Дәріс тезистері №1 дәріс. Тақырыбы: Мектепке дейінгі білім берудегі инновациялық технологиялар оқу пәні ретінде
дәріс. Шығармашылық қабілеттерін дамыту (ТРИЗ) технологиясы
жүктеу/скачать 142.98 Kb.
|
| 7 дәріс. Шығармашылық қабілеттерін дамыту (ТРИЗ) технологиясы.
ТРИЗ - Өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы. Негізін салушы- Генрих Альтшуллер. Оның технологиясының басты идеясы техникалық жүйелер белгілі бір заңдармен туындап, дамиды: бұл заңдарды тануға болады және өнертапқыштық тапсырмаларды шешу үшін қолдануға болады. Қазіргі таңда Г.С.Альтшуллердің ТРИЗ технологиясы мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуін, тапқырлығын, шығармашылық елестетуін, диалектикалық ойлауын дамыту үшін балабақшаларда табысты қолданылады. ТРИЗ - бұл обьективті заңдылықтардың даму жүйесін зерделейтін және проблемалық шешу әдістемесін әзірлейтін ғылым. Техникалық шығармашылық әдістемесі өндірістегі интеллектуалдық өнімділікті жоғарлату үшін қажеттіліктен туындаған әдіс. Ол екі концепцияға сүйенеді. Бірінші жағдайда ерекше ойлайтын дарынды адамдарда шабыты келген кезде ойлап, табатын ерекше туынды. Бұл көбейтуге зерделеуге келмейді. Екінші жағдайда жасанды жүйенің өзгеруі адамның субьективті еркіне сүйене отырып жүргізілмейді, обьективті заңдылықтарға сүйенеді. Бұл технологияның негізгі, техникалық жүйелер қалай болса солай емес, белгілі бір заңдылықтарға сүйенеді. Ол заңдылықтарды танып білуге болады. ТРИЗ жаңа ойларды нақты бір ғылымға айналдырады. Себебі ол, логикалық шешімдерге сүйенеді. Қазіргі заман талабына сай тәрбиелеу мен білім берудің негізгі мақсаты баланың шығармашыл, жеке тұлға болып дәстүрден тыс әр саладағы мәселелерді шешуге бейім әрекет ете алатын баланы тәрбиелеу болып табылады. Сол себепті оқыту мен тәрбиелеуде дәстүрлі түсіндіру, көрсету әдісін қазіргі даму заңдылықтарын ескере отырып, жеке бастың дамуына бейімделген белсенді әрекет етуші технологияға ауыстыру уақыт талабы. Бұл талап тек мектепті ғана қамтып қойған жоқ, балабақшаныда қамтыды. Қазіргі мектепке дейінгі мекемелер жаңа технологияларға белсенді бейімделіп, араласып келеді. Мектепке дейінгі балалардың жасы, ерекше жас. Бұл кезде әр баланың шығармашылық қабілетін өз еркінен тыс ашуға мүмкіншілік бар. Мектепке дейінгі баланы дамытуда екі психологиялық үрдісті қамтиды. Елестету- бұл нақты білімді негізге ала отырып жаңа идеяларды тудыра білу, жаңа обьектілердің бейнесін жасау. Қиялдау – бұл да жаңа, бірақ, ертегідегі шындыққа ұласпайтын таңғажайып обьектілердің бейнесін нақты білім негіздеріне сүйене отырып ойдан шығару. Мектепке дейінгі тәрбиеге бейімделген ТРИЗ технологиясы «Барлық жағынан да шығармашылдық» ұранымен жұмыс істейді. ТРИЗ бұл тәрбиешіге нақты әдістемелік ұсыныстары бар сабақ құрылымдары мен ұжымдық ойын бағдарламасы. Триз бағдарламасын нақты іске асыру үшін балаға ойын, тақырып таңдауда еркіндік беру керек. Сол кезде ғана ол заттардың құрылысымен танысып қарама-қайшылықтарын түсінеді, түйіткілдерін шешуге үйренеді. Мектепке дейінгі баланың қарама- қайшылықтарды шешіп үйренуі –шығармашылық ойлаудың кілті болып табылады. Балалармен жұмыстың негізгі әрекеті педагогикалық ізденіс. Педагог балаларға дайын білімді бермейді. Сол білімге жету тәсілдерін көрсетіп, өз еңбектерімен жетуге тәрбиелейді. ТРИЗ мақсаты- балалардың ой-өрісін дамытумен қатар, жүріп жатқан үдерісті түсіндіре отырып, жүйелі ойлануға үйрету. Тәрбиешілердің қолына балалардың қоршаған ортаның қайшылықтары мен біртұтастығын ұғынуға қабілетті шығармашылық қасиеттерін нақты практикалық тәрбиелеу құралын беру. Үдерісте ТРИЗ бейімделген әдістерін қолодануда да артықшылықтары бары сөзсіз. - балалардың танымдық іс-әрекетін белсендіреді; - шығармашылықтың туындауына ынта береді; - балалардың бейнелей сөйлеуін дамыту үшін жағдай жасайды (бағалау лексикасының сөз қорын ауыспалы мағынадағы сөздер, синоним мен антонимді байыту); - барлық тілдік құралдарды меңгерудің тиімділігін арттырады; - лексикалық-грамматикалық құрылысын құрудағы саналылығын қалыптастырады; - ойлау қабілетінің талдау-синтетикалық операцияларының икемділігін дамытады. ТРИЗ әдістемесі бойынша төрт деңгейден өту арқылы біз мақсатқа жетеміз: 1. Алдымызға мәселе аламыз, сол мақсаттың нақтылығын анықтаймыз. 2. Қарама-қайшылықтарды анықтау. 3. Қарама-қайшылықтарды шешу. 4. Қарама-қайшылықтарды шешу үшін баланың алдына амалдарды ұсынамыз. Мысалы: Сүзгішпен суды қалай тасуға болады. Сүзгіш болғандықтан ол су болмау керек. Ендеше су қандай жағдайда болғанда тасуға келеді. Су өз бетімен ағып кетеді. Не істейміз? Жауабы біз суды қатырып сүзгішке салуымыз керек. Бұл деңгейде бала өз бетімен бір жаңалық ашып шығармашылық қиялы дамиды. Өздері шешім айтуға үйренеді. Соңғы деңгейде бала әртүрлі әрекеттерді қолдана отырып, өзінің білімін болжампаздығының мәселені шешу жолдарын білуінің арқасында кез-келген жағдайдан шығуды үйренеді. Бұл деңгейде тәрбиеші тек бақылаушы қызметін атқарады. Бала тек өз күшіне ғана сенеді. Сондай –ақ тексеру үшін эксперименттік жағдайлар ұсынуға болады, бұл жағдайда бала өзінің тапқырлығын көрсету керек. Балабақшада ТРИЗ технологиясын қолдану екі мақсатты көздейді: 1. Икемді ойлау, қозғалыс белсенділігі, жүйелілік, диалектикалық дұрыс сөйлеу. 2. Белсенді ізденімпаздық, жаңашылдық, шығармашыл ойлауға талпыныс. Бірқатар зерттеушілердің ойынша, заманауи интеллектуалдық әрекеттің педагогикалық және психологиялық ойдың негізі, белсенді ізденімпаздық әрекет әдістеріне негізделсе, мектепке дейінгі баланың интеллектуалды әрекеті табиғи үйреншікті болуы мүмкін. Бұл ата-анамен педагогтың күнделікті тәрбие беру барысында баланың танып білуге қызығушылығын ояту қажеттілігін туғызу, өз беттерімен мәселені шешу, нәтижеге жетуге тәрбеленуінің, бағыт беруінің арқасында туындайды. Мектепке дейінгі тәрбиелеуде ТРИЗ технологиясын алғашқы математикалық түсініктерін қалыптастыруда тиімді екені байқалды. Мысалы: «Ұқсастықтарын тап» ойыны арқылы қарама-қарсы тұрған заттардың ұқсастықтарын тауып айту керек. «Не жетіспейді» деген ойын арқылы баланың есте сақтау қабілеті шынығады. Мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс жасауда ТРИЗ элементтерін қолдана отырып, келесідей дидактикалық қағидаттарды ескеру қажет: 1. Таңдау еркіндігі- балаға кез-келген оқыту немесе басқару әрекетіне таңдау құқығы; 2. Ашықтылық - балаға ашық (шешімінің бірнеше жолы бар) тапсырмалармен жұмыс істеу мүмкіндігін беру керек. Шығармашылық тапсырмалар жағдайында шешімнің әртүрлі нұсқаларын жасауы керек; 3. Іс-әрекет – кез келген шығармашылық тапсырмаға практикалық әрекетті қосу керек. 4. Кері байланыс- тәрбиеші балалардың ойлау операцияларын меңгеру үдерісінтұрақты бақылай алады, өйткені жаңа шығармашылық тапсырмада алдыңғы шығармашылық тапсырманың элементтері болады. 5. Мінсіздік- шығармашылдық тапсырмалар арнайы жабдықты қажет етпейді, және кез келген сабақтың бөлігі болуы мүмкін, бұл өз кезегінде балалардың білімі мен қызығушылықтарын, мүмкіндіктерін барынша қолдануға мүмкіндік береді. Тіл дамыту сабақтарында ТРИЗ элементтерін қолдану әдістері: Қуыршақтарды қолдану-қуыршақпен сөйлесу арқылы алға қойған проблеманы шешу. Диалогты сөйлеу, білмегенін сұрау. Логикалық тапсырмаларда баланың сөздік қорын дамытуға көмектеседі: «Туыстығын тап», «Үшінші артық»- ұқсастығын салыстыру арқылы үшіншісін шығару.т.б. Сабақтың соңында тәрбиеші қорытынды жасай келе баланың рефлексивті сараптама жасауына икемдейді . Бүгінгі сабақта не істедіңдер? Жаңа не білдіңдер? Не өте қызықты болды? Нені түсінбедіңдер?- деп тәрбиеші келесі сабаққа жоба жасайды. Қазіргі кезде техникалық ТРИЗ әдіс-тәсілдері балабақшада балалардың диалекті ойлауын, шығармашылық қиялын, ой ұшқырлығын дамыту үшін кеңінен қолданылуда. ТРИЗ технологиясы бойынша мектеп жасына дейінгі балаларға арналған әдіс-тәсілдер төмендегідей: 1. Жүйелі жақындау әдісі. Компоненттік, құрылымдық фунционалды және генетикалық жақындау элементтері негізінде қоршаған ортаның жүйелі көрністерінің бастауларын қалыптастыру, бір-бірімен тығыз байланыста болатын бөлімдерден құралған жүйені біртұтас ретінде түсінік беру обьектінің осы шақтағы, өткен шақтағы және келер шақтағы жағдайын бөліп ала отырып, уақыт және кеңістік туралы түсінік қалыптастыру. 2. Каталог әдісі. Балалардың кез- келген тандалған сөздің белгілерін екінші бір кез-келген басқа кітаптан алған сөзге ауыстыруға үйрету. 3. Қарама-қайшылықты шешу әдісі- ұсынылған заттармен құбылыстарды әр қырынан қарау; 4. Сиқырлы обьектілер әдісі- балаға таныс обьектінің сипаттарын екінші бір обьектіге таңып айту, қолдану; 5. Салыстыру әдісі- заттар мен обьектілердің ұқсастық ерекшеліктерін анықтау. Мектепке дейінгі оқу- тәрбиеде қолданылатын жаттығулар жиынтығы: «Иә - жоқ» немесе «Менің жасырғанымды тап» ойыны. Мысалы: Тәрбиеші «Піл» сөзін жасырады. Балалар (Бұл жанды нәрсе ме? Бұл өсімдік пе? Бұл жануар ма? Бұл үлкен бе? Бұл ыстық жақта өмір сүре ме? Бұл піл ме?) деген сұрақтар қояды. Балалар ойлағандарын тапқанға дейін тәрбиеші «иә» не «жоқ» деп жауап береді. Балалар бұл ойынды үйренгеннен кейін, бір-біріне сөздерді жасырып ойнай бастайды. Олар сан түрлі бейнелер бола алады: «Машина», «Раушан», «Саңырауқұлақ», «Қайың», «Су», «Кемпірқосақ» т.б. Айналадағы сөздерді ойлап табу жаттығулары балаларға ол бейненің жағымды-жағымсыз жақтарын ажырата алуларына көп көмегін тигізеді. Мысалы: «Жақсы-жаман», «Ақ-қара», «Айыптаушы-қорғаушы» т.б. «Ақ-қара» ойыны Тәрбиеші балаларға ақ үй бейнеленген суретті көрсетеді, ал балалар бейненің жағымды жақтарын атай бастайды. Содан кейін қара үй бейнеленген суретті көрсеткен кезде, олар бейненің жағымсыз жақтарын атайды. (Мысалы: «Кітап». Жақсы- одан көп қызықты нәрселерді білуге болады… . Жаман- ол тез жыртылып қалады… т.б.) Мынандай бейнелерге талдау жасауға болады: «Жұлдызқұрт», «Қасқыр», «Гүл», «Орындық», «Дәрі», «Төбелес», «Ана» т.б. «Керісінше немесе қайта бұрылу» ойыны. (Доппен ойналады). Тәрбиеші допты балаға лақтырып, бір сөзді атайды, ал бала сөздің керісінше мағынасын атап допты жүргізушіге қайтарады. (жақсы-жаман, жасау-сындыру, шығу-кіру) Ішкі және сыртқы ресурстарды табу ойыны. Мысалы: «Күлшеқызға көмектес». Күлшеқыз қамыр иледі. Ол қамырды жаяйын деп еді, ол оқтаудың жоқ екенін білді. Ал өгей шешесі оған түскі асқа тоқаш пісіруді бұйырды. Күлшеқыз енді қамырды немен жаяды? Балалардың жауабы: Көршілерге барып, солардан сұрау; дүкенге барып, жаңасын сатып алу; Бос бөтелкемен жаюға болады; немесе домалақ бөрене тауып, оны жуып жаюға болады; қамырды кіші қылып кесіп, үстінен ауыр затпен бастырып қою керек. Ойынның екінші кезеңінде, балаларға аллгоритмнің көмегімен шешілетін керісінше айтылатын ойындар ұсынылады. Мысалы: Ғалымдар қоянның жаңа түрін ойлап тапты. Сырт көрінісі бойынша ол бұрынғы қояндар сияқты, бірақ жаңа коянның түсі қара. Жаңа қоянда қандай қиындық тууы мүмкін? Қоянның тірі қалуы үшін, оған қалай көмектесуге болады? Балалардың жауаптары: (Қара қоянды ұстау түлкіге оңай болады… . Әсіресе ақ қарда ол тез көрініп қояды… . Енді оған тек қана жердің астында ғана өмір сүру керек… . Немесе мүлде қар жоқ, қара жерде өмір сүру керек… .Ал оған енді түнде ғана қыдыру керек… . Олар оны қорғау үшін, қоянға бұдан былай адамдармен бірге болу керек… .) Бала керісінше ойлаудағы «Қосарланған сырды» ойлау қабілеттері дами түседі. Тәрбиеші балаға керісінше ойлаудағы қабілетіне рұқсат беріп, оны дамыту қабілетін оятуы тиіс. Керісінше ойлауға рұқсат беру, баланың ойлау қабілетінің даму сатысындағы маңызды кезең болып табылады. Бұл үшін мұғалімдер ойын және ертегі тапсырмаларында пайдаланатын көптеген тәсілдер мен толық әдістемелік жүйелер бар. 6. Сиқырлы бейнелер әдісі - бір немесе бірнеше бейнелердің ерекшеліктерінің басқа бейнелерге ауыстыру. Мысалы: Доп. Ол қандай? Күлетін, ұшатын, дәмді, түнде ертегілер айтатын…. Бұл әдіс балаларға ойлап табуды, сөйлеуді, қиялдауды ғана емес, сонымен қатар өздерінің ойлау қабілеттерін меңгере алуға көмегін тигізеді. СБӘ арқылы қиял-ғажайып жануарларды, оларға ат қоюды, олардың ата-анасы кім?, қайда тұрады?, немен тамақтанады?, не болмаса «Қызықты жануарлар» суреттерін, «Пиктограммаларды» ойлап тауып, сипаттауға болады. Мысалы: «Арыстанмаймыл». Оның ата-анасы: арыстан және маймыл. Ыстық жақта өмір сүреді. Жерде өте жылдам жүгіреді, талда жақсы өрмелейді. Жауларынан тез қашып құтылып, биіктегі жемістерді тез, оңай ала алады. 7. «Жүйелік сараптама» әдісі құрылымдардың анықталған бейнесі арқылы бір-бірімен байланысқан, бір-бірірне міндеттелген әлемді жүйелі түрде қарастыруға көмектеседі. Оның мақсаты- жүйелі және күрделі жүйе, құрылымдарының өзара қатынасын және міндеттердің орны мен атқаратын ролін анықтау болып табылады. Мысалы: «Бақа» жүйесі, Жүйелі бөлікке- аяқтары, көздері, қанайналу жүйесі, ал күрделі жүйе бөлігіне қарастырып отырған жүйе - су алабы кіреді. Тәрбиеші сұрақтар қояды: «Егер барлық бақалар жоғалып кетсе не болар еді?», «Олар не үшін қажет?», «Олар қандай пайда пайда әкеледі?» (Балалар өздерінің шығарған шешімдерінің жауап нұсқаларын ұсынады). Нәтижесінде әлемде барлығы да белгілі бір жүйе бойынша құрылған, ал сол жүйенің бір бөлігін бұзатын болса, басқа бөліктер (жүйелер) бұзылады деген тұжырымға келеді. 1. КАӘ (кішкентай адамдармен әдіс) тәсілі- табиғи және қолөнер әлемінде болып жатқан заттар арасындағы қозғалыстарды өңдеу. (қатты-сұйық-газ тәрізді) «Кесектер» ойыны (мұнда кішкентай адамдар мен олардың қарым-қатынас белгілері бейнеленген) балаларға өлі және тірі табиғаттың заңдылықтарымен танысуға, өз дәрежесінде ғылыми-зерттеу жұмыстарын өткізуге, алғашқы ашылулар жасауға септігін тигізеді. Осындай «кішкентай адамдар» арқылы балалар «Мұхит», «Жанартаудың атқылауы» т.б. үлгілерін жасайды. 2. Қиял - ғажайып тәсілдері: - Керісінше жасау. Бұл тәсіл бейненің атауы мен қасиетін қарама-қарсы мағынасына ауыстырады, оларды өзге бейнеге ауыстырады. Мысалы: Біз жарық барда бейнелерді көре алатын болсақ, қараңғылық бізге оларды көруге мүмкіндік бермейді. - Ұлғайту-кішірейту. Белгілі бір бейнелердің сапасын ауыстыру үшін қолданылады. Оның көмегімен заттың көлемін, жылдамдығын, күшін, салмағын өлшеуге болады. Ұлғайту мен кішірейту шексіз болуы мұмкін. - Ауыспалы- үнемі. Бұл тәсіл бейнелерді ауыстыру үшін қажет. Алдына - ала ненің ауысып тұратынын, ненің үнемі бір қалыпта тұратынын анықтау керек. Таңғажайып бейнелерді жасау үшін «Ауыспалыны» үнемі тұратын бейнеге, ал «Үнеміні» ауысып тұратын бейнеге ауыстыру әдісін пайдалану керек. Мысалы: Компьютерді «ауыспалы» тәсіл арқылы өзгертсек, оның пішінін басқалай етіп немесе басқа бір затқа айналдыруға болатын еді. Ал адамды «үнемі» тәсілі арқылы өзгертсек, оның бойын бір жасынан бастап өмір бойы бірдей етуге болатын еді. (үлкен адамның бойы) Мұғалімнің жұмысының негізгі кезеңі- ТРИЗдік- бұл ертегілермен жұмыс, арнайы әдістердің көмегімен жаңа ертегілер ойлап шығару және ертегілердің тапсырмаларын шешу. Ертегі бойынша коллаж. Танымал белгілі ертегісі негізінде жаңа ертегі құрастыру. «Біздің ертегілер кітабымызбен болған оқиғаларға тап болды. Ондағы беттердің барлығы шатасып кетті. Буратиноны, Қызыл телпекті, Бауырсақты сиқыршы тышқанға айналдырып жіберді. Олар қайғырып, бұдан құтылу амалын іздеуге кірісті. Хоттабыч атаны кездестіреді, бірақ ол сиқырлы сөздерді ұмытып қалыпты...» Ары қарай тәрбиеші мен балалардың біріккен шығармашылық жұмысы басталады. -Танымал кейіпкерлер жаңа жағдайда. Бұл әдіс балалардың ойлау, қиялдау қабілетін дамытады, Балалардың әдеттегідей ойлау қабілетін бұзады. Ертегідегі негізгі кейіпкерлер қалады, бірақ қиял- ғажайып, ерекше жаңа жағдайға тап болады. «Қаздар мен аққулар» ертегісі. Жаңа жағдай: қаздың алдынан қасқыр шығады. Ертегілердегі құтқару жағдаяттары. Мұндай әдіс мүмкін болатын көріністер мен ертегілердің соңын алдына ала құрастыруға қызмет етеді. Бала құрастыра алудан басқа, қиын жағдайдан жол тауып шығу жолдарын үйренеді. «Бір күні марғау жүзіп көрейін деген шешімге келді. Ол жағадан өте алысқа жүзіп кетті. Кенеттен дауыл басталып, ол суға бата бастады…» Марғауды құтқару үшін өз ойларыңды ұсыныңдар. Жаңа ертегілер. Бұл әдіс, таныс көріністерге жаңа көзқараспен қарауға көмектеседі. Ескі ертегі- «Кішкентай-Аймүйіз (сиыр)» Ертегінің жаңаша түрі- «Аймүйіз-қатал, жалқау». «Жандылар» ертегілері: (тамшы және сия) Ең алдымен балалар сия жасауды үйренеді (қара және түрлі-түсті). Осыдан кейін тіпті үш жастағы балалар оларға қарап бейнелерді көре алады, заттар немесе олардың жеке бөлшектері және «сенің сияң мен менің сиям неге ұқсас» деген сұрақтарға жауап бере алады. «Бұлар кімді, нені есімізге түсіреді?» деген сұрақ қойып, «суретті бастыру немесе аяқтау» арқылы келесі кезеңге өтуге болады. «Жанды» тамшы мен сия бейнелері ертегіні құрастыруға көмегін тигізеді. Ертегіні модельдеу. Алдымен мектепке дейінгі балаларды ертегіні заттық- сұлбалық моделі бойынша құрастыруға үйрету қажет. Мысалы, бала фантазиясының бастамасы ретінде затты немесе суретті көрсету керек. Мысал: қара үй (бұл жалмауыз кемпірдің немесе басқа біреудің үйі болуы мүмкін, ал қара болған себебі онда тұратын адам жауыз болуы мүмкін). Келесі кезеңде кейіпкерлердің (адамдар, жануарлар, ертегі кейіпкерлері, сиқыр объектілері) дайын сұлбалық бейнесі бейнеленген карточкалар ұсынуға болады. Сонда балаларға тек таңдау жасап, ертегіні ойластыру оңайға түседі. Балалар ертегінің қысқартылған сұлбалық түрін меңгергеннен кейін, олар өз беттерінше модельді тірек ретінде қолданып, ойластырған ертегі желісін бейнелеп айтып бере алады. ТРИЗ әдісін қолданушы педагогтың жұмысы балаларға «Киімдердің өткеніне саяхат», «Ыдыс өзінің туған күні жайлы әңгімелейді», «Қарындаш тарихы» сияқты тарихи тақырыптарда әңгіме ұсыну және қарастырылып отырған объектінің уақыттық дамуы ылғи да жетілдіру керек екендігін, ойлап шығару керектігінің себебін түсіндіру. Мектеп жасына дейінгі балалармен серуендеген кезде балалардың қиял-ғажап сезімдеріне белсенділік тудыратын алуан түрлі тәсілдерді қолданған жөн. Мысалы: жандану, табиғат заңдылықтарының өзгеруі, бейненің ұлғаю, кішірею дәрежелерінің әсері. Мысалы, тәрбиеші балаларға былай дейді: «қанеки талды тірілтейік: Оның анасы кім? Оның достары кім? Ол желмен неменеге дауласып жатыр? Тал бізге не айта алады?» Эмпатия (біреудің көңіл-күйін сезіну) әдісін де қолдануға болады. Балалар өздерін бақылаушы ретінде сезінеді: Ал егер сен гүлге айналсаң не болар едің? Сен нені армандайсың? Кімнен қорқасың? Кімді ұнатасың? Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау қабілеттерін арттыру үшін, олардың метепке баруға дайындықтарын нығайту үшін, өз беттерімен ойлау қабілеттерін арттыруға дамыту ойындарының маңызы орасан зор. Дайындық кезеңі. «Суретті аяқта» , «Құрылысты аяқта», «Геометриялық пішіндерден сурет құрастыр», «Бұл неге ұқсайды?», «Ұқсастықтарын тап», «Айырмашылығын тап»- деген сияқты ойын жаттығуларынан бастауға болады. Шығармашылықты, елестетуді, өзін-өзі билеушілікті, көңіл бөлуді, тез түсінуді одан әрі дамыту үшін жұпты таяқшалар тапсырмасы ұсынылады. Бас кезінде жай түрі (6,12 таяқшадан жай үйшік жасау), одан кейін күрделі түрі (қай таяқшаны ауыстырғанда үй теріс қарап тұрады?) Негізгі кезеңде толықтай бас қатырғыш ойындарды (арифметикалық, геометриялық, әріптік, жіппен) шахматты пайдаланып, жұмбақтар ойлап, кроссвордтар құрастырып және оларды шешу қажет. Жұмбақ- бұл адамның миына өте пайдалы жаттығу, жақсы ойлай білуге және білімді толықтыруға деген маңызды қадам болып табылады. «Жұмбақшылар-Білгіштер» Соққылаған ағашты. Сонша кім екен қарашы.... (тоқылдақ) Өзі нарттай қызыл екен, Дәмі де оның ...... екен...(қызанақ) Мұндай жұмбақтар балаларға қатты ұнайды және олардың көңіл –күйлерін көтереді, ойларын жинақтауға көмектеседі, ойлау қабілеттіліктерін арттырады. Балаларды білімділікке баулуға, ізденіске үйретуге жаттығу ойындары көмектеседі: «Не артық?», «Басында не, соңында не?», «Бос тор көзге қай пішінді орналастырған дұрыс?» Ойындар: «Логикалық поезд», «Үлкен Лу-Лу» Балалар олардың өзара байланыстарын түсіндіре отырып, берілген суреттерден сөздер құрайды.Мысалы: кітап, тал, жөке, шай, стақан, су, өзен, тас, мұнара, ханшайым т.б. Балаларды мектепке толықтай дайындау кезіндегі тапсырмалар мен жаттығулар: Жалпы түрде дамыту; ойлау қабілеттерінің босаңдығын тексеру; қиялл-ғажайып әркеттерін пайдалану. Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар Білімді тексеру мен бақылауға арналған сұрақтар 1. ТРИЗ технологиясының мәнін ашып көрсетіңіз. 2. ТРИЗ технологиясының тұжырымдамалық негізіне не алынады? 3. ТРИЗ технологиясындағы тәрбиеші мен баланың іс-әрекеттерін ашып көрсетіңіз. 4. Мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс жасауда ТРИЗ элементтерін қолдану барысында қандай дидактикалық қағидаттарды ескеру қажет? 5. ТРИЗ технологиясы бойынша мектеп жасына дейінгі балаларға арналған әдіс-тәсілдерді сипаттаңыз. жүктеу/скачать 142.98 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|