Диплом жұмысы оған қойылатын талапқа сай орындалды және бітті

1. 
   Жаңа берілетін сабақты баланың білетін мағлұматымен
   ұштастыру;
   
2. 
   Тиісті таныстыру арқылы сабақтың мазмұнына
   ынталандырып, ілтипат аудару;
   
3. 
   Сабақтың алдын-ала даярлайтын сүраулар қою ынтасын,
   ілтипатын сақтау;
   
4. 
   Қажетсіз мағлұматтардан сақтанып, баланың ілтипатын
   қоздыратын қызық нәрселерді сөйлеп, үйрету;
   
5. 
   Баланың ішін пыстыратын біркелкі мағлұматтардан
   сақтану, лайықты салыстыру, теңестіру, ұқсастыру Тұрлі
   әдіс, оңтайлы оқытуды жандандыруға тырысу;
   
6. 
   Алғашқы кездегі оқыту деректі, көрнекі болу. Оған сай
   жобаларды дұрыс қолдану;
   
7. 
   Өзгелерді ынталандыру үшін үйрететін нәрсесіне өзі де
   ынталану, өзі де жақсы көру; оқытушы сүйген нәрсені
   оқушылар да сүйеді [... 80]
   
8. 
   Оқушыларға берілетін дидактикалық ойындардың
   қызғылықты болуы;
   
9. 
   Дидактикалық ойындар түзгенде мү_ғалімдер
   оқушылардың псикалық ерекшеліктерін ескеруі қажет.
   

Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар оқушылардың пәнге қызығушылықтары мен әмоқиялық күйіне әсер етуімен тікелей байланысты. Сан есімді оқыту тапсырмалары оқушылардың әмоқиялық күйін көтереді, сабаққа белсенді араластырады Сан есімді оқыту тапсырмалардың қарапайым жаттығу, тапсьгрмалардан негізгі айырмащылығы бү_л тапсырмалар оқушылардың әмоқиясына оң әсер етуінде. Күнделікті сабақта үялып, өз ойын айтуға жасқанып жүрген оқушылар тапсырмалар барысында түрленіп, сабаққа белсене қатысады. . Олар өздерінің ойларын, пікірлерін, көзқарастарын таласа отырып дәлелдейді. Мұнда оқушылардың басқа біреуден тобы не өзі қалып кетпеу спорттық түрткісі іске асырылады. Сан есімді оқыту тапсырмаларды мақсатты түрде қолдана отырып, оқушылардың оқуға, ізденуге деген түрткілерін тәрбиелеуге болады . Бұл оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзін-өзі тәрбиелеуге, ішкі ынтасы мен талпысын реттеуге мүмкіндік береді.
Ес — адамның сыртқы шындық әлеммен әсерленуі негізінде
қабылданған ақпараттар мен бейнелерді тұрақтандыратын псикалық
проқестердің бірі. Оқушылардың ес қабілеті оларыдң сабаққа, оқуға
деген қызығушылықтырымен , зейінімен, өтілген материалды
қабылдау мүмкіндіктерімен, тілдің негізгі ұғымдарын бір-бірімен
ассоциациялық байланыстыруымен тығыз байланысты.
Ассоциациялар ес процесінің негізі болып табылады. Окушылардың

1. 
   Жаңа берілетін сабақты баланың білетін мағлұматымен
   ұштастыру;
   
2. 
   Тиісті таныстыру арқылы сабақтың мазмұнына
   ынталандырып, ілтипат аудару;
   
3. 
   Сабақтың алдын-ала даярлайтын сүраулар қою ынтасын,
   ілтипатын сақтау;
   
4. 
   Қажетсіз мағлұматтардан сақтанып, баланың ілтипатын
   қоздыратын қызық нәрселерді сөйлеп, үйрету;
   
5. 
   Баланың ішін пыстыратын біркелкі мағлұматтардан
   сақтану, лайықты салыстыру, теңестіру, үқсастыру Тұрлі
   әдіс, оңтайлы оқытуды жандандыруға тырысу;
   
6. 
   Алғашқы кездегі оқыту деректі, көрнекі болу. Оған сай
   жобаларды дұрыс қолдану;
   
7. 
   Өзгелерді ынталандыру үшін үйрететін нәрсесіне өзі де
   ынталану, өзі де жақсы көру; оқытушы сүйген нәрсені
   оқушылар да сүйеді [...80]
   
8. 
   Оқушыларға берілетін дидактикалық ойындардың
   қызғылықты болуы;
   
9. 
   Дидактикалық ойындар түзгенде мұғалімдер
   оқушылардың псикалық ерекшеліктерін ескеруі қажет.
   

Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар оқушылардың пәйге қызығушылықтары мен әмоциялық күйіне әсер етуімен тікелей байланысты. Сан есімді оқыту тапсырмалары оқушылардың әмоцялық күйін көтереді, сабаққа белсенді араластырады Сан есімді оқыту тапсырмалардың қарапайым жаттығу, тапсьгрмалардан негізгі айырмащылығы бұл тапсырмалар оқушылардың әмоқиясына оң әсер етуінде. Күнделікті сабақта үялып, өз ойын айтуға жасқанып жүрген оқушылар тапсырмалар барысында түеніп, сабаққа белсене қатысады. . Олар өздерінің ойларын, пікірлерін, көзқарастарын таласа отырып дәлелдейді. Мұнда оқушылардың басқа біреуден тобы не өзі қалып кетпеу спорттық түрткі іске асырылады. Сан есімді оқыту тапсырмаларды мақсатты түе қолдана отырып, оқушылардың оқуға, ізденуге деген түрткілер тәрбиелеуге болады . Бұл оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзін-өзі тәрбиелеуге, ішкі ынтасы мен талпысын реттеуге мүмкіндік береді.
Ес — адамның сыртқы шындық әлеммнен әсерленуі негізінде қабылданған ақпараттар мен бейнелерді тұрақтандыратын процестердіңбірі. Оқушылардың ес қабілеті олардың сабаққа оқуға
деген қызығушылықтырымен , зейінімен, өтілген материалды
қабылдау мүмкіндіктерімен, тілдің негізгі ұғымдарын бір-бірімен
ассоциациялық байланыстыруымен тығыз байланысты.
Ассоцицияларес процесінің негізі болып табылады. Оқушылардың елгілі бір қозу аймақтарына , түйсіктері арқылы ойлау проқестеріне мақсатты түрдебірне рет қайта-қайта әсер ету арқылы олардың есін қайта жаңғырту процесіншартты рефлекске айналдыруға болады. Ғылымда ассоциация құбылыстарын шартты рефлекс құбылысымен дәлелдеген — И.П. Павлов. Ғалымның пікірі нше ассоциация ми қабығында екі қозу процесінің қабаттасып келуі арқылы пайда болып, бірнеше рет қайталаудың әсерінен тұрақтанады. Сонымен қатар ассоциация құбылысына мынадай түсініктеме береді.« Уақытша нервтік байланыс жануарлар дүниесінде де біздің өзімізде де байқалатын жан-жақты физиологиялық құбылыс. Сонымен қатар ол әрекеттерден, әсерлерден құралған психикалық кұбылыс болып табылады, оны психологтар ассоциация деп атайды »[... ]
Ассоциация құбылысы үшке бөлінеді. 1) іргелестік, 2) ұқсастық,3) қарама-қарсылық
Іргелестік- ассоциация бойынша 5- сынып оқушылары сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы сөз мағыларының Тұрлері . сөздің тура және ауыспалы мағыналарын қатар түсінеді. Егер оқушы сөздің тура мағынасын тез, дұрыс табатын болса . онда ол сөздің ауыспалы мағынасын да дұрыс табатын болады.
Үқсастық ассоциация арқылы балаларға сан есімді оқыту тапсырмалардың ережелері мен мақсаттары бірдей етіп беріледі. Бір сан есімді оқыту тапсырмаларды ойнау арқылы тапсырманы шешкен оқушы осы ойынға үқсас ойындарды оңай шешеді. Бұл олардың тілдік материалдарды саналы игеруіне оң әсер етеді.
Қарама - қарсылық ассоциация бойынша оқушыларға сан есімді оқыту тапсырмалардағы танымдық материалдар қарама- қарсы сипатта беріледі. Қарама- қапсы топтың оқушылары осы сөзге антоним сөзді тауып айтулары қажет. Осы ойын арқылы Оқушыларды сөздің өзі айтылғанда оның қарама- қарсы мағынасы автоматты Тұрде есіне түсу біліктері қалыптасады.
Адамның есте сақтау қабілеті оның жасына тікелей байланысты. Жасы келген қарт адамдардың есте сақтау қабілеттері төмендейді. Ал, бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілеттері өзінің шарықтау шегінде
Тұрған кезең болып есептеледі. Сол үшін оқыту процесінде сан есімді оқыту тапсырмаларды мақсатты Тұрде оқушылардың есте сақтау қабілеттерін тәрбиелейтін етіп түзу керек. Бұл жөнінде айтылған М. Жұмабаевтың пікірін үнемі есте үстау қажет: « естің аса күшті болатын кезі 7-15 жас арасы. Сыртқы дүниемен, адамзат Тұрмысымен жаңа таныс болып келе жатқанда адам бір нәрсені білуге, білгенін есте үстауға үмтылады.естің қатысуын керек қылатын осы нағыз қолайлы кез. Бұл жасыңда бала өмірлік даярлайды. Демек, бұл жастағы
баланың міндеті ой жүргізіп білімді іске асыру емес, білімді молайта беру, бар нәрсені еске ала беру.»
Демек оқушылардың ес қабілетін жетілдіру үшін мұғалім сабақта сан есімді оқыту тапсырмаларды, олардың өзіндік ізденуіне, өзі негізгі заңдылықтар мен ережелерді табуға лайықтап қолданып өтуі тиіс. Мұғалім мұндай сабақтарды алдын-ала балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, жаңа сабаққа сәйкестендіріп жоспарлауы керек.
Қиял — адамның сырқы дүнмемен әсерлесуі барысында есінде тұрақталған бейнелердің қайтадан өңделіп, жаңартылып мида жаңа бейне жасалуы. Ойындар психикалық қабілеттерінің ішінде қиялды ерекше дамытады. Қиял адамдарды шығармашылықпен жұмыс істетіп, өмірде болмаған нәрселерді болдырады, жаңа нәрсені болжатады, үнемі адамның ойлау шекарасын кеңйтеді53]
Психолог ғалымдар қиялдың жүзеге асуына бірден-бір жолы ретінде қарастырады. Олар сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы балалардың қиялы дамиды деген көзқарас ұстанады. Ғалымдардың әрқайсысы қиялды әрТұрлі терминмен ; атайды. Ж. Пиаже — ойындарда таңдалық қызметтің( қиялдың) дамитындын айиса, А.Н.Леонтьев — ойында елестету жағдаятынын ( қиялдың) бар екенін айтады. Д.Б. Әльконин өмірді танып- білу жоспарыны қалыптасады дейді[...].
Бастауыш сынып оқушылары сабақта қолданылған сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы басқа рольге еніп, сол кейіпкердің жақсы қасиеттерін өзіне сіңіреді, сол кейіпкердің дауыс ырғағын, сөйлеу мәнерін көшіреді, мінез - қүлқын сипаттайды. Осы арқылы өздерін- өздері тәрбиелейді, жаман кейіпкердің жаман мінездерін әжуалап, ондай мінездерінен бойларын аулақ салуға дағдыланады. Сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы оқушылар басқа әлемге енеді, өзіне таныс емес жағдаяттарда « өмір сүреді». Бұл оқушылардың қиялын дамытуда басты роль атқарады.
Бастауыш сынып кезеңдегі •балалардың психикасы қүбылмалы келіп, олар ненің жақсы екенін, ненің жақсы екенін айыруға өзіндік талпыныс жасайды. Бұл жаста оқушылардың « Мені » нығайып, қоршаған әлемге өзіңдік көзқарасы қалыптасады. Бүған мынадай жайттар әсер етеді: « оқу процесінлегі «жаңа жағдайлар» да балалардың жеке басы қасиеттеріне әсер ете бастайды: біріншіден бастауыш сыныпта, пәндер белгілі бір ғылым негіздері бойынша білім беруге қарай бағытталады, яғни, білім мазмұны күрделенеді. Бастауыш сыныптың баласы үшін мұғалімнің тапсырмасы міндетті саналып, оқытушының жеке басы ерекше жоғары бағаланса , ар жеткіншек мұғалімге сын көзімен қарайды, оның нүсқауларын өз тілегіне қарай орындауға тырысады. Үшіншіден, бұл кезде бала өзініңжолдастарымен, сыныптағы балалармен қарым- қатынас жасау мәселесін оқудан гөрі маңызды деп есептейді.» Төртіншіден, бұл кезеңдегі оқушылардың пікірлері тұрақсыз болады, яғни оқушылар басқа адамның сөзіне тез ереді. Бесіншіден, мінезі қүбылмалы болады. Бұл жастағы балалар өзінің ойын-пікірін тыңдайтын, сырын айтатын, мінезі сай келетін дос іздейді.
Бү_л аталған жайттар бастауыш сыныпта оқитын оқушылардың негізгі психологиялық ерекшеліктері. Мұғалімнің міндеті — осы жастағы оқушыларға гуманизм тұрғысынан қарап, олардың ұстазды, жолдастарын сыйлауға үйрету.

III. Сан есімді өту процесінде жалғаулар мен жұрнақтардың маңызы

Алты жастан бастап оқытылатын төртжылдық бастауыш мектептін бағдарламалары мен оқулықтарын жасау барысында педагог-ғалымдар осы мәселенің шешімін дұрыс табуға үмтылуда. Олар бүрыңғы үшжылдық бастауыш мектепте жинақталған бай тәжирбеге сүйене отырып, балалардың психо=физиологиялық қабылдау мүмкіндіктеріне сай кеелтін олардың іс жүзілік дағдыларын дамытуға жағдай жасайтын грамматикалық ұғымдың оқытылуға тиісті көлемін анықтаДы.
Жаңартылған бағдарлама бойынша тілдің морфологиялық жүйесі 2- сыныптан бастап оқытыла бастайды. Бұл класта оқушылар сөздердің семантикалық- грамматикалық топтарынан яғни сөз таптырынан алғашқы мағлұматтар ала бастайды. Сөз таптарын терминдік тұрғыдан ажыратпағанымен, 2- сынып оқушылары «Кім? не? кімдер? нелер? сұрақтарына жауап беретін сөздерді», «Бас әріппен жазылатын сөздерді», «Не істеді? қайтті? неғылды? сұрақтарына жауап беретін сөздерді», Қанша? неше? нешінші? сұрақтарына жауап беретін сөздерді», олардың анықтамаларымен бірге оқып үйренуге тиісті. Сонымен қатар әр топтағы сөздердің қайсысына қандай сү_рақ қойылдатынын біліп, оның себебін түсінулері қажет. Сондай-ақ заттың қимылын, сыны, санын білдіретін сөздермен тіркесіп сөйлем қү_рай білу дағдыларын да меңгеруге міндетті. Егер оқушылар бү_л соңғы дағдыны меңгермесе, кеәнгі "«Сөйлем» тарауындағы мағлұматтарды дұрыс игере алмайды. Тағы бір айта кететін мәселе, 2-сыныпқа тілдің морфологиялық жүйесін оқыту барысында оқушылардың сөздік қорын, сөйлеу мен жазу дағдыларын жетілдіруге, емлелік заңдылықтарды «мысалы, заттың атын білдіретін сөздерді жекеше Тұрден көпше Тұрге айландыру кезеңіндегі, не болмаса «Қанша? неше? нешінші? сұрақтарына жауап беретін сөздер» тақырыбын өткен кездегі, т.б.) меңгертуге барынша көңіл бөлу қажеттілігі ескерілген.
3-сыныпта оқушылар ана тіліндегі сөздердің құрамы туралы алғашқы түсінік алады. Дыбыстан сөз құрап, олардан сөйлем жасап, оқу мен жазуды меңгеріп қалған балалар енді әлгі сөздердің дайын күйіндегі сөйлем құрамына ене алмайтыны түсенеді. Сөздердің өзгермейтін бөлігін «түбір» деп, ал сөйлем құрамына енер кезде қосылатын бөліктерін «қосымша» деп атайтынын біледі. «Негізгі түбір», «қосымша сөз» яғни туынды түбір туралы мағлұмат алады. Сөз тудырушы немес сөзбен сөзді байланыстыру шы болу қызметіне сай қосымшалардың жұрақ және жалғау болып бөлінетінін ұғадыҚосымшаларды түбір сөзге дұрыс жалғап жазу емлесін меңгере бастайды.
Қорыта айтқанда, оқушылар бұл сыныпта өздері күнде қолданып жүрген сөздер құрамының сөйлеу, жазу кезінде өзгеріп Тұратынын саналы Тұрде оқып үйренуге кіріседі. Сондай-ақ бастауыш класс оқушылары 3-сыныптан бастап тілдегі сөз таптары туралы да (олардың ғылыми терминдік атаулары, т.б.) кең мағлұмат алады. Атап айтқанда, «Зат есім», «Сан есім», «Етістік» сияқты сөз таптарын негізгі және туынды Тұрлерін, болымсыз етістіктерді, есептік жәен реттік сан есімдерді бір-бірінен ажыратып, күнделікті өмірде пайлалана білуге тиіс. Олар мұндай мағлұматтарды осының алдындағы «Сөз құрамы» тарауынан алған білімдеріне сүйене отырып меңгере алады. Бұған қоса «Сөз таптары» тарауын оқыту барысында оқушылар сан есім мен зат есімнің бір-бірінен өзгешелігін, зат есімнің түрлерін, олардың тәуелденуін толық меңгере бастайды. Яғни «Сөз құрамы» тарауында өздері жұрнақ, жалғау деп бөлінген қосымшалардың ары қарай да жіктеле беретінін үғына түседі. Тағы бір айтатын нәрсе: бұл сыныпта оқушы сын есімнің, зат есімнің етістіктің сан есіммен байланысып айтылуы туралы жан-жақты мағлұмат алып, оны іс жүзінде саналы Тұрде қолдана білуі қажет. Егер олар мұндай дағдыны меңгермесе, кейінгі «Сөйлем» тауында оқылатын сөйлем мүшелері, олардың өзара байланысы.

жүктеу/скачать 1.99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: