Дипломдық ЖҰмыс 5В010800- мамандығы Дене шынықтыру және спорт мазмұны кіріспе 7
Футболшылардың жұмысқа қабілеттілігін шектейтін факторлар
жүктеу/скачать 2.01 Mb.
|
| Футболшылардың жұмысқа қабілеттілігін шектейтін факторлар
Спортшының дене жұмысына қабілеттілігінің күйі көптеген факторлармен анықталады. Жұмысқа қабілеттіліктің аса маңызды факторларының қатарына әдетте: 1) спортшының жылдамдық-күш мүмкіндіктері; 2) оның функционалдық (яғни энергетикалық – аэробты және анаэробты) мүмкіндіктері; 3) техникалық даярлывқ деңгейі; 4) спортшының тактикалық шеберлігі және 5) қажетті психикалық қасиеттерінің болуы. Футболшылардың спорттық шеберлігі осылардан құралатын ең маңызды факторларды анықтау көбіне көп даярлаудың жалпы стратегиясын қабылдауды және жаттығудың ең тиімді тәсілдері мен әдістерін белгілеуді анықтайды. Біліктілігі жоғары футболшылардың даярлығын басқару жекелеген факторлардың ойын әрекетінің жалпы нәтижесіне үлесі туралы, даярлықтың жекелеген кезеңдерінде қалыптасатын, осы факторлардың өзара байланыстарының сипаты туралы және қолданылатын жаттығудағы және жарыстағы күш салулардың әсерімен олардың өзгеруі туралы дәл білімдердің негізінде ғана мүмкін болады . Аэробты жұмысқа қабілеттілік түсінігіне организмнің бұлшық ет жұмысын атмосферадағы оттегін тұтынумен байланысты тотығу процестерін белсенді ету есебінен орындау мүмкіндігіне себепші болатын бірқатар функционалдық қасиеттері бірігеді /16,17,18,19, /. Өзінің мазмұны бойынша жұмысқа қабілеттілік түсінігі спортшылардың жалпы төзімділігінің сапасына бәрінен де жақынырақ сәйкес келеді. Футболшылардың аэробты мүмкіндіктері жұмыс барысының өзінде оттектік сұранысты толығымен қанағаттандыру мүмкіндігі бар жаттығуларда және ойын эпизодтарында ең көп шамада көрінісін табады. Аэробтық жұмысқа қабілеттілік түсінігіне интеграцияланатын аса маңызды функционалдық мүмкіндіктердің қатарына мыналар жатады: а) ұлпалық аэробтық тотығу жүйелерінің қуатталығы б) ұлпалардағы аэробтық ауысулар кезінде қолданылатын энергетикалық заттардың жалпы қорының шамасы ; в) оттегінің бұлшық еттер миоглобинінде депонациялану өлшемдері ; г) гемоглобиннің мөлшеріне және оның оттегін байланыстырғыш қасиеттеріне байланысты болып келетін, қанның оттегі сыйымдылығы ; д) жүректің циркуляциялық жұмысқа қабілеттілігі ; е) сыртқы тыныс алу аппаратының тиімді жұмысы және т.с. Адамның аэробты жұмысқа қабілеттілігінің ең ақпаратты көп беретін көрсеткіші ретінде көптеген жағдайларда оттегін максималды тұтыну шамасы қолданылады /18,19, /. Жұмыс істеу кезінде оттегін максималды тұтыну шамасына айтарлықтай әсерін тигізетін факторлар ішінде негізгі роль жүрек өнімділігіне тиесілі . Алайда белгілі бір жағдайларда, өкпедегі газ алмасудың ерекшеліктері /13,16/, жұмыс істеп тұрған бұлшық еттердің жергілікті қан айналымының нашарлауы /135/ және оттегінің ұлпадан шығарылуының шектелуі /13,16,14/ секілді себептер де адамның максималды аэробты мүмкіндіктерін шектей алады. Спортшылардағы оттегін максималды тұтыну шамасы спортшының жасына жынысына , денесінің өлшеміне ,жаттыққандық деңгейіне /18,19, /, жұмыстың орындалу жағдайына /17, /, орындалатын жаттығулардың түріне /21, 22/ және жұмыстың алдында жүргізілген дене өыздырудың сипатына байланысты айтарлықтай айырмашылықтарды байқатады. Зерттеулердің көптеген санында оттегін максималды тұтыну деңгейінің спортшының біліктілігіне және жаттыққандық жағдайына тығыз байланыста өзгеріп отыратындығы көрсетілген. Оттегін тұтыну максимумының ең жоғары мәндері төзімділіктің айтарлықтай көрініс табуын талап ететін, спорттың циклдық түрлерінің өкілдерінде байқалған, Анаэробы жұмысқа қабілеттілік түсінігіне футболшылардың оттегімен адекватты емес жабдықталуы жағдайларында бұлшық ет жұмыстарын жасауға қабілеттілігіне себепші болатын бірнеше аса маңызды функционалдық қасиеттер біріктіріледі /15,16,21, /. Анаэробты қабілеттілік жұмыс істеп тұрған ұлпаларды оттегінің тиісті мөлшерімен қамтамасыз ету мүмкіндігі болмайтын және жұмыс барысында организмнің ішкі ортасында айтарлықтай бұзылулар орын алатын жоғары қарқындылықтағы қысқа мерзімді жаттығуларда негізгі роль ойнайды. Энергетикалық ауысулардың сипатына байланысты анаэробты жұмысқа қабілеттілікте екі жалпылама функционалдық қасиетті – алактатты анаэробы қабілеттілікті және гликолиздік анаэробты қабілеттілікті бөліп көрсету қабылданған /18, /. Алактатты анаэробтық қабілеттілік жұмысты бұлшық еттерде бар фосфорорганикалық қосылыстардың – АФТ пен креатинфосфаттың есебінен орындауға мүмкіндік береді. Спортшының алактатты анаэробты қабілеттілігі бұлшық еттердегі макроэргиялық фосфор қосылыстарының жалпы қорларымен, қысқартатын бұлшық ет ақуыздарының қасиеттерімен, сонымен қатар бұлшық ет белсенділігінің жүйке реттеу ерекшеліктерімен анықталады /. Бұл қабілеттілік өзіне күш, жылдамдық және спринтерлік төзімділік (уақыт бойынша максималды қуаттылықтағы жұмысты ұстап тұру қабілеттілігі) деп аталатын қасиетті біріктіреді. Спорттық жұмысқа қабілеттіліктің осы бір құрамдас бөлігі қуаттылығы жоғары қысқа мерзімді, 10-15 секундтан көп созылмайтын жаттығуларда ең көп шамада көрініс табады . Гликолиздік анаэробты қабілеттілік энергияның көміртектердің сүт қышқылына дейін ферменттік ыдырауының есебінен түзілу мүмкіндігін аныөтайтын ағзалар мен ұлпалардың бірқатар ішкі қасиеттеріне байланысты келеді. Гликолиздік анаэробты қабілеттілік гликолиздің қуаттылығымен, анаэробты ферментті жүйелердің белсенділігімен және оттегінің жетіспеушлілігі жағдайларындағы энергетикалық ауысулардыклеткаішілік реттеудің ерекшеліктерімен анықталады. Көбіне көп осы энергетикалық мүмкіндіктер сонымен қатар организмнің анаэробты алмасу өнімдерін, жекелей алғанда сүт қышқылын жинақтауға тұрақтылығымен де анықталады /15/. Осындай тұрақтылыққа организмнің буферлік резервтерінің өлшемдері және түзілген сүт қышқылының тотығуына және оның гликогенге ресинтезделуіне алып келетін компенсаторлық механизмдердің әрекеті себепші болады /15/. Гликолиздік анаэробты қабілеттілікке сонымен қатар бұлшық ет жұмыстарын организмнің ішкі ортасындағы күрт өзгерістер кезінде орындауға мүмкіндік беретін ұлпа бейімделуінің дамуы да әсерін тигізеді. Қасиеттердің осы тобында футболшының психикалық тұрақтылық факторын ерекше бөліп көрсету керек, бұл қарқынды бұлшық ет әрекеті жағдайларында шаршап-шалдыққан кезде туындайтын аурушаңдық сезімдерін жеңіп шығуға және күшейіп келе жатқан, оны тоқтату стимулдарына қарамастан, жұмысты жалғастыра беруге мүмкіндік береді. Осылайша, футболшылардың спорттық жұмысқа қабілеттілігін анықтайтын негізгі факторларды талдау футболшылардың жоғары анаэробты мүмкіндіктермен қатар салыстырмалы түрде жоғары аэробтық мүмкіндіктерге, немесе басқаша айтар болсақ, жалпы төзімділікке ие болуы қажет екендігін көрсетті. Бірқатар жағдайларда /68,81/ команданы әлем чемпионатына жинақтаған кезде іріктеп алудың негізгі критерийі футболшылардың дене салмағының 1 килограмына келетін ОМТ таңдап алынды. Бұл ретте, чемпионат көрсеткеніндей, іріктеп алудың осындай жүйесі өзін өзі ақтады да /68,88/. Бұл факт жалпы төзімділікті тәрбиелеудің жоғары білікті футболшыларда да, жаңадан бастап келе жатқан спортшыларда да барлық қалған дене қасиеттерін және техникалық қасиеттерді жетілдіру үшін іргетас болып табылатындығы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 2.01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|