«БірыЈ“ай кйлік жЇйесі» пшнінен ољу-шдістемелік кешен

1. 
   ТеЈіз кйлігініЈ шы“уы жЩне дамуы тарихы.
   
2. 
   ТеЈіз кйлігін бас›ару жЩне ±йымдастыру, техникалы› элементтердіЈ негізгі тЇсініктері.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.

5. ЦСУ. Юбилейный сборник народного хозяйства СССР 1922—1972 гг. с. 301—302.

6. Маркс К., Капитал, т. 2, гл. 6, Маркс К. и Энгельс ф., Соч., 2 изд., т. 24; Ленин В. И., Речь на III Всероссийском съезде рабочих водного транспорта 15 марта 1920 г., Полн. собр. соч., 5 изд., т. 40; его же, Речь на Всероссийском съезде транспортных рабочих 27 марта 1921 г., там же, т. 43; Программа Коммунистической партии Советского Союза, М., 1973; Материалы XXIV съезда КПСС, М., 1971; Транспорт и связь СССР. Статистический сб., М., 1972; Надточий Г., География морских путей, М., 1972; Внешняя торговля СССР за 1972 год. Статистический обзор, М., 1973.
9–ДЩріс. Шуе кйлігі

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   Шуе кйлігі.
   
2. 
   Шуеде ауадан ауыр аппараттада ±шулардыЈ жЩне ±шудыЈ тууы туралы ›ыс›аша тарихи мЩлімет.
   
3. 
   Шуе кйлігін бас›ару жЩне ±йымдастыру, техникалы› элементтердіЈ негізгі тЇсініктері.
   

1. 
   Шуе кйлігін бас›ару жЩне ±йымдастыру, техникалы› элементтердіЈ негізгі тЇсініктері.
   
2. 
   Шуе кйлігініЈ шы“у жЩне дамуы.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта.

5. В. Н. Шапошников. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.

Гражданская авиация СССР. 1917—1967, М., 1968.
10–ДЩріс. љ±быр кйлігі

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   љ±быр кйлігі.
   
2. 
   љ±быр кйлігініЈ шы“уы туралы.
   
3. 
   љ±быр кйлігініЈ болаша›та одан ары дамуы.
   

Та“айындалуы мен территориясына байланысты ›±быр кйлігі магистралды жЩне йндірістік болып келеді. Магистралды ›±быр кйлігіне йндірілген жерінен, я“ни зауыттардан немесе келесі тасымалдау“а жЩне танкерлерде тасымалдау“а арнал“ан теЈіз порттарынан т±тынатын жерлерге тасымалданатын газ жЩне м±най ›±бырлары жатады. љ±быр кйлігіне м±найлы – базалы›, ішкі м±най, газ жЩне йнім ›±бырлары, ›алалы› газ тарату, су ›±бырлары жЩне каналды› жЇйелер мен т.б. жатады.

Магистралды ›±быр кйлігініЈ алда“ы дамуы ›±бырлар диаметрініЈ Їлкеюімен, газ жЩне м±найдыЈ ›±быр ішіндегі ›ысымыныЈ жо“арлауына, аса ›уатты компрессорлы› агрегаттарды пайдаланылуына байланысты. Тасымалдау ›±нын тймендету Їшін газды сал›ындатыл“ан (с±йы›) кЇйінде тасымалдауды жЇзеге асыру ›ажет деп саналады.

Магистралды газ ›±быры ›айнап т±р“ан газды Їлкен аралы››а алын“ан жЩне йндірілген жерінен т±тыну жерлеріне тасымалдау“а арнал“ан.

љ±бырды орнату тЩсіліне ›арай жер асты, жер Їсті жЩне Їйіндіде.

љ±бырларды коррозиядан са›тау Їшін коррозия“а ›арсы изоляцияны, сондай-а› катодты› жЩне протекторлы› ›ор“анысты ›олданады.

Газ ›±бырыныЈ соЈ“ы пунктінде газдарды керекті жерлерге тасымалдауды ›ада“алайтын станциялар бар, олар т±тынатын жерлерге ›ажетті ›ысымда“ы газ деЈгейінде жеткізуді ›амтамасыз етеді. ®лкен ›алалардыЈ жанында жер асты газ ›оймалары бар.

®лкен ›ашы›ты›та“ы газ ›±быры магистральіне тЇсетін газ ›ысымы газкомпрессорлік станциялармен ›олданылады.

Газ ›±быры магистральініЈ соЈ“ы пунктінде ›ысымды т±тынушыларды ›амтамасыз ететін дЩрежеге дейін тЇсіретін, газды бйлетін станциялар орналас›ан. ®лкен ›алалар маЈында жерасты газ ›оймалары жара›тандырылады, газды тЩуліктік пайдаланудыЈ біркелкі еместігі газольдердіЈ пайдалану есебінен жабылады. СССР-да“ы ›азіргі заман“а сай газ ›±быры магистральдерінде 720-дан-1420 мм-“а дейінгі Їлкен диаметрдегі ж±›а ›абыр“алы ›±бырлар ›олданылады.

Газ ›±бырлары туралы ал“аш›ы деректер б.з.д. кезеЈде, я“ни љытайда таби“и газды тасымалдау Їшін бамбуктік ›±бырлар ›олданылды. 18“. ая“ында Еуропада газ ›±бырлары ретінде шойын ›±бырлар пайдананылды. 19-20““. оларды темір ›±бырлар алмастырды, олар жо“ар“ы ›ысымда“ы газдарды тасымалдау“а ›олайлы болды.

1967ж. ал“аш›ы рет практикада 1220мм ›±бырлар ›олданыла бастады. Олар Орта Азияда – Орталы› (екінші тарма›) жЩне Ухта – Торжок газ ›±бырлары. љ±бырлардыЈ еЈ Їлкен диаметрлігі АљШ-та 1067мм ›олданылды. Диаметрі 2020-2520мм болатын ›уатты газ ›±бырлары ›алыЈды“ы 25-26мм, тйзімділігі 550-600 Мн/м² болатын темірден жасайды.
Кесте - 3 Жо“ар“ы ›ысымды газ ›±бырларыныЈ техникалы›-экономикалы› кйрсеткіштері

• 
  КйрсеткіштерГаз ›±бырларыныЈ диаметрі, мм1220142025202520индіргіштігі1,62,375,9410,5љаржы салынуы1,251,713,826,15Металл ж±мсалуы1,421,954,06,13салыстырмалы ›аржы салынуы
  

0,82

0,59салыстырмалы металл ж±мсалынуы0,90,820,670,58

Гидровликалы› кйлік ›ысымсыз жЩне ›ысымды болып бйлінеді. љысымсыз гидровликалы› кйлікте су ›оспасы ›айы›пен ›оз“ала, ›±быр су“а тола бастайды, ол судыЈ жо“ары жа“ында жЇзетіндіктен ›ысымы атмосфера ›ысымына теЈ болады. Ал ›ысымды гидровликалы› кйлікте су ›оспасы ›±бырларда жо“ары ›ысымда болады. Тасымалданатын бйліктердіЈ ты“ызды“ы мен диаметріне байланысты су ›оспасыныЈ жЩне ›±быр диаметрініЈ, критикалы› жылдамды›тыЈ кйлемділігі 1,5-2-ден 4-5 м/сек-ке йзгереді.

Гидровликалы› кйліктіЈ арты›шылы“ы – жо“ары йнімділігі, алыс ара›ашы›ты››а тасымалдай алатынды“ы жЩне толы› автоматтандырылатынды“ы, тйменгі экспорттау шы“ындары, бас›а техникалы› процестерде біріккен тасымал ±йымдастыра алуы.
изін тексеруге арнал“ан с±ра›тар:

1. 
   Газ›±быры.
   
2. 
   М±най ›±быры.
   
3. 
   Гидравликалы› кйлік.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Попов С. С., Транспорт нефти, нефтепродуктов и газа, 2 изд., М., 1960; Смолдырев А. Е., Гидро- и пневмотранспорт, 2 изд., М., 1975.  Н. И. Шинкарёв.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта.

5. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989. Яблонский В. С., Белоусов В. Д., Проектирование нефтегазопроводов, М., 1959; Ходанович И., Е., Аналитические основы проектирования и эксплуатации магистральных газопроводов, М., 1961; Справочник по транспорту горючих газов, М., 1962; Боксерман Ю. И., Пути развития новой техники в газовой промышленности СССР, М., 1964.  Ю. И. Боксерман, Б. Л. Кривошеий.

ДЩріс мазм±ны:

1. Пневматикалы› кйлік.

2. Пневматикалы› почта.

Пневматикалы› орналастырулар бункерлерді тиеуге жЩне жиі ›олданылатын материалдарды олардан шы“ару, материалдардыЈ ›оймалардан йндірістік цехтар“а жЩне олардыЈ арасында тасымалдануы, вагондар, кемелер мен автомобильдерді тиеу жЩне тЇсіру, йндірістегі ›алды›тардыЈ жойылуы, шаЈдарды соруда жЩне т.б. ›олданылады. Пневматикалы› орналастырулардыЈ йнімділігі – са“атына бірнеше кг-дан жЇздеген т.-“а дейін, тасымалдау ±за›ты“ы бірнеше км-ге жетеді. Пневматикалы› кйлік жЇйесінде 70-1200мм диаметрлік ›±бырлар пайдаланылады. Пневматикалы› орналастыруларда“ы немесе газдыЈ жо“ар“ы ›ысымы 0,8 Мн/м² (8 кгс/см²), энергия шы“ындары - 5 квтч/т.

Жекеленген жЇктерді ›±быр ар›ылы тасымалдау ›ысымныЈ берілуімен орындалады. ЖЇк йлшемі б±л жа“дайда ›±бырдыЈ ішкі жа“ына сЩйкес келуі керек. ЖЇк цилиндрдегі поршен функциясын орындайды. Пневматикалы› кйліктіЈ б±л тЇрі кЩсіпорындарда, библиотекаларда жЩне т.б. жерлерде ЩртЇрлі ›±жаттар мен ±са› заттарды тасымалдауда ерекше тарал“ан. Пневматикалы› кйліктіЈ алда“ы дамуы контейнерлік (капсулалы›) кйлік тЇрінде болады.

Пневматикалы› почта (грек сйзі, pneumatikуs – Щуе ) ЩртЇрлі ›±жаттар мен ±са› заттарды су а“ынымен тасымалдауды жЇзеге асыратын пневматикалы› кйлік тЇрі. Пневматикалы› почта ›±жаттарды кЩсіпорындар“а, библиотекалар“а, банктерге жЩне т.б. мекемелерге, ауру тарихын жЩне дЩрілерді ауруханалар“а, йндірістік кЩсіпорындар“а экспресс-лабороториялар Їшін бйлшектерді, ›±ралдарды, т.б. тасымалдауда ›олданылады. 100м ±зынды›та“ы ›±быр еЈ ал“аш›ы пневматикалы› почта 1853ж. Лондон телеграфында салынды.

Пневматикалы› почтаныЈ негізгі орналастыру элементтері: ›±бырлар, кйліктік контейнерлер, ›абылдау-жіберу ›±рыл“ысы жЩне суЇрлегіш.

Ішкі пневматикалы› почта “имарат сыртында функцияланады, ал сырт›ысы кЩсіпорынды ›ала мекемелерімен байланыстырады. Ішкі пневматикалы› почтаныныЈ ›±бырлары 50-120мм диаметрлі болады. ОлардыЈ жалпы ±зынды“ы бірнеше жЇздеген метрге жетеді. љ±быр кривизнасыныЈ кіші радиусы 1м. љ±быр материалы – латунь, дюраллюминий, темір. Сырт›ы пневматикалы› почта орналастыруларында, ереже бойынша, темір, плассмасса жЩне асбестті-цементті диаметрі 65-1000мм ›±бырлар ›олданылады. ОлардыЈ станциялар арасында“ы ±зынды“ы бірнеше км-“а жетсе, жалпы ±зынды›тары бірнеше ж±здеген км-ге жетеді (мысалы, Парижде – 600км).

Пневматикалы› почта станцияларын йзара байланыстыру Їшін сызы›ты, радианды› жЩне са›инала› сызба ›олданылынады. Аз жЇкті тасымалдауда бірнеше станциялар бір ›±бырмен байланысады – екі жа›ты сызы›ты. Б±л ›оз“алыс сызы“ында тек 1 патрон болады (1-сурет):

Екі›±бырлы сызы› бірнеше патрондардыЈ екі ба“ытта тЩуелсіз ›оз“алуына мЇмкіндік береді. Ал са›иналы› сызбада патрондар келген станцияда ›айта жЇктелмей-а› тасымалданады.

1. Пневматикалы› кйлік.

2. Пневматикалы› почта.

3. пневматикалы› пачта станциялары.

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
12–ДЩріс. инеркЩсіптік кйлік

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   инеркЩсіптік кйлік.
   
2. 
   инеркЩсіптік кйліктіЈ ›ыс›ышы тЇсінік жЩне ерекшеліктері.
   
3. 
   инеркЩсіптік кйліктіЈ жа“дайы жЩне дамуы.
   

инеркЩсіптік кйлікпен айналысатын ж±мысшылар саны жалпы йндірістегі ж±мысшылар саныныЈ ј бйлігін ›±райды. инеркЩсіптік кйлік эксплуатацияныЈ территориялы› белгісімен жЩне йндірістіЈ технологиялы› процесініЈ байланысына ›арай ішкі жЩне сырт›ы болып бйлінеді. индірісті йЈдейтін ішкі кйлікке ішкі цех жЩне цех аралы› жатады, ал йндіретінге – шахтаныЈ іші (жерасты), Їстідегі кйлік жЩне карьерлік кйлік (йЈдеудіЈ ашы› тЩсілінде). Ішкі цехтік йнеркЩсіптік кйлік технолгиялы› йндіріс прцесініЈ ›±рама бйлігі болып саналады, ж±мыс орындары, участкалар жЩне бйлімшелер арасында“ы тЇйін мен цехтіЈ сыртында орындайды. Цех аралы› йнеркЩсіптік кйлік технолгиялы› процеспен байланыста емес, материалдарды, жартылай фабрикаттарды жЩне дайын йнімдерді мекеме территориясында немесе йндірістіЈ бір бйлігінде орналас›ан цехтармен жЩне ›ойма арасында тасымалдауды жЇзеге асырады. љазіргі заман“ы машина жасау мекемелеріне тесіп - йтетін кйлікті ±йымдастыру жатады, ішкі жЩне аралы› цехті орын ауыстыруын байланыстырады. Сырт›ы йнеркЩсіптік кйлік мекемелерге шикізатты, жанар – жа“армай, материалдарды, ›±рыл“ыларды жЩне бас›а да жЇктерді жеткізу Їшін арнал“ан, жЩне де мекеме территориясынан дайын йнімдерді беру пунктінен магистральді кйлікке немесе т±тынушы“а жеткізуді ›амтамасыз етеді. индірістік мекемелерге кйліктіЈ Щр тЇрлісін ›олданады: темір жол, су, автомобиль, алаЈды› рельссіз, конвейрлік, ар›анды - аспалы, аспалы монорельстік (ар›анды жЩне монорельстік жолдар) жЩне ›±бырлы› (гидравликалы› кйлік жЩне пневматикалы›). инеркЩсіптік кйліктіЈ техникалы› базасын: темір жол жЩне автомобильдік ›±рама ›оз“алыс, жЇзбелі ›±ралдардыЈ, тиеп – тЇсіру машиналары, кйлік “имараттары (мысалы, депо, гараждар, жйндейтін шеберханалар), салын“ан (жолдар, айла›тар, эстакадалар, галерея жЩне та“ы бас›алар).

Темір жол кйлігіне йндірісте сусымалы жЇкті тасудыЈ барлы› кйлемініЈ 36% бйлігі кіреді. Темір жол 130 мыЈ км. ›±райды. Ана“±рлым дамы“ан темір жол шаруашылы“ы ›ара жЩне тЇрлі – тЇсті металлургия, кймір жЩне орман йндірісі, машина жасау жатады.

инеркЩсіптік кЩсіпорындарда темір жол кйлігініЈ техникалы› деЈгейін кйтеру тарту кЇшініЈ прогрессивті турлерін енгізуге байланысты (тепловоздар жЩне электровоздар ), 4 – жЩне 6 – мамандандырыл“ан вагондар, соныЈ ішінде автоматика, телемеханика жЩне диспетчерлеу ›±ралдары. Су кйлігі ›±ралдарымен кйбіне жалпы ›олданыста“ы судаларда жЇкті тиеу жЩне тЇсіру орындалады, ал кЩсіпорынныЈ меншікті флотында артылумен жЩне сырт›ы тасулар. Мысалы, жалпы ›олданыста“ы су кйлігімен тасылатын ›±ра› жЇктердіЈ жалпы кйлемі, йнеркЩсіптік кЩсіпорындарда айлы›тарында 25 % жо“ары жЇктеледі жЩне тЇсіріледі.

1. 
   инеркЩсіптік кйлік.
   
2. 
   инеркЩсіптік кйліктіЈ ›ыс›ышы тЇсінік жЩне ерекшеліктері.
   
3. 
   инеркЩсіптік кйліктіЈ жа“дайы жЩне дамуы.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
13–ДЩріс. Карьерлік кйлік

ДЩріс мазм±ны:

1. 
   Карьерлік кйлік.
   
2. 
   Та“айындауы, ›олданылуы.
   

Карьерлік кйліктіЈ ерекшелігі Їлкен кйлемді тасымалдау болып табылады (мысалы, жылына 15–20 км ара›ашы›ты›та он мыЈнан бастап он млн. тонна жЇктерді мансаптарда орналастырады), сонымен ›атар жЇктерді ›абылдау пунктіне дейін біржа›ты ба“ытта“ы ауыспалылы›ты, жолда“ы Їлкен еЈістер, тау массаларын тасымалдауда“ы пунктердіЈ стационарсызды“ы. Карьералік кйлік – карьерада“ы тау еЈістерін ›±руда“ы барлы› технологиялы› процестерді байланыстыратын буын о“ан пайдалы ›азбаларды алуда“ы барлы› еЈбек жЩне ба“а шы“ындарыныЈ жартысына жуы“ы сЩйкес келеді.

Карьералік кйлік – барлы› тЇрі 2 топ›а бйлінеді: Їздікті ›оз“алысты кйлік – темір жолды, автомобильді (1–сурет), кабелді крандар жЩне та“ы бас›а. ®зіліссіз ›оз“алыс – конвейерлік, аспалы ›анатты жолдар, ›±бырлы (гидравликалы› жЩне пневматикалы›), гравитациялы кйлік, кйліктік – аудару кйпірлер, ›айтатиегіштер.

изгеретін шарттар“а байланысты тереЈ, сонымен ›атар таулы мансапта Щр тЇрлі кйлік тЇрлері комбинациялары кеЈ тЇрде ›олданылады. Б±л жа“дайда Щр кйлік тЇрі йз тасымалдау шарттарына сЩйкес техникалы – экономикалы› кйрсеткіштерді береді. Карьералік кйлік – кйп ›олданылатын ›±ралы – конвейерлер, олар ж±мса› тау породаларын йЈдеуде ›олданылады жЩне тау ж±мыстарын жЩне тасымалдаудыЈ толы› автоматтандыру процестерін ›амтамассыз етеді.

1. 
   Карьерлік кйлік.
   
2. 
   Та“айындауы, ›олданылуы.
   
3. 
   Кйліктік-аудару кйліктер.
   

1. Аксенов И.Я. Единая транспортная система. М.: Транспорт, 1980.

2. Основы взаимодействия железных дорог с другими видами транспорта. Под ред. В.В. Повороженко и Н.К. Сологуб. М.: Транспорт, 1986.

3. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта в узлах. Минск: Высшая школа, 1983.

4. Правдин Н.В., Негрей В.Я. Взаимодействие различных видов транспорта. Примеры и расчеты. Минск. Высшая школа, 1989.
14–ДЩріс. Кйтергіш кран

ДЩріс мазм±ны:

1. Кйтергіш кран.

2. Тарихи аны›тама.

3. Жалпы тЇсініктеме.

4. љолданылу облысы.

Рессейде ›азіргі заман“а кйтергіш крандарды жасау 19 “асырдан бастап шы“арыла бастады.

Жалпы аны›тама. Кйтергіш кранныЈ конструкциясына жЩне ж±мыс істеу схемасына байланысты б±рылатын жЩне б±рылмайтын болып бйлінеді. Б±рылатын крандар темір жолды рельстік жолдарда орналасады; рельсіз жолдарда – пневмодйЈгелекті, автомобильді кйтергіш крандар.