустар жетті. Совет Ода“ыныЈ автомобиль кйліктерінде 5 млн-нан кйп ж±мыс істейді. Автомобиль кйліктерініЈ ж±мыс істеу аясы кеЈейді. Біра› кйп еЈбекті жЩне а›шалай шашылу автомобиль кйліктерінде бас›а кйлік тЇрімен салыстыр“анда аз жЇк кйтеруі жЩне автомобиль сыйымдылы“ы, жЇктерді салыстырмалы алыс ›ашы›ты›тар“а тасымалдау кйп, автомобиль кйліктері экономикалы› тиімді, себебі жЇктерді есіктен есікке ›осымша жЇктіліксіз тиеу-тЇсіру ж±мыстарын шашылуын кемітеді, біра› жЇктіЈ жолда болу уа›ытында ›ыс›артады.

АвтомобильдердіЈ ірі кйліктік кЩсіпорындар да шо“ырлануы автомобиль кйліктерініЈ тасымалдар“а ›атысу бйлігін ±л“айтып ›оймай т±ра›ты тЇрде кйлік процессін мЇлтіксіз, прогрессивтік тасымалдау тЩсілдеріне енгізу кйліктік – экспедициялы› ›ызмет кйрсетуді жа›сартады, рационалды› емес тасымалдарды ›ыс›арту“а, тікелей жЇктерді йндіруші мен сатып алушы“а тасымалдауды ±йымдастыру.

изін тексеруге арнал“ан с±ра›тар:

1. 
   Автомобиль кйлігініЈ шы“уы туралы.
   
2. 
   Автомобиль кйлігін бас›ару жЩне ±йымдастыру, техникалы› элементтердіЈ негізгі тЇсініктері.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
7–ДЩріс. изен (ішкі су) кйлігі

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   изен-су кйлігі.
   
2. 
   изен кйлігініЈ шы“уы жЩне дамуы тарихы.
   
3. 
   изен кйлігін бас›ару жЩне ±йымдастыру, ткхника, технология ерекшеліктері.
   

изен-су кйлігі елдердегі жыл мезгіліне байланысты ж±мысына ›арамастан, бас›а кйлік тЇрлерімен салыстыр“анда арты›шылы›тар“а ие. ®лкен йзендерде су жолдарын ±йымдастыруда“ы шы“ын теміржол салуда кеткен шы“ындармен салыстыр“анда 8 - 10 есе аз. Магистральды суларда тасымалдаудыЈ йзіндік ›±ны теміржолда“ы тасымалдау“а ›ара“анда 35% тймен жЩне автомобильге кара“анда 3 – 5 есе аз.

Адамдар ерте заманнан бері йзендерді ›оз“алыс, жол ретінде пайдаланады. Б. з. мыЈ жыл б±рын Месопотамияда, Ежелгі Египетте, Ежелгі љытайда желкенді жЩне ескекті кемелер ›олданылды. Ресейде суда жЇзудіЈ кйп“асырлы› тарихы бар. Ежелгі славяндар хабарлама жіберудіЈ таби“и жолы йзендер мен кйлдердіЈ жа“асына ›оныстан“ан. Славяндар 9 “. су кемелерімен Дон, Волга жЩне Каспий теЈізінде жЇзген.Балты› теЈізін љара теЈізбен байланыстыратын Волхов-Днепр жолдарымен кеме керуендері жЇзген. 18 -19 “. басында волоктардыЈ орнына жасанды су жЇйелері ›±рылды: Вышневолоцкая (1708), Тихвинская (1811), Мариинская (1810) жЩне бас›алар.

19 “. басында орыстыЈ йзен-су ›±рылысында металл пайдаланыла бастады. Б±л уа›ыт кемелерде механикалы› двигательдер ›олданумен сЩйкес келді. Пароходтарды еЈ ал“аш Петербургте (1815), кейін Камада“ы Пожва ›аласында ›±растырылды. Волгада кйптеген пароходтар ›о“амы ›±рылды: «Общество по Волге» (1843), «Кавказ и Меркурий» (1850—59), «Самолёт» (1853), Камск-Волжск пароходтар ›о“амы «Польза» (1854) жЩне бас›алар.

20 “. басында су кемелері ішіндегі бу кйлігін іштен жанатын двигатель ы“ыстырды. изен-су кйлігі ар›ылы жЇк тасымалдау 49,1 млн. т . жетті. Ал жолаушылар саны 11 млн. адам болды.

Флот ›±рамы Щскери кезеЈнен кейін саны жЩне сапасы жа“ынан йзгерді: орташа ›уаттылы“ы, жЇк кйтеруі, жолаушылардыЈ сыйымдылы“ы жЩне кемелер ›оз“алысыныЈ жылдамды“ы артты.

Магистральді йзендердегі буксир-толкачтардыЈ ›уаттылы“ы 2950 квт (4000 л. с.) жетті.

СЭВ ±йымы елдерініЈ йзен флоттары отанды› жЩне су ›±рылысымен айналысатын зауыттары бар елдердіЈ кЩсіпорындарында ›±растырыл“ан жаЈа заман“ы кемелермен толы›тырылды. Капиталистік елдерде йзен-су кйлігі келесі мЩліметтермен кйрсетіледі:

ЕлдерЖылдарСу жолдарыныЈ бойлы“ы, кмБуксирлер жЩне толкачтаризі жЇзбейтін кемелеризі жЇзетін жЇк флоттарыКемелер саны›уаттылы“ы, мыЈ л. с.Кемелер саныЖЇк кйтеруі, мыЈ тКемелер саныЖЇк кйтеруі, мыЈ т ›уаттылы“ы, мыЈ л. с.АљШ1971411004092384719 48022 160——РФ19725900401207,711201106,94394Франция19728600222135,41560884,05436

Дамушы елдерде ішкі су жолдарыныЈ орташа бойлы“ы 20 “. 70-жылдары 164 мыЈ км. ›±раса, Латын Америкасында – 82 мыЈ км.; Африка елдерінде - 34 мыЈ км.; Азия елдерінде – 48 мыЈ км. ›±райды. Су жолдары йзініЈ техгикалы› деЈгейініЈ тймендігімен жЩне кйліктік ›олданылуыныЈ Щлсіздігімен ерекшеленеді. Кйптеген дамушы елдерде йзен кйліктері ескі кішкентай суда жЇзетіндер, кйбінесе желкендер, кемелер ›олданылады.


4 – сурет. КеЈестік жолаушылар теплоходы: ›уаттылы“ы 885 квт (1200 л. с.), жолаушылар сыйымдылы“ы 339 адам, жылдамды“ы 25 км/са“.



2 – сурет. КеЈесітік ›±ра›жЇктік теплоход аралас жЇзуде («река — море»): ›уаттылы“ы 885 квт (1200 л. с.), жЇккйтергеіштігі 2000 т, жылдамды“ы 21 км/са“.



3 – сурет. КеЈестік м±най ›±ятын теплоход: ›уаттылы“ы 1470 квт (2000 л. с.), жЇккйтергеіштігі 5000 т, жылдамды“ы 21 км/са“.



5 – сурет. љанатты суастында“ы кеЈестік жолаушылар теплоход «Метеор»: ›уаттылы“ы 1250 квт (1700 л. с.), жолаушылар сыйымдылы“ы 150 адам, жылдамды“ы 65 км/са“.



1 – сурет. КеЈестік ›±р“а› жЇкті: ›уаттылы“ы 1470 квт (2000 л. с.), жЇккйтергеіштігі 5000 т, жылдамды“ы 21 км/са“.

изін тексеруге арнал“ан с±ра›тар:

1. 
   изен кйлігініЈ шы“уы жЩне дамуы тарихы.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
8–ДЩріс. ТеЈіз кйлігі

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   ТеЈіз кйлігі.
   
2. 
   ТеЈіз кйлігініЈ шы“уы жЩне дамуы тарихы.
   
3. 
   ТеЈіз кйлігін бас›ару жЩне ±йымдастыру, техникалы› элементтердіЈ негізгі тЇсініктері.
   

ТеЈіз кйлігініЈ шы“у тарихы адамныЈ теЈізді зерттеу мен игерудіЈ ›ажеттілігі пайда бол“анда, шамамен б.з.д. 6-4 мыЈ жылды›тарда шы››ан. Бірінші теЈіз кемесі ескекті бол“ан. Б.з.д. 3 мыЈ жылды›тарда коптеген жЇз жылды›тарда кеме ›оз“алысыныЈ бастысы бол“ан желкен ойлап табылды.

ТеЈіз кйлігі йнеркЩсіптік йндірістіЈ йсуімен, халы›аралы› сауда-сатты›тыЈ кеЈеюімен бірге дамиды. ТеЈіз кйлігі техникасыныЈ дамуы йнеркЩсЩптіЈ барлы› таралымдарымен оныЈ ішінде энергетикалы› жЩне машина ›±рудыЈ ›ол жеткізулеріне келіп тіреледі. Булы› машина бірінші механикалы› двигателді йзі жЇретін кемелер - параходтарды, ішкі ›ыздыру двигателі – теплоходты, атомды› реактор – атомоходтарды ойлап табу“а мЇмкіндік берді.

ТеЈіз кйлігі ішкі жЩне Щсіресе ішкі сауда тасымалдауында маЈызды рйл ат›арады. ОныЈ еншісіне 80%-дан аса халы›аралы› жЇк айналымы кіреді.

ТеЈіз кйлігі кемелері жолаушы›, ›±р“а› жЇктік, ›±йыл“ан жЩне ›ызметтік- ›осымша болып бйлінеді. 60-шы жылдар ішінде универсалды жЩне мамандандырыл“ан деп бйлінетін ›±р“а› жЇкті кемелердіЈ жаЈа тЇрі пайда болды.

ТасымалдаудыЈ жо“ары эффектілі жЇйесі - контейнеровозды›, лихтеровозды›, барже-буксирлік жЩне т.б.

Сондай-а› теЈіз кйлігіне кеме ›оз“алысын ›амтамасыз етумен байланысты буксирлік, опаттан ›ор“аушы, тЇбін тереЈдететін, м±з ой“ыш жЩне т.б. ж±мыстар Їшін ›олданылатын, тЇрі мен конструкциясы бойынша кйпмЇшелі жЩне Щр тЇрлі ›ызметтік- ›осымша мен техникалы› флотты› кемелер жатады.

ТеЈіз кйлігіне жатады: кйліктіЈ бір тЇрінен екінші тЇріне жЇктерді ауыстыратын жЩне флот›а ›ызмет кйрсету жЇзеге асатын кйліктік байланысы- порттар; кеме кйтергіш ›±ралдар(доктар, слиптер, эллингтер); байланыс ›±рыл“ысы, дабыл ›а››ыш жЩне т.б. 1973 жылдыЈ 1 ›аЈтарына 7000-нан аса теЈіз порттары ойластырылды, оныЈ ішінде жылына 1 млн. т-дан аса 500 с- дан кйп жЇк айналым. Общий Шлем порттарында тиелген жЩне тЇсірілген жЇктердіЈ жалпы кйлемі, 3350 млн. т-дан 1965 жылы 5349 млн. т-“а дейін 1971 жылы, оныЈ ішінде йнеркЩсібі дамы“ан капиталистік елдер порттарында — со“ан сЩйкес 1835- тен 2894 млн. Т-“а дейін, дамып жат›ан елдерде — 1339-тен 2193 млн. Т-“а дейін, социалистік елдерде— 176-дан 262 млн. Т-“а дейін.

Кесте - 2 КСРО теЈіз кйлігі дамуыныЈ негізгі кйрсеткіштері

• 
   йлшеу бірлігі194019501960196519701971ЖЇк айналымымлрд. т/м. миль*12,821,471,0209,9354,3375,8ЖЇк тасымалдандымлн. т31,233,775,9119,3161,9170,9Тоннаны тасымалдаудыЈ орташа ›ашы›ты“ым. миль411636935175921882199љ±р“а› жЇктік флот кемесі ›оз“алысыныЈ эксплуатоционалды› жылдамды“ым. миль/тЩул175188241285315318танкерлік флоттыЈм. миль/тЩул211213272327333332Тасымалдауда бос емес бір ж±мысшыныЈ еЈбек йнімділігі мыЈ. Щкелінген т/км141416182774559376357870Тиеу ж±мыстары механизациясыныЈ деЈгейі%65,590,799,4100100100Тиеу ж±мыстардыЈ комплексті механизациясыныЈ дегейі %— 68,580,585,487,11 м. миля = 1,852 км.