Аяпбергенова гульсум сагындыковна
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін қалыптастырудағы жобалар әдісінің мүмкіндіктері
жүктеу/скачать 4.5 Mb.
|
| 1.2 Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін қалыптастырудағы жобалар әдісінің мүмкіндіктері
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін жобалар әдісі негізінде даярлау мәселесінің орны ерекше. Себебі, білімдер, іскерліктер және дағдылар құзыреттілігі қалыптастыру бүгінгі күні білім парадигмсаына сәйкес ең алдымен педагогты шығармашылықпен жұмыс жасай алуы, оның жобалар әдісі арқылы дайындығының қалыптасуымен тығыз байланысты. Білім беру процесінің тиімділігін арттыру мәселесін шешуде жобалаудың маңызы зор. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің арнайы құзыреттілігін қалыптастыру процесінің мәні «жоба», «жобалар әдісі», «жобалау», «педагогикалық жобалау» сияқты ұғымдардарын нақтылауға байланысты ашылады. Олардың әрқайсысын толығырақ қарастырайық. Заманауи педагогикада белсенді әзірленетін әдістердің бірі жобалар әдісі болып табылады. ХІХ ғасырдың соңында ғалымдар сол кездегі нақты бар білім беру жүйелеріндегі педагогикалық ойдың даму деңгейінің барабар еместігі себебінен білімнің теориялық негіздерін қайта қарастыруды қолға алды. Жобалар әдісінің қалыптасу кезеңіндегі қазіргі көзқарас (XIX ғ.аяғы-ХХ ғ.басы) оның жағымды ғана емес (оқытуды дараландыруға бағытталуы, білімді жандандыруға, бастаманы ынталандыруға және шығармашылық мүмкіндіктердің жоғарылауына), сонымен қатар әлсіз жақтарын (оқушылардың теориялық ойлауын қалыптастырудың жеткіліксіздігі, мұғалімге тек кеңес беру рөлі тән болуы, міндеттерді шешудің жалпы тұғырларын әзірлеудің мүмкін еместігі) бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Бүгінгі күні педагогикалық ой оқушылардың жеке басын дамытуға бағыттауға оралғандығы жобалардың көптеген идеялары қандай да бір дәрежеде өзектілікпен ерекшеленуде. Алайда жобалар әдісі білім беру мекемелеріне кең ауқымды түрде енгізіліп жатқандығына қарамастан, жобалар әдісінің идеясы кеңіне өріс ала бастады. «Жоба» (итальян тілінде «progetto», француз тілінде «projet», неміс тілінде «projekt» және ағылшын тілінде «project») термині білім берудің оқыту тәсілін белгілеу үшін қолданылады. Жоба әдісі-бұл білім алушылар үнемі күрделене түсетін практикалық тапсырмаларды жоспарлау және орындау процесінде білім алатын оқыту жүйесі [139]. Жобалық оқыту барысында итальяндық XVII ғасырдың сәулетшілері өз қызметін кәсібилендіріп, оған қойылатын талаптар күшейтіп, сәулет өнерін ғылым деп жариялап, оны оқу дәрежесіне көтерді. «Жоба» термині алғаш рет білім беру әдісі ретінде «Рим жоғары өнер мектебінде» (Academia di San Luca) қолданылған, өзінің құрылымы бойынша «жоба» шешімін іздестіру және оны орындау мерзімі, нәтижелерді бағалау үшін қазылар алқасы тағайындалатын конкурс іспеттес еді. Алайда, конкурсқа ұсынылған жұмыстарды жүзеге асыру болжауға алынбағандықтан, олар «progetti», яғни «эскиздер», «жоспарлар», «жобалар» деп аталып кетті. Зерттеулерді талдау барысында бұл әдіс Париж Корольдік сәулет Академиясында да қолданылды. Батыс Еуропа (Франция, Германия, Австрия, Швейцария) техникалық және өнеркәсіптік жоғары мектептерде тарала бастады әрі оның сәтті екенін көрсетті. XIX ғасырдың ортасында бұл әдіс АҚШ-да енгізіле бастады, оны олар оқыту құралы «жасау арқылы» және «проблеманы практикалық шешу» арнайы әдісі арқылы сонымен қатар еңбек тәрбиесінің қажеттілігі ретінде; демократиялық көзқараста жастарды тәрбиелеуде олардың әлеуметтік өсуіне жобалау жұмысы бұл әдістің ұтымды дәні екендігін көрсетті. Бұл бүгінгі күннің шындығына сәйкес келеді. Білім беру практикасына жобалар әдісі негізін қалаушы болып американдық философ-идеалист Дж. Дьюи «прагматикалық педагогика» арқылы енгізді. Дж. Дьюи оқыту процесін балалардың қажеттіліктері, қызығушылықтары мен қабілеттері негізге ала отырып құруды ұсынды. Оның тұжырымдамасындағы басты негіз баланың іс-әрекеті. Оның ойы бойынша оқу әр оқушыға пайдалы болуы керек және мектеп оқушының туа біткен зияткерлік және практикалық «импульстарды» дамыту» керек. Оқу-білім мақсаты балаға тумадан берілген инстинкттер мен қабілеттердің өзіндік көрінуіне ықпал жасау [140]. С.Т. Шацкийдің белсенділігі арқасында жобалардың әдісі Ресей педагогтарының назарын аударды. Алайда, Ресейдегі оқушыға білім беру қызметінің еркіндігін беруге мүмкіндік бермейтін авторитарлық педагогиканың үстемдігіне байланысты бұл жүзеге асырылмады. Шацкий ескі мектептің «ең аз уақытта ең көп білім беру»- деген принципіне «өмір сүруге үйрену» принципін жақтады. Бұл мектепте оқытуды ұйымдастыруда оқу мұғалім таңдаған ақпаратты есте сақтау үшін емес, оны өз бетінше іздеу және баланың мүдделерін дамыту үшін жаңа тәсіл еді [141]. Алайда уақыт өте келе Дж. Дьюи мен С.Т. Шацкийдің моделдері білім беру моделінің инновациялық мәні Ресейлік білім беруде сынып-сабақ жүйесі, еңбек сабақтары, сабақтан тыс еңбек тәрбиесі кестесіндегі идеяларына сәйкес келмеді. ХХ ғ. басында жобалар әдісі бүкіл әлемде кеңінен таратыла бастады, көптеген эксперименттік мектептерде жобалар әдісі бойынша да, оның түрлері негізінде де (Дальтон-жоспар, Иена-жоспар және т.б.) оқыту өріс алды. «Жоба» ұғымының екі мәнін ажырату қажет: а) жоба жобалау қызметінің нәтижесі ретінде; б) жоба адамдардың бірлескен қызметін ұйымдастыру нысаны ретінде. Алдағы уақытта осы екі мағынаға сүйенетін боламыз. «Жоба» ұғымымен бірге нақты нәтижеге қол жеткізетін, іс-әрекеттердің қатаң реттілігін қамтитын «жобалау» термині қатар жүреді. Алайда, педагогикалық әдебиетте «жобалау» (латын тілінен «projectus») ұғымын түсіндіруде әлі күнге біржақтылық жоқ. Жобалаудың маңызды белгісі – болашақта болатынмен жұмыс істеу. «Жобалар әдісі» ұғымына кеңестік және шетелдік ғалымдар әр түрлі мағынаны теңдестереді (проблемалар әдісі, мақсатты акт, зерттеу әдісі және т.б.). Әр түрлі ғылыми білім салаларында жобалауды пайдалану «жоба» ұғымын түсіндірудің бірқалыпты еместігін алдын ала анықтайды. С.И. Ожеговтың сөздігінде жоба деп ой, ниет, жоспар; қандай да бір құжаттың алдын ала мәтіні; құрылыстың, құрылғының, механизмнің әзірленген жоспары түсініледі. Педагогикалық энциклопедиялық сөздікте «жобалар әдісі» теориялық және практикалық маңызы бар тұрақты жеңіл емес практикалық тапсырмаларды - оқыту жүйесіде жобалауды жоспарлау мен орындау процесінде ретінде қарастырылады [142]. Осы ұстанымдардан біз психологиялық білімге жобалар әдісін дұрыс түсіну үшін, оның ішкі психологиялық мәнін. Ф. Талызина мен П.Я. Гальпериннің ақыл-ой әрекеттерін кезең-кезеңмен қалыптастыру теориясына сүйену орынды және қажет деп санаймыз [143]. Е.С. Полат жобалар әдісін «мәселені нақты, сол немесе басқа түрде ресімделген практикалық нәтижемен аяқталуы тиіс егжей-тегжейлі әзірлеу арқылы дидактикалық мақсатқа қол жеткізу тәсілі (технология)» ретінде анықтайды [19, 42 б.]. Е.С. Полат сондай - ақ жобалардың әдісін тұтас педагогикалық технология деп айтуға болатынындығын ескертеді. В.Н. Стернберг зерттеулер негізінде «заманауи түсіндіруде «жобалар әдісі» термині берілген тақырып аясында оқушылардың шығармашылық жұмысын білдіреді» деген қорытынды жасайды және «жобалар әдісінің интеграцияланған сипаты» және «оқытудың әртүрлі әдістерін өзіне сыйдыру қабілеті», - деген қорытынды жасайды [16, 38 б.]. Г.М. Коджаспирова мен М.Л. Сердюк жобалардың әдісі туралы «оқушылар біртіндеп күрделенетін практикалық тапсырмалар - жобаларды жоспарлау және орындау процесінде білім ала алатын оқыту жүйесі ретіндегі ұқсас көзқарасты ұстанады [145, 144]. Бүгінгі таңда ғалымдар білім беру жүйесінің заманауи талаптарына жауап беретін педагогикалық технологияға жеткізілетін, жобалар әдісін оқыту практикасына әзірлеу және енгізу саласында көптеген зерттеулер жүргізді. Әдебиетті талдау жобалар әдісі дербес әдіс ретінде немесе басқа шығармашылық әдістерді қамтитын тұтас технология ретінде де қарастырылатынын көрсетеді. Осылайша, жобалар әдісін дидактикалық ұғымы тар мағынада дербес әдіс ретінде, кең мағынада көптеген әдістерді қамтитын педагогикалық жобалық технология ретінде қарастыруға болатындығына көз жеткіземіз (Е.С. Полат, М.В. Моисеева, Н.Ю. Пахомова, С.А. Красносельский, Л.Б. Переверзев, И.Д. Чечель, И.С. Сергеев және т.б.). С.Р. Халилов жобалар әдісін талдай отырып, жобалар әдісі оқытудың белсенді және интерактивті әдістерін қарастырады деп есептейді [18, с. 45]. Зерттеушінің анықтамасы бойынша: «Жобалар әдісі оқушылардың өз бетінше іс-әрекеттерінің нәтижесін презентация түрінде таныстыру барысында қандай да бір мәселені шешуге мүмкіндік беретін оқу-танымдық әдістердің белгілі бір жиынтығын болжайды». Автордың пайымдауынша, педагогикалық технология ретінде жобалар әдісіне зерттеу, іздеу, проблемалық, шығармашылық әдістер жиынтығы кіреді. Жобалық оқытуды бізде белсенді зерттеу, танымдық, конструктивистік қызмет технологиясы ретінде қарастырамыз. Көпшілігінде жоба жобаланып зерттеуге алынып отырған объектінің прототипі ретінде түсіндіреді. Кез келген іс-әрекет саласында жобаны құру бойынша жұмыс қайта құрылатын объектілер енгізілетін әрекет саласының қызметі мен тағайындалуы туралы білімді, қызметтің ерекше түрі ретінде жобалаудың мәндік сипаттамалары мен әдістемелерін білуді талап етеді. Соңғы уақытта жобалар әдісінің ғылыми пайымдалуы көптеген ғалымдармен толықтырылды. Философиялық зерттеулердегі жоба рухани-қайта жаңғырту қызметінің қорытындысы ретінде қарастырылады. Іс-әрекет деңгейінде жоба жобалаудың нәтижесі мен мақсаты түсіндіріледі. В.Н. Бурков пен Д.А. Новиков жобаның мақсаты-арнайы ұйыммен, ресурстар мен құралдардың шығынының ықтимал шектерімен және нәтижелердің сапасына қойылатын талаптар бар жеке жүйенің уақытпен шектелген мақсатты түрде өзгеруін қарастырады [146]. Қазіргі педагогикалық ғылымдағы пікірталас мәселелерінің бірі жобалардың типологиясы болып табылады. Е.И. Полаттың пікірінше [147], жобалардың жалпы белсенді типологиясы бірқатар белгілер бойынша жүзеге асырылады: Бірінші жобада басым қызмет: зерттеу, іздеу, шығармашылық, рөлдік, қолданбалы (практикалық-бағытталған), таныстыру - бағдарлы (ақпараттық). Екінші пәндік-мазмұндық сала: монопроект (бір облыс шеңберінде); пәнаралық жоба. Үшінші жобаны үйлестіру сипаты: тікелей (қатты, икемді), жасырын (айқын емес, жобаға қатысушыны имитациялайтын). Төртінші байланыс сипаты (бір мектептің, сыныптың, қаланың, өңірдің, елдің, әлемнің әр түрлі елдерінің қатысушылары арасында). Бесінші жобаға қатысушылардың саны. Алтыншы жобаның орындалу ұзақтығы. Бірінші белгісіне сәйкес М.А. Мосина [148], Т.Д. Изотикова [149] жобалардың келесі түрлерін атап көрсетеді: жүктеу/скачать 4.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|