Бґлім І жеткіншек жастаєы оќушылардыѕ психикалыќ дамуыныѕ жалпы психологиялыќ негізі
жүктеу/скачать 438.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шеберлік тренингі
| Шығармашыл терапия
Ол Фрейд идеясына жүгінеді. Ішкі «мен» спонтанды сурет салу көмегімен бейнеленеді. Шығармашыл терапиясы қақтығыс пен уайымдаудан босану тәсілі. Терапевттік процесті жылдамдатады, диагностикалық жұмыстар үшін көмекші құрал. Шығармашыл терапиядағы топ жетекшісі топ мүшесінің ассоциациясы. Гуманистік бағыттағы топ жетекшісі шығармашыл жұмыс процесіне түрткі болады. Қазіргі кезде өнер терапия кеңінен қолданылуда, және басқа әдістермен бірге өзінің психоаналитикалық негізінен бөлініп қолданылуда. Шеберлік тренингі Оқытудың әрекеттік моделі зертханалық шарттарда жасалынып, шартты рефлекс әдісінен шыққан. Скиннердің оперативтік жүгінен де пайда болған. Бұрын әрекеттік топ көбінесе топта қолданылатын индивидулады әдіске тиісті, бірақ соңғы кездері қатысушының әрекетіне қол жеткізу үшін потенциалды мүмкіндікті қолданатыны туды. Шеберлік тренинг тобы бихевиористік түсініктерді қолданады. Әрекетті дайындау процедурасы инстуртажа, күштеу, моделдеуден тұрады. Үрейліктің төмендеуі үшін денсибилизация мен релаксация тәсілдері жиі қолданылады. Осы шеберлік тренинг тобы үшін әдетте үй жұмыстары болып табылады. Қазіргі кезде жоғарыда аталған әдістер мен техникалардың барлығы денсаулығы бар адамдармен жұмыс істеуде өзін тану тәжірибесін кеңейтуді қалағанда қолданылады. Әсіресе жасөспірімдік жаста бағаламаймыз. Және шыныда да маман алдында тапсырма тудырады. Осымен көптеген эффективті бағыт нақты тапсырма, мәселеде шешуге болатыны. Педагогика және психологиялық көмектің маңыздысы бір жағынан тәсіл, форма мен әдістерді қолдану, екінші жағынан – жасерекшелік кезіндегі ерекшелік. Сондықтан, педагог-психологтың жұмысының жасөспірім жастағы адамдармен жұмыс істегенде ең алдымен оның шекарасын және осы кезеңде ересектік болудың негізгі аспектісін білу қажет. Әлеуметтік-психологиялық зерттеулерде қалыпты әрекеттерді көлемді жоспарда қарастыру керек, адамның жеке әрекеттерін ғана емес, сонымен қатар жасалған әрекеттің әлеуметтік ортасын да таңдау қажет. Әрекетті талдау кезінде тұлға әлеуметтену кезінде төрт ортада болатынын ескеру қажет. қалыпты жүріс тұрыс; әлеуметтік-психологиялық адаптация; ауытқушылық қылық; дұрыс емес қылықтар. Қалыпты әрекет өрісі тұлғаның қалыптасу немесе қалыптаспауы. Ереже, Кодекс, Заң және т.б. немесе салт-дәстүрге байланысты әдеттер түрінде көрінетін формалар арқылы көрінетіндер арқылы анықталған. Бұл өрісте тұлғаның даму процесі дисциплинарлық, заңдық, этикалық, мүмкін болатын технологиялық қалыптармен танысады және оларды орындауға міндетті қалыпты әрекет түсінігі анықталмағандықтан, әрекетті бағалау әрекет түрлеріне және шекарасы мен қалыпты әрекет түрлері бірқалыпты болады. Бұл мәселе тікелей немесе жанама түрде әсер ететін көрсеткіштер әлеуметтік сапалар, әдеттер түрі 20-дан 300-ге дейін есептеледі, бұлардың барлығы зерттеу тапсырмалары мен автордың компетностілігіне байланысты (толығымен [112] зерттеу 30 позициядан астам нормалық әрекетті бес топқа бөлген. Ш.Бюлер жұмысында жасөспірімдік кезең пубертойттық кезеңнің қорытынды бөлігі – дамудың психикалық және физикалық кезең. Егер даму психологиясының отандық теориясын қарастыратын болсақ, онда келесілерді анықтауға болады. Ересектену тұрақты және сындық кезең процесі ретінде сипатталады; жәй эволюциялық даму. Жас ерекшелік дағдарысты сабырлы өмірге кедергі келтіретін жағымсыз ретінде қарастыру маңызды. Жоғары сынып оқушы тұлғаларының бағалық бағатының қалыптасу ерекшеліктеріне бағалық бағыттың иерархиялық құрылымының мәнді жағы кіреді. М.Рокич түрлі этникалық және саяси топтардың түрлі бағалық жиынтықтарын жекелеп қарастырып, қазіргі кезде өмір сүріп қызметт жасайтын адамдардың актуалды бағаларының жалпы түрде көрсететін бағалық шкаласын құрды. М.Рокичтің әдістемесі ересектердің бағалық бағытын анықтауға арналғанымен мектеп оқушыларында қолданылады. Оқушылардың жас ерекшелігі ескерілді. Алдын – ала жүргізілген зерттеулер А.Гоштаустың, Н.А. Семеновтың және В.А.Ядовтың 18 жастағы терминалды бағаның мәжбүрлі түзетудің стандартты процедурасын көрсетті. Сондықтан да 18 рангалы шкала бес балдық болып саналды. Зерттеу әдістемесі ырықты ретпен саналатын қазіргі өмірдегі адам үшін маңызды негізгі өмірлік бағалауларды кіргізеді. Зерттелуші олардың әр қайсысын оған өмірлік мақсат сияқты мәнділігін маңыздылығын, бағалылығын бес балдық жүйеде бағалауы тиіс. Нұсқада әрбір бағалау маңыздылығына қарай балмен жеке есептелуі көрсетіледі. Осыған сәйкес зерттеушілердің бағалық бағыт түсінігі бойынша алынған әліметтер өңделіп, интерпритация жасалған. Ең алдымен бағалықтың қалыптасу кезеңі анықталды. Бағалық бағыттың осы параметрін сипаттайтын көрсеткіш ретінде бағалаудың маңыздылығын анықтауда оқушылар қолданған вариативті баға қызмет көрсетті.Барлық оқушылардың бес балдық шкаланың барлық бағалырын қолдану барысында олардың деференсация механизмінің нақты қалыптасуы жайлы айтуға болады. Бағаларды түзетуде негізгі екі бағаны (4 - 5) қолдануы бағалауды деференциалау қалыптасудың алғашқы кезеңі екені көрсетеді. Егер зерттелушілер берілген барлық бағалауларды бір балмен немесе мүлдем бағалау жағдайында болмаса, онда бұл оқушылардың деференциация қалыптаспаған деп есептеуге болады. Сонымен қатар бағалаудың қалыптасу деңгейі алынған бағаның ранг көлемімен анықталады. Оқушылардың бағалық ерекшеліктерін қорытындылауа деференциялау бағалауы жоқтығын алып тастау керек, ал қалған барлық оқушыларда бағалық бағыттың типтік мазмұны тәуелді бағалау құрылымының қалыптасуының түрлі деңгейі анықталды. 17 жастағы дағдарысты Л.С.Выготский өзіндік өмірге алып келетін жол деп көрсетті. Дамудың негізгі критерийі – ауыспалы жастың орталық - әлеуметтік сана ішкі жоспарға ауысатыны. Дамудың әлеуметтік жағдайы – барлық динамикалық өзгерістер үшін материал. Л.И.Божович оның құрылымын сыртқы әлеуметтік шарттары көрсетеді. Тұлғаның орталық жаңадан жасалынғаны – өмірлік перспективалардың тууы, ал негізгі қажеттілік - өзін анықтаудағы қажеттілік. Бастапқы іс-әрекет белгілі бір кезеңде тапсырмаларды жасау деп түсінеді. Жасөспірімдік кезеңде деп Д.Б.Эльконин оқыту – мамандық: жас адам «өзін іздейді» таңдаған мамандық өрісінде. Сонымен бірге адамның дамуы мектептік жаста шектелмейді және қандайда бір «үлкен» ауысуымен бітпейді. Бұл бүкіл өмір бойы созылады және психологтың тапсырмасы – адамды қозғалысқа ұмтылуын қолдап, осы жолда кездесетін қиындықтан арылуға көмектесу. Болмаса, Э.Штерн көзқарасымен сәйкес, адам бір нәрсеге ұмтылмай, өз алдына мақсат қоймай, жеткеннің артында тағы жоғарғысы бар екенін білмей ол жас болып қала береді. В.И.Слободчикова дамудың кезеңденуі келесі себептермен болады. Адам өмір барысы бойынша өмір сүреді; Адамның психикалық даму заңдылығына негізделген ; Жас ерекшелік тек табиғи (биологиялық), ресми (әлеуметтік) мағына емес, реттік – бұл «уақыт желісі» психикалық даму. Қазіргі кезде жастардың мамандық, тұлғалық әлеуметтену кезеңі; Жас шеңберінде қозғалыстардың қатынасының арқасында дамудың индивидуалдық ерекшелігін ескереді. Даму процесін сипаттайтын категорияның толық жинағын ұсынады: а) Даму объектісі – адамдардың оқиғасының жиынтығы. б) Даму объектісінің құрылымы – басқа адамдармен байланысы мен қатынасы. Байланыста адамдардың бірлігі, қатынасы пайда болады – бұл іс-әрекет пәнін құрып, оларды бөлу. в) Даму шарты және алғы шарты – индивидуалды және әлеуметтік факторлары. г) Даму динамикасы – жекелену және теңдестіру процестері. д) Даму бағыттары – өзімділікке, тәуелсіздікке, автономдылыққа, индивидуалды әрекетке икемделу. е) Жасалу формалары – бірігіп жасалынған іс-әрекет. ж) Нәтижесі – индивидтің қабілетін қалыптастыру, оның функционалды ағзалар мен жүйелері. В.И.Слободчикованың ойынша жасөспірімдік шақ 13,5-нан 18 жасты алады. Келесі кезең – жастық кезең – 19-дан 28 жас. Бұл шеңберде 17-ден 21 жас кезеңінде өтетін жастық дағдарыс орналасқан. Жастық дағдарыс өзінше бір «туа пайда болған дағдарыс» ретінде сипатталады. Осы ауыспалы кезеңде кәмелеттік жасты – 18 жас білдіреді. Сонымен қатар жастық дағдарысты біз көрсеткендей бұл жеткіншектен жастық шаққа ауысуы; өзінің «менін» құрдастарының арасында жасау мен бекітуден - өмір перспективаларының туындауы мен өзіндік өмірдегі оқиғаның болуына дейін; қоғамды түсіну сатысынан - өз өмірінде жауапкершілік, рөл, міндеттерді өзіне алу сатысына дейін. Жастық дағдарысты уайымдау өзінің «менінің» мазмұнында ешқандай өзіндік жоқ екенін, тек сыртқы мәдениетті өзіндік ететін көрінумен байланысты; өзінің өмірінің өзіндік мәні жоқ, тек қоршағандардың мәні бар. Сонымен, өнегелі анықтауда, өмір мақсаты жүйесіне бағытталған жастар қажеттілігінің өзектілігі туралы қорытындыға келеміз. Әлеуметтену және маманданған жұмыс, бейімделу дағдарыстан өтумен сәйкес келеді. Және практик психологтың тапсырмасы – индивидуалдылықтың тууына көмектеседі. Ал ол үшін осы кезеңде өсудің негізгі аспектілерін білу қажет. Қазіргі кездегі психология белгілі бір тапсырмаларды орындау ретінде жастық сатысының дамуын қарастырады. Бұл концепция жастық сатысы мен фазасы туралы оқытуға ауысады. Жастық жаста даму тапсырмасының келесісін көрсетіп өтті. 1) Өзінің денесін эффективті қолданып, сыртқы бейнесін қабылдау: оның ерекшелігін түсініп, күнделікті өмірде, жұмыста, спорттық сабақта басқарылуы, сондай-ақ дене қажеттілігін ескеріп түсіну. 2) Әйел және еркек рөлін ұғыну: жыныстық әрекетінің құрылымы мен өзінің рөлінің бейнесін индивидуалды таңдау. 3) Екі жыныстың құрдастарымен жаңа ересектік қатынас орнату. 4) Мамандық карьераға дайындық: мамандықты игеруге бағытталған оқытулар. 5) Ата-ана және үлкендерден тәуелділік. 6) Некеге, отбасы өміріне дайындық: әріптес және жанұямен байланысты тапсырмаларды орындау үшін қажетті әлеуметтік дайындық пен білім алу. 7) Әлеуметтік жауапкершілікті әрекетті қалыптастыру. Қоғам үшін пайдалы қызметке қатысуға дайындау және саяси, қоғамдық жауапкершілігін ұғынуға үйрету. 8) Бағалы, этикалық бағыттары жеке әрекетінің жүйесін құрастыру: қоршаған мәдениет іс-әрекет жетекшісі ретінде бағалылардың өзіндік құрылымын қалыптастыру. Адам мақсатқа жету жолындағы мүмкіндіктерді қиял және ойлау арқылы алдын – ала дайындап, шынайы өмірде жүзеге асырады. Мұнда олар мотивтер формасына айналды. Өмірлік іс - әрекетінің кейбір жағдайларында мотивтер адамды нақты іс - әрекетті орындауға итермелейді, осыдан олар адам әрекетін бағыттайды. Мақсатқа жету, нақты алу әрекет бағдарламасын жүзеге асыру адам үшін жеке мәнге ие. Жеке мән оқушылардың, құрдастырдың арасында өзіндік бекітумен қатынасты орнатумен байланысты болуы мүмкін. Нақты жағдайда әрекет регуляциясының деңгейі мотивация деп аталады. Бб құрылымын адам әрекетінің регуляциясын психологиялық механизм ретінде қарастыруды қорытындыласа детерминацияның 3 деңгейі және адамның әлеуметтік өзарақатынастарының 3 аспектісі өзара байланыста болады. Сондықтан да бағалық бағыттың психологиялық механизмінің мазмұнды жағын тағы бір қарастыру пайдалы. Мотивациялық қатынастар әрекеттерді белсенді таңдаудан көрінеді. Ішкі жан дүниеде мотивтер арасындағы қатынастарды қалауда өзін ашық көрсетеді. Барлық ішкі қатынастар – критерийлер негізінде регуляция деңгейіне тәуелді, адамның маңызды және потенциалды қатынастары. Мұндай критерийлерге: білімдердің жалпы көлемі, адам үшін қазір және болашақта нақты білімдердің маңыздылығы жатады. Ішкі қатынастар адамның субъективті өмірінің динамикасын көрсетіп, түрлі формаларды қабылдай алады (қақтығыс, жетістік, мақсаттылық, үйлесім). Шынайы процестерде психологиялық регуляция оның қатынас түрлері (бағалық, мәндік, мотивациялық) бірлікте болады. Адам әрекетінің регуляция процесі адамдағы ішкі маңызды және потенциялды қатынастар арасында жүреді. Бұл бір деңгейдің ішкі қатынастарға ғана емес регуляция деңгейлерінің арасындағы ауысымға байланысты болып қатысты келеді, мысалы, мотивтер және мәндер арасында жалпы мәндер мен бағалаулар мотив және бағалау жүйелері. Жастық шақ дағдарысы осы тапсырмаларды шешу жолында белгілі бір мәселелер тұратынымен сипатталады. Жас адамдармен психологтың жұмыс ерекшеліктері осы мәселеге осы жас кезеңі үшін ең алдымен жастар қажеттілігі ішкі үлкен адам болуы мүмкін. Негізгі себептердің ішінде психикалық сфераға қарсы психологтың араласуын талап ететін себептерді келесілер етіп көрсетілуі қажет. 1) Психологиялық мәселелер: барлық параметр бойынша физикалық дамудың аяқталуы; кем дегенде бір параметрлерде өзінің физикалық тартымсыздығын сезіну; эмоционалды өрісте тұрақсыздық; жоғарыдағы резервтік қызметтер ерекшелігі, жағдайлық үрейліктің жоғарғы деңгейі. 2) Индивидуалды – тұлғалық мәселелер: абстрактілі ойлауының дамуында кешігу; мәндік естің тәсілі мен дағдылардың болмауы; оперативті естің кішкене көлемі, зейіннің негізгі кмопоненттерінің жетілмеуі; шынайылықпен салыстырғанда қиялдың шынайы болмауы; тұлғалық үрейдің жоғарғы деңгейі; бірінші және екінші сигналдық жүйені шектен тыс именуі. 3) Тұлғалық мәселелер: өзін-өзі билеушілік деңгейінің жетіспеушілігі, тікелей өзін бағалау және талаптануға өнегелі принципті, әлемді көруі қалыптаспаған; нақты өмірлік мақсаттың жоқтығы, жеткіншектік жағымсыздықтың қалдығы; өз-өзіне қанағаттанбау. 4) Тұлғааралық өзара қатынас мәселесі (жанұяда, достармен, құрдастармен, үлкендермен, жетекшілікпен қатынас) қатынасу әдетінің қалыптаспауы; махаббат, достық қатынасын тікелей түсіну; әділет, эгоизм түсінігі туралы деформировтілік; бөтен ойды қабылдауда скептицизм. 5) Әлеуметтік бейімделу мәселесі: өмірдің мәні, өмірлік жоспар, елдің қоғамдық өміріне қызығушылық, саяси белсенділік, еңбекке қатынасы және мамандықты иемденуде шынайы мүмкіндіктер; мамандықты таңдауда мотивтері, қызығушылықты, оқу және мамандық қызығушылықтың сәйкес келуі. Кез-келген мәселені анықтауын екі фактормен құру керек: бір жағынан бұл жасаралық бейнені алса, екіншісі – оның тұлғаға әсерін білдіреді. Осы екі жақындау арқылы психологиялық көмек берудің стратегиясын құрастырады. Жас аралық тапсырмаларды жасау және туындаған мәселені шешу үшін тұлғаның жақтарына жүгіну керек. Кез-келген жас аралық дағдарыс – тек қанағатсыздықтың өткір жағдайы емес, сонымен қатар осы жағдайдан шығуға бағытталған іздеу белсенділігі екенін ұмытпау керек. Көмектесетін үлкеннің тапсырмасы – осы көріністерге кедергі келтірмей, өзін дамыту үшін көбінесе мүмкіндікті алдына салу. Ең үлкен сәтсіздік ретінде қоғамда адам ойыншық ретінде немесе әлеуметті нормаларды, сезімдерді ойларды пассивті түрде ұғыну кезінде өзінің дамуы тоқталып қалуы мүмкін. Міне, сондықтан Р.Мэй жазды: «Біздің жастарымыз үшін өз-өзінде қалатын, қанағаттанатын әлеуметтік бағдарлама құруымыз қажет. Мұндай қоғамдық іс-әрекет тұлғаның жан дүниесінің саулығына сәйкес келеді» [13, с.19]. Бала мінезін тәрбиелеудің сан қырлы жолдары бар. Педагогикалық және психологиялық әдебиеттерде, тәрбиелеудің негізгі екі арнасы бар екені көрінеді. Біріншісі - баланың өз іс-әрекетінің қателіктеріне көзін жеткізу, екіншісі - жақсы әдет ғүрыпқа дағдыландыру. Осы екі жолды қатар бір-бірінен ажыратпай байланыстыра жүргізсе, бала мінезі саналылық жолға бағытталады. Жеткіншектердің мінез-қүлқының ерекшеліктерін анықтау үшін төмендегі тәсілдерді үсынамыз: 1. Окушының тәртібін сабақ үстінде және сабақтан тыс кезенде бақылау; 2. Оның қызметін талдау(Әр пән бойынша дәптерлері бақылау жүмыстары, шығармалары т.б.) 3. Бала мен оны не қызықтырады және жақсы көретін сабақтары жөнінде әңгімелесу; Достары жөнінде әңгіме жүргізу. Жеткіншектердің мінез-қүлқындағы қиыншылықтардың пайда болу себептерін анықтау барысында, біз мынандай әдістерді қолдандық "Отбасы суреті", "Әңгімелесу", Қарым-қатынас деңгейін анықта, Аизенк тесті, балабақша бала көзімен т. б, Әңгімелесу Мақсаты: балалар мен әңгімелесу барысында темперамент және мінез-қүлқындағы ерекшеліктерді анықтау Әнгіме барысы: бала лармен әңгімелесу үшін 15 сүрақ қүрастырылды. Әңгіме тақырыбы — "Мен және мені қоршаған орта". Алынған нәтиже арнайы диаграммаға белгіленеді. Диаграмма әрбір бала ға жеке-жеке қүрылады. Мінез ерекшеліктері мынандай сандармен белгіленеді: 1- көпшілік, 2-үйымшылдық, 3-өзімшілдік, 4-шыншыл, 5-өтірік айту, 6-үқыптылығы, 7- түйықтығы, 8-сезімталдығы, 9-табандылығы, 10-қарым-қатынасы. Әңгімелесу кезеңі 25 минуттан аспауы тиіс. Сүрақтар Өзің жайында әңгімелеп бер. Ата-анаң, достарың жөнінде әңгіме. Бос уақытында немен айналысасың? Бос уақытыңды кіммен өткізгенде үнатасың? Сен үйіңе қонақ келгенді үнатасың ба? Сен үйде мамаңа көмек бересің бе? Сенің тілектерің үнемі орындала ма? Неліктен? 8.Сен де киноға екі билет бар. Сен кионға кімді шақырасың? 9.Сен 93 сүрақтарыңа өзің жауап бере аласың ба? Жаңа достарыңның болғанын үнатасың ба? Қоғамда болып жатқан өзгерістер сені ойландыра ма? Өзіңнің бойыңдағы қандай қасиеттерді өзгерткің келеді? Достарыңды жиі ренжітесің бе? Үлкейгенде кім болғың келеді? . 15.Егер де саған шел далада, Африкада нсмесе өз Отаныңда түруды үсынса қай жерді қалайсың? Неге? Арман Арман әңгіме барысында, өзін ұқыпты ұстады. Мінез ерекшеліктерінде табандылық, қырсықтық байқалды. Қойылған сұрақтарға шынайы жауап беруге тырысты. Сәуле
Сәуле өте тынымсыз. Сұрақтарды анық тыңдамады. Әңгімелесу барысында жан-жағына қараумен болды. Өзіне сенімді Сәулені холерик типіне жатқызуға болады. Ә ділет Әдәлет бір тақырыптан келесі тақырыпқа тез ауытқып кетеді. Тынышсыз, даусы сазды, тартымды. Үнемі күліп отырады. Әділеттың темпераменті — сангвиник. А йбек Айбек әңгімелесу кезінде бір орында отары алмады. Үнемі басқа жаққа аландаумен болды. Айбек — флегматик. Алибек
Алибек тынымсыз, бір орында отыра алмайды. Ерке, өзімшілдігі басым, көбінесе өзі жайында әңгімелейді. Дауысы тартымды, сөзі жатық. Осы көрсеткіштер бойынша оны сангвиник қатарына жатқызамыз.
Марал
Марал ақырын, жай сөйлейді, ұялшақ, сұрақтарға жауап бергенде қызарып кетеді. Бұл көрсеткіш оның меланхолик екенін байқатты. Медет
Медет әңгіме барысында қызарып отырды. Қойылған сұрақтарға ойланып жауап береді. Медет көпшіл емес. Өте ұқыпты, қырсық, сезімтал. Медет — меланхолик. Осылай әрбір бала ға жеке-жеке диаграмма құрылып, оның темперамент ерекшеліктерін және мінез-құлқында кездесетін қиындықтарды анықтауға болады. Әрбір баланың жеке басын тәрбиелеудің стратегиясын білу үшін сынып жетекшісі тек қана оның күшті және әлсіз жақтарын біліп қоймай, сонымен қатар оның оқитын, тұраты жерін және қарым – қатынас жасайтын жақтарын білу қажет. Ол үшін олардың ата – аналарымен тығыз байланыста болу қажет: әңгімелесу, ата – аналар жиналысы, анкеталық сұрақтар қою, ата – аналардың Педагогикалық және психологиялық , педогогикалық білімдерінің деңгейімен танысу. бала ның ары қарай жетілуінің бағдарламасын құрмастан бұрын, педагог оған әр түрлі әдіс – тәсілдер арқылы өзіндік бағалау және өзіндік талдау жасауға көмектеседі. Бұл мақсаттарда мына тақырыптарға әңгіме жүргізуге болады: “Мен кіммін?”, “Мен қандаймын?”, “Мені түсіну үшін не істеу керек?” “Менің досым” “қарым – қатынас деңгейін анықтау”, “ балабақша ке қалай қарайсың”, “Сен досыңа жол бере аласың ба”, “ балабақша - бала көзімен”, т.б. Мінез -құлқында қиындығы бар оқшылары үшін жоғары деңгейдегі эмоционалды қозғыштық тән екендігін байқауға болады. Жеткіншектердің балабақша өмірін эмоционалды қабылдауын анықтау барысында біз дайындық тобының балаларымен мынадай сауалдама екі балабақшада өткіздік: 1.Балабақшаға сен қандай көңіл күймен келесің? Неге? 2.Саған өз апайың, топтағы достарың ұнайды ма? Сауалнама нәтижесі:
Бала мінезін тәрбелеудің сан қырлы жолдары бар писихологиялық – педагогикалық әдебиеттерде тәрбиелеудің негізгі екі арнасы бар екені көрнеді. Біріншісі – баланың іс - әрекетінің қателіктеріне көзін жеткізу, екіншісі – жақсы әдет ғұрыпқа дағдыландыру. Осы екі жолды қатар бір – бірінен ажыратпай байланыстыра жүргізсе, бала мінезі саналылық жолға бағытталады. бала лрдың мінез – құлқынның ерекшеліктерін анеықтау үшін төмендегі тәсілдерді ұсынамыз: 1.Баланың тәртібін сабақ үстінде және сабақтан тыс кезеңде бақылау: 2.Оның қызметін талдау (әр пән бойынша дәптерлері, бақылау жұмыстары, шығармалары т.б.): 3.Балалармен оны қызықтырады және жақсы көретін сабақтары жөнінде әңдімелесу: 4.Достары жөнінде әңгіме жүргізу. Жеткіншектердің мінез – құлқындағы қиыншылықтардың пайда болу себептерін анықтау барысында, біз мынандай әдістерді қолдандық: “Отбасы суреті”, Әңгімелесу, қарым – қатынас деңгейін анықтау, Айзенк тесті, балабақша – бала көзімен, досыңа жол бере аласың ба? Т.б. “Отбасы” суреті. Мақсаты: Отбасы ішілік қарым – қатынас ерекшеліктерін анықтау. Алдымен бала ларға: “ бала лар сендер үйде кіммен тұрасыңдар, Отбасы мүшелерін салыңдар” – деген тапсырма беріледі. Суретті талдау барысында, бала ның отбасы мүшелерін қалай суретегеніне көңіл бөлу керек. “Отбасы” cуретті бойынша алынған нәтиже.
Гистограмма арқылы жеткіншектерді бағалау үшін, төмендегі бағалар қойылады: 3 (жақсы), 2 (қанағаттанарлық), 1 (сын аралығы), 0 (қанағаттанарлықсыз). Соңында осы қойылған бағалар қосылып, гистограмма мазмүны бойынша 15-ке бөлінеді. Сонда әр баланың тәрбиелік деңгейі бойынша жинаған үпайы шығады. Егер бала (3) не одан көп ұпай жинаса, ол бала (3) не одан көп үпай жинаса, ол бала ның тэрбиесі „Жақсы,, егер 2,5 - ұпай жинаса ол бала ның тэрбиесі „Қанағаттанарлық,, 1-1,5 ұпай жинаса, ол баланың тәрбиесін „сын аралығында,, - деп бағалаймыз. Егер бала 1-1,5 ұпайдан төмен жинаса, ол баланың тәрбиесін „Қанағаттанарлықсыз,, - деп бағаланады. Осындай баға алған жеткіншектерді „қиын балалар,, тобына жатқызамыз. Бала бойындағы қиындықтар әр түрлі себептерге байланысты болуы мүмкін. Бұл кезеңде балалар бұзықшылықты саналы түрде жасамайды, сондықтан оны бала бойынан тез жою мүмкіндігі бар. Ол үшін баланың мінез-қүлқындағы қиындықтарды анықтап, арнайы эдістермен түзету жүмыстарын жүггізу керек болады. Мінез-құлқы қиын балалардың жеке басының дамуында өзіндік бағалау үлкен рөль атқарады. Өзіндік бағалауы теңбе-тең (адекватное) балаларға тән қасиеттер: белсенділік, тапқырлық, сергектік олар қарым-қатынасқа тез түседі. Ойын, сабақ үстіндегі жеңілістеріне ренжімейді, жеңген уақытта басқаларды ызаландырмайды. Ал, өзіндік бағалауы жоғары бала ларға тән қасиеттер, олар, қандайда бір іс-әрекетке қатысуға қорқады. Қатысқан жағдайда ренжіп кетіп қалады. Олар әрдайым барлық жерде бірінші болуға тырысады. Егер бұл орындалмай қалса жүректеріне жақын қабылдайды, өзіндік бағалауы өте жоғары бала лар барлық жерде лидер болуға ұмтылады. Мұндай балалардан: «Мен ең жақсы бала мын (әдемімін, мықтымын). Сендердің барлықтарың мені тыңдауларың керек!» — деген сөздерді жиі естуге болады. Өзіндік бағалауы төмен бала ларға ұялшақтық қасиет тән. Шетелдік психолог Ф.Зимбардо [48] бұл кұбылысты зерттеп өз жұмысында көрсеткен. Ұялшақтық дұрыс қарым-қатынас жасай алмайтын бала ларға тән қасиет болып табылады (Н.В.Клюева, Ю.В. Касаткина). Ф.Зимбардо [48] ұялшақтықтың келесі қасиеттерге алып келетіндігін көрсетеді: • Ұялшақтық жаңа адамдармен кездескенде және танысқанда қиындыққа соқтырады; • Өз құқығын, пікірін айтуға кедергі келтіреді, • Тұйықтыққа алып келеді. • Жалғыздықты сезіну және мазасыздану, депрессия сияқты сезіммен беріледі. Ұялшақтық - адамдардан қорыққандықтан да пайда болады, балалық шақтан қалыптасады. Сондықтан дер кезінде түзету жұмыстарын жүргізу қажет деп есептелінеді. Ұялшақтық жеткіншектердің өзіндік бағалауларына да әсер етеді- [51]. Мінез – құлқында қиындығы бар бала лар (6 – шы топта р)
жүктеу/скачать 438.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|