Djeti бу китаб 2010 джыл, сентябрны 9-да, орта кюн, Ораза ачылгъан кюн, джазылыб башланнганды

Къара кюн адамланы, башха джанланы да,

Къутхарыр иннет бла

Бир акъ кеме ишлеб кюрешеме.

Билмейме,

Кимни, нени, къачан, къаллай ахырзамандан

Къутхараллыкъды мен ишлеб кюрешген кеме.

Унух файгъамбарны кемесине,

Кязим хаджини къайыгъына,

Джырчы Сымайылны къанатлысына

Ушаргъа, ушамазгъа да болур ол.

Ол акъ кемеге

Джаралы джугъутурну да,

Джаралы ташны да,

Джангыз терекни да,

Башы кёкге джетген Минги Тауну да

Алыр умутум барды.

Ол акъ кемеге

«Джаралы джугъутурну» да,

«Джаралы ташны» да,

«Джангыз Терекни» да,

Башы кёкге джетген «Минги Тауну» да

Алыр умутум барды.

Бютеу адам улуну

Дини, тили, тарихи бла,

Бютеу Джерни

Тауу, тюзю, тенгизи бла

Ол акъ кемеме

Алыргъа излейме,

Къутхара къара кюнден –

Ахырзамандан.

Къоркъууум да барды:

Ол акъ кемени ишлеб бошаргъа

Заманым джетмей къалса,

Мен башлагъан ишни

Ахырына джетдирирге

Адам да табылмай къалса...

Огъай,

Аллай сагъышла бла ишим бёлюнмесин.

Къолдан келгенни этейим мен:

Болгъан къадарда сау-эсен,

Къаджыкъмай ишлей, кюреше барайым.

Тёшекде тюл, эшикде,

Аякъ юсюнде, ат юсюнде

Сермеше ёлгенледен болайым.

Хакъ джолдан таймай барыргъа

Кючюм джетерми? Джетер:

Мадар этсем,

Аллах да къадар этер.

Дин-тил-джурт ючюн баргъан

Къазауатдама:

Юлюшсюз къалмам

Дуниядан, ахратдан да.

Боракъ атым кёкден къарайды кишнеб –

Къутхарыргъа хазырды джанымы.

Ким ийгенин да билеме аны.

Алай а, мен борчлума къутхарыргъа дунияны –

Акъ кемеми кюрешеме ишлеб.

КЪАРАЧАЙНЫ КЪАДАУ ТАШЫ

Къадау ташха бурулгъан ант сёзмюсе сен,

Акъ сёзге буруллукъ бир Къара ташмыса сен?

Кяба ташны къарнашы – джулдуз ташмыса сен?

Минги тауну джашы – Минги ташмыса сен?

Огъесе, Къарачай къралдан, Башчыдан

Хапар айтхан Къарча ташмыса сен?

Кесилген Джангыз Терекни да сендеди джаны:

Сен сау болуб, киши ёлтюраллыкъ тюлдю аны.

Сен сау болуб, бизни онглаялмазла джаула:

Сен – Ата джуртубузну бойнуна Аллах такъгъан дуа.

КЪОБАН

- «Бир суугъа эки кере кирмезсе...».

- Нек кирмейме?

Нарт сёзню дженгер умут этеме:

«Бутларымы ат этиб, къолларымы къамчи этиб»,

Къобан сууну сюреме ызындан,

Сюреме да,- тёбенледе, кенг тюзледе джетеме.

Алай а,

Къобан сууну таныялмай къалама.

Къайда ол кёк суу, акъ суу, къара суу?

Къайда ол къанатлы суу, учхан суу?

Орайда тарта, зикир да айта баргъан суу,

Ташын джалаб, сууун ичиб турурча –

Къайда ол зем-зем суу, Къобан суу?

- Къобаннымы сораса, майна Къобан...

Былайда джашагъан орус-орман

Бу боз суугъа «Къобанды» деб, туралла.

Къобан суу тауундан айырылыб,

Тёбенлеге, тюзлеге джетгенлей,-

Не джазыкълыкъ джетеди анга, хей.

«Таулу тюзде абыныр», тау суу да – алай.

Аны билиб къайытханды сюргюнден Къарачай.

Тюзде да сакъланады Къобанны аты,

Алай а, тюзде сына́ды аны къанаты.

Учхан суу тюлдю ол энди – барады сюркелиб.

Джаны чыкъгъаннга ушайды, къалмаса да ёлюб.

Джаны таулада къалгъанды, тёнгегиди баргъан тенгизге.

«Тауладан айырылсагъыз – джокъ боллукъсуз»,- дейди ол бизге.

«Менича боллукъсуз: атыгъыз бар – кесигиз а джокъ».

Ызыма бурулама айтмайын джукъ.

Джангыз Ата джуртда сакъланныкъбыз биз.

Джангыз Ана тил сакъларыкъды бизни.

Джангыз дин-иман сакъларыкъды бизни.

Сакълаялсакъ аланы,

Сакълаялсакъ аланы,

Ала сакъларыкъла бизни.

СУУАБ-ГЮНАХ ДЕФТЕРЛЕ

Гюнахымы-сууабымы мен кесим да джазама,

Меннге ийнанмагъанча, ала да джазалла.

Мен да джазама, ала да джазалла.

Алада джокъду гюнах –

Ала буйругъун тындыралла Аллахны.

Къымыжа́ма алларында аланы –

Туугъанымдан ёлюб кетгинчи –

Неми да кёрелле, билелле, джазалла.

Иннетими, сёзюмю, этгеними –

Алгъанча суратха,

Тюшюрелле къагъытха.

Мен джазма назму. Ала

Сууаб-гюнах базманнга салалла аны да.

Кесиме, башхагъа да

Хайыры, хатасы тергелликди артда.

Мен да джазама, ала да джазалла.

Алагъа бериб салам,

Къарай джерге, къарай Кёкге,

Къаламны тийириб джюрекге

Къагъытха къабланама. Къалам,

Сёзлеге бурулгъан сезимлени

Тизиб барады. Ала уа,

Имбашларымда къанат къагъа,

Къарайла джюрегиме, сезимиме, сёзюме.

Сууаб-гюнах дефтерле – ала джазгъан,

Сууаб-гюнах дефтерле – мен джазгъан,

Баш Тёрени аллына тюшген кюн –

Ажымсыз белгили боллукъду

Адамлыгъым, шайырлыгъым да.

Болгъанны джазыб баргъандан ары,

Ала – мёлекле – къайдан ангыларыкъла

Адам джюрегин?

Мёлекле джазгъан бла

Адамла джазгъанны

Тенглешдириб, къараб,

Тюз оноу этерик бир Аллах кесиди.

Абдез алыб, намаз къылгъанча,

Абдез алыб, джазама назму.

Эки имбашымда эки мёлекге

береме САЛАМ.

Ала да джазалла, мен да джазама.

Бир-бирибиз бла сёлеширге, кенгеширге

Джокъду мадар.

Алайды къадар.

Ана тилими джашарына,

Адам джюрекни тазаланыууна,

Шайтанны ёлюрюне

Иннетим-сёзюм-ишим болалса себеб,-

Сора,

Кетмезге да болурма.

Мен да джазама, мёлекле да джазалла.

Адамны джашауун джазабыз биз.

Мен акъ бла ёсгенме элде.

Шахарда юренсем да шайгъа,

Алкъын

Бир-бирде къарасам Айгъа –

Джууурт айраннга ушатама аны,

Нартюх гырджыннга ушатама Кюнню да.

Эт бла, джау бла, айран бла

Ёсген сабийле таулада,

Къалай къалырла сарыджилик болмай –

Ёз тутдургъан ашны ашагъанла ала.

Джюзджыллыкъ къартла аланы

Къулакъларына къычыргъанла азан.

Бешикде киргенди иман

Джюреклерине аланы.

Нарт джигитле бла бирге

Эмегенлени къыргъанла ала.

Джуртха къайытыб Къарча бла бирге,

Къарачай къралны къургъанла ала.

Ёсдюре эдиле бизни алай –

Нартладан, шыйыхладан да айта хапар.

Ай ол къартланы излеген энди,

Аланы къабырлада табар.

Энди мени келгенде джылым,

Ол къартла да кёрюнелле нартлача.

Аллах буюрсун тёлюлеге,

Адам болургъа алача.

Аллай къартла джокъдула энди.

Аллай элле да джокъдула энди.

Этеме дуа, сын ташлагъа къарай:

Джокъду буруннгу Къарачай.

Этеме тилек тау башлагъа къарай:

Эс джыймазмы бюгюннгю Къарачай?

Артха къайытмазмы буруннгу Къарачай?

Тау Эл къуралмазмы алгъынча –

Биз Ата джуртсуз, Ана тилсиз къалмазча?

ХАКЪ СЁЗ ДАРМАНЛЫКЪ ЭТЕР

Халкъ ауруйду –

Не этсин адам.

Къайдан, кимден, къачан эсе да,

Джетгенди заран.

Бир джюрекде да

Джокъду хошлукъ.

Гъарбдан не Шаркъдан

Келир болушлукъ.

Келирми? Огъай.

Сакъламайыкъ бош.

Тюзелмезликди

Бара-бара къош...

Тюзетмесек –

Тюлдю тюзеллик.

Болушлукъ да

Тюлдю келлик.

Адам эсек биз,

Миллет эсек биз –

Къутхарлыкъды бизни

Ангыбыз, эсибиз.

Иман, билим,

Сабырлыкъ, таукеллик –

Алалла бизге

Джашар кюч берлик.

Кёк чартларча,

Басыныбды хауа.

Назму джазама,

Джазгъанча дуа.

Эминаладан да

Сау къалгъан эсек,

Сюргюнледен да

Къайыталгъан эсек,

Бюгюнлюкде да

Кетмезбиз эриб.

Окъурча Китаб,

Таныйбыз элиб.

Джети элибни

Къошуб бир-бирге,

«Къарачай» деб,

Ётдюрген тёрге –

Ол чексиз Кюч бизни

Тюб этиб къоймаз.

Хакъ джолгъа бизни

Къайтармай къоймаз.

Тёгерегибиз

Чынгылды, джарды.

Джетсе эсибиз –

Къутулур джол барды.

Ауруу бар эсе,

Барды дарманы да.

Излерге, табаргъа

Керекбиз аны да.

Халкъ ауруйду. Хакъ сёз

Дарманлыкъ этер.

Халкъ тюшюнюр да,

Тирилиб кетер.

ИТ КЪАУУМ МУРАТЫНА ДЖЕТМЕЗ

Бир-бир адамны чыгъады джаны,

Ёлгюнчю огъуна тёнгеги-саны.

Кёбден-кёб бола баралла джансыз адамла,

Хакъгъа, халкъгъа сансыз адамла.

Халкъгъа, Джуртха сансыз адамла –

Ит адамла, имансыз адамла.

«Уммет», «Миллет» деген джокъду алада.

От сакълайды аланы алда.

Ит адамла бла джанлы адамла,

Ит къауум бла джыйын джанлыча,

Ит бла бёрюча,

Алайды аралары аланы.

Ит кёбдю, джанлы уа – аз.

Къул кёбдю, ёзден а – аз.

Имансыз кёбдю, иманлы уа – аз.

Джерде адам кёбдю,

Керти адам а – аз.

Джансыз адамла – ауанала.

Алай а,

Излейле ала

Бютеу халкъны этерге джансыз,

Къояргъа имансыз.

Ёзге, ит къауум муратына джетмез.

Бёрю бурулмаз итге,

Къуш да къаргъа болмаз.

Джансыз

«Ауруу-ёлюм соруб келмейди» дейдиле.

Алай эсе,

«Ажымлы атласанг – ажымсыз ёлюрсе» деб,

Нек айтадыла сора?

О ненча аурууну, ёлюмню

Къабханларына тюшебиз,

Кёре, биле, ангылай тургъанлай.

Аурууну-ёлюмню терслесек да,

Кесибизде да кёбдю терслик:

Кёбюсюне палахха

Эшик ачхан – кесиди адам.

адамчыкъла кёб бола,

Адамла уа аз бола,

Барады дунияда.

Бу барыуну ахыры

Не бла бошаллыкъды экен?

Китабла айтхан тюз эсе –

Ахырзаман бла бошаллыкъды дуния.

Джангыз Терекни сын ташыды –

Къадау Таш.

БАРАЛЛА КЕТИБ

Джан бла Тёнгек

Бир-биринден

Айырылгъа́нла къалюбалада.

Андан бери

Джан – джети къат Кёкге,

Тёнгек – ахырзаманнга

Барадыла кетиб.

Тёнгек джетгинчи ахырзаманнга,

Гъаршха джеталса джан –

Келмезге да болур

Джерге ахырзаман.

Ол заманда

Тёнгек бла Джан

Джангыдан

Тюберге да болурла

Бу дунияда.

Джан кесин, тёнгегин да

Болур къутхарыргъа:

Джангы джашау, хакъ джашау

Болур къуралыргъа,

(къуралмазгъа да болур).

Боллукъ

Белгисизди алкъын:

Джан – Кёкге – Аллахха

Баралла кетиб.

ТЁНГЕК БЛА ДЖАН

Терен джукъу кючлегенде адамны,

Тёнгегинден чыгъыб кетиб джаны,

Мийик кёкден къараучанды джерге.

Джер тартмайды аны кесине.

Аны тартхан – Ай бла джулдуз,

Тыйгъан а – болджалды джангыз.

Аны ючюн ол къайытыб Кёкден,

Биягъынлай кирсе да тёнгекге,

Джокъду тёнгекге сюймеклиги аны –

Джангыз, кетер кюнюн сакълайды Кёкге.

Ушамагъан – джукъмайды:

Ушамайла бир-бирине ала –

Бири джерденди, бири уа – Кёкден.

Джазыкъсынама мен тёнгекни –

Къыйынлы – билмейди Кёкню.

Джазыкъсынама джанны да –

Джер джашау къыйнайды аны да.

Сени, кесими да джазыкъсынама мен:

Джер бла Кёкча, джан бла тёнгекча,

Джууукъбуз-узакъбыз алай,

Дагъыда барабыз джашай:

Джазыу кючлюдю бизден.

Буйрукъ келгинчи Кёкден,

Айырылыргъа да джокъду мадар.

Не этейик – алайды къадар.

Джанын къоюб кеталмайды тёнгек,

Джан а кетиученди къоюб тёнгегин.

Бирча эркинлик бермегенди Кёк

Джан бла тёнгекге да.

Болса да, барабыз джашай

Хауа бла Адам.

Алай а, тюлдю белгили –

Къайсыбызбыз тёнгек,

Къайсыбызбыз джан?

ДЖЮРЕКНИ УРУУУУ

Джюрегими ургъанына тынгыласам,

Бир-бирде тау къушха,

Бир-бирде уа шорбат чыпчыкъгъа

Ушатама аны.

Сюймеклигине, сюйгенине кёреди

Джюрекни да джюрюшю, къанат къагъыуу.

АЛКЪЫН АЛДАДЫ КЁРЛЮГЮМ

Мени джюрегим бла ётеди

Азия бла Европаны чеги.

Эсим таугъа, тюзге да кетеди,

Джюрегим джарылгъанды эки.

Чыгъышданмы, Батыданмы –

Чыкъгъан болурма къайдан?

Джууаб, джарыкъча, келеди

Кёкде джулдуз бла Айдан.

Джюрегими ичи бла ётеди

Кёк бла джерни чеги.

Эсим Кёкге, джерге да кетеди,

Джан бла тёнгек болалла эки.

Анда къалгъанды джаным,

Тёнгегим келгенди бери.

Джюрегимде улуйду джанлы –

Эшитмеймиди аны Тейри?

Джюрегим турса да тутуб

Эки дунияны бирлигин,

Сыйрат кёпюрден джокъду къутулуу –

Алкъын алдады кёрлюгюм.

Stavanger, 01.01.2011

СЁЗГЕ ДЖОКЪДУ ЁЛЮМ

Гурт чыгъарады кече

Джулдуз гаккыларына джатыб.

Аланы къатында неди назму –

Атама отха джыртыб.

Гурт чыгъарады джюрек

Сезимледен-сёзледен.

Назму джилтин къанатланыб,

Чыгъады отну ичинден.

Хакъ сёзге джокъду ёлюм,

Акъ сёзге да – алай.

Джюрекден чыкъгъан назму

Отда кюеред къалай?

НЕ БОЛГЪАНДЫ, АЛАНЛА, БИЗГЕ?!

Къаллай бир джашарымы билмейме –

Бир аймы, бир джылмы, ёмюрмю?

Ёлюм – кесим бла къалмай –

Сёзюме, тилиме да келирми?

Адамны кесинден эсе,

Джангыз баласы ёлсе алгъа,

Билмейме – не бла, къалай –

Болушургъа боллукъду анга?!

Кесинден алгъа джыры

Ёлсе джырчыны да,

Билмейме – не бла, къалай –

Джазылыр кёлю аны да.

Ёзге барын да унутдургъан

Къыйынлыкъ турады келе:

Харам тынгылауну турабыз басыб –

Тилибиз а – турады ёле.

Ана тилибиз турады ёле,

Ёлтюрген да аны – кесибиз.

Аллах да болушмаз бизге –

Адам тюл – мурдарлабыз биз.

Анала, атала да кетелле

Тилни, Джуртну эте аманат.

Тёлюле ёсюб джетелле,

Аманатха болгъан хыянат.

Атаны джаны Ата джуртдады,

Ана тилдеди джаны Ананы.

Анадан-Атадан да бошайбыз,

Манкъурт болсакъ, эскермей аны.

Сакъламасакъ Аллах бергенни,

Аллах бизлеге болурму разы?.

Сыйсызлыкъ джетер сау кюнюбюзде,

Ёлсек – къылынмаз джаназы.

Тилсиз, джуртсуз къала турады

Хакъ джолда бармай халкъыбыз.

«Кеси кесин ёлтюрген халкъ» -

Былай къалыр тарихде атыбыз.

Кетерикбиз джардан, джашаудан,

Биригиб демесек «хайт!».

Сакълар ючюн тилинги, джуртунгу

Не этесе? – аны бир айт.

Тиллери, джуртлары ючюн

Къалгъанла этелле къазауат.

Ёле тургъанын кёре тургъанлай,

Бизни халкъ а турады тынгылаб.

Сансыз этиб тилни, джуртну да,

Джайылыб, кетиб барабыз тюзге...

Дуниядан, ахыратдан да юлюшсюз къалырча,

Не болгъанды, аланла, бизге?!

НЕДИ БУ — ТЮШМЮДЮ, ТЮНМЮДЮ?

Кюрешсем да къыбыла таба барыргъа,

Башлагъанма Шимал Джолда къалыргъа.

Башым – Кёкдю – учсуз-къыйырсыз, чексиз.

Тёбен джаным – чайкъала тургъан тенгиз.

Сууда батмай, барыр кибик – аякъ джокъ,

Кёкге учарча, – керамат джокъ, къанат джокъ.

Мен – мёлек тюл, файгъамбар тюл, шыйых тюл,

Умутларым барадыла бола кюл.

Ана тилимде сёлеширге адам джокъ.

Бу тийреде манга ушагъан бир джан джокъ.

Шимал Джол да – Сынау Джолгъа бурула,

Мен барама терен къаргъа батыла.

Аргъы джагъада кёз алмайма тауладан:

Азан таууш келеди аладан,

Орайда таууш да энеди аладан –

Мен барама, къыйын эсе да, баргъан.

Къара джин чыгъады аллыма.

Сымайылча тюбейме къанлыма.

Ийнанмайма тюз сёзюне да аны –

Душманыды ол Аллахны, адамны.

Джангылтыргъа кюрешеди ол мени:

- Къоюб кетме тенгизлени, тюзлени.

Сен сёлешир адам джокъду тауда да.

Къалмагъанды халкъынг, тилинг анда да.

- Сен, къарабет, бош сёлешме, кюрешме

Акъ джолдагъы, Хакъ джолдагъы джаш бла,-

Мен урама ол шайтанны таш бла.

Къоялмазла мени тыйыб тенгиз-терк,

«Халкъым-Джуртум» дей, тебе эсе джюрек.

Бир ёмюрден джыйылама джуртума.

Мен тюбейме башха тилли халкъыма.

Джыгъылама джетген кибик бычакъ, окъ –

Ана тилде сёлеширге адам джокъ.

Сын болгъанма, джыялмайма эсими:

Мен терслейме Кёкню, джерни, кесими.

Башхаланы терслемейим – хакъым джокъ.

Джашаргъа да излемейме – халкъым джокъ.

Мен билмейме – бу тюшмюдю, тюнмюдю?

Озуб кетген, келе тургъан кюнмюдю?

Бурунладан бюгюнлеге джетгинчи,

Ислам динден, Тюрк тилден, Кавказ джуртдан

Оюлмазлыкъ ючгюл къала этгинчи,

Джан сакъларыкъ Тейри къала этгинчи,

Халкъым динин, тилин, джуртун да,

Табхан болур – ненча кере – тас этиб?

Бюгюн неге къыйналама, къоркъама,

Тау кёлюмю аман этиб, аз этиб.

«Джашау, ёлюм да – хакъ». Тюшюндюреди керти:

Аны адамла, халкъла да сынайдыла.

Тирилгенле да бардыла ёлюб –

Байламлыла джулдуз бла Ай бла.

Джашай, ёле, тириле да келгенбиз.

Бюгюн кюн да биз тас болуб кетмезбиз.

Къуру тюлбюз Эс бла Ангыдан –

Аллах айтса, джангырырбыз джангыдан.

АЛЛАХ САЙЛАГЪАН

Назму тизгин – джашил ырджыды

Харам-халал, сууаб-гюнах айыргъан.

Аны айтхан керти Джырчыды,

Олду Шайыр Аллах кеси сайлагъан.

САКЪЛАГЪЫЗ ПОЭТЛЕНИ

«Ат чабса – ит чабар» – алайды адет.

Итлеге эс бурса, абыныр поэт.

Тагъылгъан маскеле – калак итледен – къайыр.

Барын къозгъагъанды

Акъ сёзю бла, хакъ сёзю бла бёрю кёзлю шайыр.

Маске – алларында, ызындан – итле,

Джыйын болуб чабадыла поэтге.

«Акъ Юйде» къара къул юсдюреди аланы,

Сарыкъулакъ орман аю ёсдюреди аланы.

Къул къралда ёзден халкъгъа джашау джокъ.

Къул къралда хакъ сёзге орун джокъ.

Юредиле, чабадыла маскеле бла итле.

Аны ючюн а джазарларын къоймайдыла поэтле.

Хакъ сёзню эм Акъ сёзню

Поэт джаяды халкъгъа.

Къралгъа тюл, къауумгъа тюл,

Къуллукъ этеди Хакъгъа.

Ит джорукъну къуллары,

Къул джорукъну итлери,

Аны ючюн сюймейле

Тюз сёзлю поэтлени.

Сюек, тегене ючюн

Талашадыла итле.

Поэтле уа, поэтле –

Бёрю кёзлю поэтле,

Тейри сёзлю поэтле –

Инсан хакълары ючюн,

Миллет хакълары ючюн

Сермеше джашайдыла,

Сермеше ёледиле.

Орман аюге бетсине,

Джыртадыла тамакъларын

Маскеле бла итле.

Халкъны

Джууукълашдыра Хакъгъа,

Джашайдыла, ёледиле

Ёзден рухлу поэтле.

Ит итлигин этеди,

Поэт а – поэтлигин:

Поэти болгъан халкъ

Тас этмез миллетлигин.

Адамлыгъын тас этмез

Поэтлери болгъан халкъ,

Тилин, джуртун да сакълар,

Джашар буюргъанча Хакъ.

Борчу неди поэтни? –

Сакълау тилни, адетни.

Поэти болмагъан халкъ,

Дуниядан боллукъду талкъ.

Къалгъан кюнде поэтсиз,

Миллет боллукъду тилсиз.

Адам эсенг, аны сез:

Хар нени аллыды Сёз,

Хар нени башыды Сёз.

Хакъ сёз бла Акъ сёздю

Адамны АДАМ этген,

Сюрюуню МИЛЛЕТ этген.

Джашатыр, айнытыр ючюн

Халкъланы, миллетлени,

Хакъ сёзге джол беригиз,

Акъ сёзге сый беригиз:

Сыйлагъыз поэтлени,

Сакълагъыз поэтлени!

Сюргюнде туугъан джерим: Къыргъызстан, Кок-Сай.

Кавказда элим, джуртум: Къызыл-Къала, Къарачай.

Бюгюннгю джолум мени – тыш къралда, Шималда:

Кёрюнмейди ышыкъ джер боран кёлюме алда.

Билмейме, сакълайды не, боран кёлюмю алда.

Джашауда кёб затны тас эте келебиз да,

Эм ахырында джашауубузну да этебиз тас.

Ма ол заманда ажымсыз ангылайбыз

Болмагъанын Аллахдан башха илях*. (*объект поклонения)

Ля иляха илля Ллах.

Акъ сёз да къара тюрсюн алады,

Хакъгъа этмесе къуллукъ.

Кёк бла джерни чегинде,

Эки дунияны чегинде

Кёрюнеди боллукъ.

Ол чекге барама джете.

Ачылады манга ДЖЕТИ:

Джети къат Кёк,

Джети къат Джер,

Джети къат Сёз.

Джети аятлы Китаб ачхан сура...

Алай а,

Бу дуниягъа къайытыргъа,

Кёргеними да айтыргъа,

Къалмагъанды заманым, кючюм.

Башха дуниягъа кёчюу –

Бир джерден бир джерге кёчгенча тюлдю:

Ёлюмдю ол – эмда – сюргюндю.

Джанны айырыб тёнгекден,

Сюредиле Кёкге.

Биз Джерде сынагъан сюргюнле, палахла

Джукъ да тюлдюле Аны къатында.

Ол сюргюнден

Артха къайыталгъан,

Хапар айталгъан джокъду.

Ахыр сюргюндю ол.

Джашауда кёб затны тас эте келебиз да,

Эм ахырында джашауубузну да этебиз тас.

Ма ол заманда ажымсыз ангылайбыз

Болмагъанын Аллахдан башха илях*. (*объект поклонения)

Ля иляха илля Ллах.

ТЁРТЕУЛЕНБИЗ

Энтда мен кесим джангыз къалдым –

Ёлгенчама, болсам да сау-эсен.

Тёгерегим – чайкъала тургъан тенгиз,

Арасында айрымкан да – мен.

Талайдыла толкъунла джюрегими,

Джашауума этеме сагъыш.

Сындыргъа́нла боранла Терегими,

Ёшюн уруш этеди Ташыма да къыш.

Тыялмайын джырла да, назмула да,

Кетдиле джылла да, адамла да.

Къазакъ бёрюча улуйду джюрегим,

Бу дунияда къалгъанчама кесим.

Эс тенгизде чайкъалады къайыгъым –

О́л минер кёрюнмейди кеме.

Къайыкъгъа къаланнган джарсыуум, къайгъым

Барадыла аны тюбсюз суугъа кёме.

Къайыкъланы къой, кемелени да

Къутхара келди чыммакъ къайыгъым.

Энди уа тайгъанды аягъым –

Чакъырама сауланы, ёлгенлени да.

Биринден да джокъду болушлукъ –

Тынгылайдыла ёлгени, сауу да.

Мен къутхаргъанла да этмейле таууш –

Къайдадыла экен тюзлю, таулу да?

«Келир,- дейме, - себеб Аллахдан».

Тёнгегими къутхарлыкъ табылыр бир адам,

Джанымы уа къутхарыр юч зат:

Намаз, назму эмда табигъат.

«Ючден дагъан таймаз». Таймаз.

Былагъа таянады джаным.

Мийик кёкден береди белги

Джулдуз чырагъым джукъланыб, джаныб.

Джашил табигъат, Хакъ сёз бла Акъ сёз

Джашаргъа, ёлюрге да берелле къарыу.

Алагъа кёчерикме мен,

Акъырын бола келиб, тохтаса барыу.

Минги Тауну буз сюммеклерин эмиб,

Алай ёсгенди Къарашауай да.

Къобанны ташын джалаб, сууун ичиб,

Тау кёллю болгъанды Къарачай да.

Ма ол табигъат къутхарады мени

Намаз бла, назму бла бирге.

Къадау Ташха таянама мен,

Джангыз Терекча кёрюнсем кесиме.

- Кесингмисе?- деб, соргъан болса,

- Тёртеуленбиз,- деб, береме джууаб.

Намаз да, назму да, табигъат да мени

Аджалдан туралла къоруулаб, сакълаб.

ДЖОЛ ЁЛЮМ БЛА БОШАЛМАЗ

Саулада сау кёрмейин,

Ёлгенле бла сёлешсенг –

Къалырмыса ёлмейин,

Нарт тулпар болсанг да сен?

Саулада сау кёрмейин,

Саудан ёлдюм кесим да.

Къутхараллыкъ бар эсе,

Бир къутхарсын келсин да.

Ана тилде джазама –

Кёрюнмейди сёз узун.

Джууаб а – башха тилде,

«Джарыла эсенг – бузул».

Ай, бу мен джазгъан тилде

Джокъ окъугъан, джазгъан да.

Ёлген тилде джазама,

Кёл азгъаны – анданды.

«Ахыр шайыры халкъны,

Ёлген тилни поэти»

Болмаз ючюн – не этдим?

Бу кюннге къалай джетдик?

...Эки кере сюргюнден

Къайтаргъан эди халкъны –

Биз дагъыда билмедик

Джолуна тюше Хакъны.

Сууаб этиб гюнахны,

Халал этиб харамны,

Биз тилейбиз дагъыда:

«Къутхар халкъны, адамны».

Тилибизде сёлешмей,

Дин, джурт ючюн кюрешмей,

Инсан хакълары ючюн

Зулму бла сермешмей,

Дейбиз дагъыда неле?

Миллет турады ёле.

Махтайыкъ аны несин –

Ёлтюре эсе кесин.

Сёлешмейин тилинде,

Ёлтюре эсе тилин,

Бирлешмейин, джаулагъа

Кючлете эсе джерин,-

Сора, быллай къауумгъа

Халкъ дерге боллукъмуду?

Ёмюрню аягъына

Бизден джукъ къаллыкъмыды?

Сау тиллеге къарамай,

Ёлген тилде джазама...

Ай, ол ёлсе-къалса да,

Ана тилимди мени.

Англаймысыз сиз мени?

Тил ючюн кюрешмеген,

Хакъ ючюн сермешмеген –

Тюлдю шайыр, адам да.

Азды анда иман да.

Ёлген тилде джазады

Ахыр шайыры халкъны...

Берген затын сакъламай,

Чамландыргъанбыз Хакъны.

Ёлген тилде джазады

Ахыр шайыры халкъны.

Тилни юсюнден боллукъду,

Ана тилде боллукъду

Ахыр сёзю да аны.

Ким биледи джазыуну:

Ахыр сёзю шайырны,

Назму сёзю шайырны,

Дууа сёзю шайырны

Ёлгенни да тирилтир.

Ахыр шайыры халкъны

Ёлгюнчюннге, тилге да

«Ёлдю» дерге джарамаз –

Джюрек аны унамаз.

Ёлген тилде джазсам да,

Манга – алкъын – сауду ол.

Ёлюм бла бошалмаз,

Ийнанама, бизге джол.

Къыйынлы джанды адам:

Ол биледи ёлюрюн.

Не созса да ёмюрюн,

Бир кюн бир а ёлюрюн

Биледи –

Аны ючюн джашауун

Этерге излеб джарыкъ,

Къурашдырады джазыкъ

Тюрлю-тюрлю той, оюн.

Кёзю турса да кюле,

Кёлю турады джылай.

Къарай джерге, Кёкге да,

Адам джашайды алай.

Кёкден, ташдан да къарай,

Джангы Ай бла джулдуз,

Джашайды адам алай –

Акъ кюню бола мутхуз.

Ай, со́ра, джетеди ол –

«Къара́ кюн» деген палах.

Джаннга ачылады джол –

Аны сакълайды Аллах.

Сакъламай эсе уа?

Алай эсе уа –

Джан да тёнгек бла бирге

Къара джерге киреди.

Дини-иманы болмагъан

Тирилмезден ёледи.

Ол дунияны къурагъан –

Билмейме, болгъанын ким.

Алай а, къурагъанды

Хорланыр ючюн ёлюм.

Таурух, керти эсе да –

Акъ сёзю бла къара халкъны

Джаза билгенди кёлюн,

Иги этгенди кёлюн.

Сёз – тюл эсе да хакъ,

Болургъа керекди акъ:

Кюн болмаз ючюн къара,

Кёл болмаз ючюн аман.

Бек сейир джанды адам:

Этеди амал, мадар

Джашаб турургъа ёлмей,

Ауруу, къартлыкъ да билмей.

Къыйналса уа –

Билими, кючю джетмей,

Таурухла джазады ол,

Халкъ кёлюн джазады ол.

Бек сейир джанды адам.

Къыйынлы джанды адам.

ЮЧ КЪУРУКЪ

Китабымы тышында

Сюеледи юч къурукъ,

Ичинден а чыгъады

Къуугъун, хахай, къычырыкъ.

Темирмиди, Къурчмуду

Халкъны сюрген джуртундан?

Терслик этиб къутулмаз

Бир адам да назмумдан.

Назмум душманнга-джаугъа

Татаркъан кибик джетер.

Къара кюнде Акъ сёзюм

Халкъгъа къылычлыкъ этер.

Сёздю сауутум-сабам,

Халкъыма олду къалкъан.

Биз къалсакъ сёзсюз-тилсиз,

Болушмазлыкъды къалгъан.

Тартылгъан кибик салах,

Айтылмаз ючюн назму,-

Манга кюч берир Аллах,

Бергени кибик фахму.

Манга кюч берир Аллах,

Сакъларгъа джуртну, тилни,

Мен ызына сюерча,

Душманла ойгъан Элни.

Ёзге халкъ кеси болса,

Кеси кесине душман –

Джуртун, тилин тас этсе,

Не этсин анга адам?!

Не айтхын, этгин халкъгъа –

Къурута эсе кесин?

Керекди уятыргъа

Аны ангысын-эсин.

Китабымы тышында

Сюеледи юч къурукъ,

Ичинден а чыгъады

Къуугъун, хахай, къычырыкъ.

КЪАРА ТЮШ

1

Ёлтюрюлген тилге тартама салах.

Сорады:

Бу соруугъа не айтайым мен?

Айтама, учхун бола кёлюм:

- Халкъ кесиди ёлтюрген тилин.

- Алай эсе, халкъ ёлтюргенди кесин.

Джокъду анга кечмеклик, шапагъат да.

Джокъду анга дуния, ахырат да.

Мен тилейме дагъыда Аллахдан:

- Халкъда болур иманлы, имансыз да.

Ана тил а – къачан да – гюнахсызды.

Къойма аны, къойма ёлюрге,

Ёлген эсе да, кюч бер тирилирге.

Мен – ахыр шайыры тилни, халкъны –

Аллахдан тилейме былай.

Джууабын эшитмейме Хакъны.

Сын ташдан къарайды джулдуз(у) бла Ай.

2

Сау бир халкъгъа келгенди палах –

Назму орнуна тартама салах –

Джаназыгъа чакъыра дунияны.

Келедиле бушуугъа дуния тилле:

Ингилиз, араб, испан, орус, къытай, француз...

Ёмюрлеча созулалла бушуу кюнле,

Сын ташдан къарайды джангы Ай бла джулдуз.

Аз санлы халкъланы тиллери да келелле бушуугъа:

Чечен, черкес, тегей, абаза, ногъай...

Ай, Ана тилин – Ай-джулдуз тилин – сакълаялмагъан,

Барындан да хомухму болду Къарачай.

Мен – халкъымы, тилими ахыр шайыры –

Къайгъы сёз алама келгенледен.

Ёлген тиллеге къошулады Ана тилим,

Саулагъа салам бере ёлгенледен.

Болдум эсе ёлген тилни шайыры,

Сора –

Аз болгъанды сёзюмю кючю, хайыры.

Сакълаялмадым эсе Ана тилими ёлюмден.

Анасыз къалыуну билеме къыйынлыгъын,

Ана тилсиз къалырма деб а джокъ эди эсимде.

Не бек къыйналдым бу къара къайгъыгъа-кёрюнюуге –

Ангылаялмай, ол болгъанын тюшюмде.

Къарачайда

Бир Хакъ шайыр бла

99 Халкъ Поэт барды.

Джангыз, аладан –

Токъсан тогъуздан –

Не хайыр барды?

САКЪ БОЛУГЪУЗ

Къадыр,

Атча кёрюнеди кесине.

Атланы уа

Кюрешеди къырыргъа.

Тюб боллукъду

Бойсуннган халкъ къадыргъа.

Учуб баргъан къанатлы джыйыннга къарай,

Болурму – учары келмеген – алай?

Мен а сукъланама къанатлыгъа кемсиз –

Тыймайды аны не чек, не тенгиз.

Сын болгъанча, сюелеме джагъада,

Къарай суугъа эмда ташлагъа:

Сууун ичиб, ташын джаларынг келмез –

Къарачай Къобан тюлдю, ай медет, тенгиз.

Бу тенгизге, буз тенгизге саркъса эди Къобан –

Таныб, табыб, талпыб, ичер эдим андан.

Бир бурху ташчыкъны да келтирсе эди Джуртдан,

Дууа орнуна джюрютюрем бойнумда...

Ол бир джагъада агъарадыла таула.

Кеслерине тартадыла, чакъырадыла ала.

Ары ётерге уа джокъду бир да мадарым –

Бу джагъагъа байлагъанды къадарым.

Бу джагъагъа ётгенди тёнгегим-саным,

Ол джагъада къалгъанды джюрегим-джаным.

Къарай-къарай, Тейри Таугъа – Мингиге,

Джансыз тёнгек бурулгъанды менгирге.

Ол бир дунияда тюл шойма, къайытмазча.

Джылтырайды тау, накъутналмазча.

Сирелеме бу джагъада кесим,

Бурулубду таула таба эсим.

Кеси кесин джарлы этген бир адам,

Кёрюнсем да сын таш кибик джагъада,

Тюлме не сокъур, не сангырау, не тилсиз.

Тюлме джансыз, ангысыз, эссиз.

Джюрекге къатылса да джуртсузлукъ,

Джокъду менде огъурсузлукъ, къутсузлукъ.

Алай а, тынгымы аладыла таула –

Джууукъдула мийик кёкге ала.

Тенгизча чайкъалады кёлюм:

Бу джагъада джетсе манга ёлюм,

Тенгиз тенглигинде джерге кирсе тёнгегим,

Рахат болурму тау кёлюм, джюрегим?

Бир-бирибизге къарайбыз Таш бла Тау:

Арабызда чайкъалады тенгиз.

Джети джыл мени сынагъанлы джашау –

Къоюб халкъсыз, адамсыз, тенгсиз.

Ата джуртум къалса да узакъда,

Ана тилим биргемеди мени.

Къачан да, къайда да Хакъ сёз бла Акъ сёз –

Аладыла къутхаргъан мени.

Аланы кючлеринден джаяу да – болады атлы,

Къанатсыз да – болады къанатлы.

Ала мени къайтаралла Ата джуртха – Мингиге.

Ала мени къайтаралла Джан джуртха – Тейриге.

Хакъдан башланады Акъ.

Хакъдан башланады Халкъ.

Хакъ сёзге, Акъ сёзге къуллукъ этген

Дуниядан боллукъ тюлдю талкъ.

Хакъ сёз, Акъ сёз келе къулагъыма,

Кюн узуну сюелеме джагъада:

Бусагъат ачыллыкъды чек,

Бусагъат ачыллыкъды Кёк.

Къара булутланы чачады джел.

Чайкъалады тенгиз, чайкъалады кёл.

Ата джуртха, Джан джуртха да ачыллыкъды джол.

Айтама кесиме: хазыр бол, хазыр бол.

ТАМБЛАСЫ ДА БОЛУРГЪА БОЛУР АДАМНЫ

Къатымда адам къалмай, кетге́нле бары –

Биягъынлай къалгъанма кесим.

Мени бла къалгъан а – къайгъыла, джарсыула...

Тынгы бермей, талайды эсим.

Джаныуарла, кийикле джашагъан

Айланама чегетде, тауда.

Болур бир затым алагъа тартхан,

Атым болса да адам.

Джаным ауруйду кийикге, бёрюге да –

Экиси да сюелле джашаргъа.

Не айтыргъа билмейме Тейриге да –

Джанлыгъа кийикни буюргъан ашаргъа.

Ёзге, меннге́ джетерге бёрюге къайда –

Адамма – джукъдан тоймазлыкъ, къанмазлыкъ:

Бёрюлени ёлтюреме да, терилеринден бёрю тон этеме,

Кийикни ёлтюреме да, кийик уча этеме,

Терисин а этеме намазлыкъ.

Бёрюню, бёрю ашарыкъ кийикни да

Ёлтюрген – адаммыды, джаныуармыды?

Ол не тилей болур намазлыкъда,

Къабыл боллукъ тилеги да бармыды?

Бийнёгерча бегиннгинчи къаягъа,

Тюшюнюрге унамайды адам.

Бёрюню, кийикни да къаргъышлары джетеди анга –

Бёрюча улуй, кийикча кетеди чынгылдан адам.

Алай бошалады джашауу адамны.

Сагъыш этеме къадарына аны.

Таяныб Ташха, Терекге

Къарайма бёрюге, кийикге –

Огъесе, къарайма кесимеми?

Ташны ууатама, Терекни кесеме,

Бёрюню ёлтюреме, кийикни ёлтюреме –

Алай эте барама джашай,

Кеси кесимден, башхаладан да бошай.

Хорланыб, джукъланыб къалырмы джашау?

Огъай, эслейме: къаладыла сау,

Тириледиле, боладыла сау

Джаралы джугъутуру Кязимни,

Джаралы ташы Къайсынны,

Джангыз Тереги Билалны...

Тамбласы да болургъа болур адамны.

Назмуларым къалгъа́нла мени бла,

Къуру ала къалгъа́нла мени бла.

Ала да кетселе менден –

Ким бла къаллыкъма –

Не этерикме мен?

Ма ол заманда булгъанныкъды кёлюм,

Ма ол заманда келликди ёлюм.

Къайгъырыу, джылыу, сюймеклик джетмей,

Бола тебресе джюрегим къуу,

Адамлача мени бырнак этмей,

Болушадыла Таш, Терек, Суу.

Ибилис джорукъ бла итлери

Ачханда меннге къазауат,

Къутхара келгенле мени

Намаз, Назму, Табигъат.

Къара, Азау тенгизлеге тюл,

Тау кёлюме саркъады Къобан.

Ташын да джалай, сууун да иче,

Ата джуртум дей, болама Адам.

Кёлюмю къурургъа, сай болургъа да къоймай,

Сугъаргъанлай, толтургъанлай,

Тазалагъанлай, джангыртханлай

Турады Минги суу, джандет суу – Къобан.

Джуртда Джангыз Терекни да джаны

Китабыма кёчгенди мени.

Мурдарла билмейле аны –

Къурутханбыз дейле Терекни.

Джуртда (Уллу Тюзде) Джангыз Терек

Терек эди – болгъанды Китаб.

Мычхыдан, балтадан къалгъан

Кёбдю юсюнде джара бла таб.

Джуртда Джангыз Терек дегенлей,

Тюшеди эсге Терек да, Китаб да.

Аугъан терек Сёз болуб тирилгенлей,

Тирилликбиз – дунияда башланады ахырат да.

Насыблы адамны, насыблы халкъны,

Ата джурту, Ана тили болур.

Аланы джакълар, сакълар, айнытыр –

Алай бла Адам да, Халкъ да болур.

Хакъ сёз, Акъ сёз эмда Табигъат

Хар не палахдан да къутхаралла мени.

Ибилис къауум бла этеме къазауат –

Ол юч чексиз кюч – ёлюмсюзлюгюм мени.

ТЕНГИЗДЕ

Къайыкъ бла кириб, чамландыргъанма тенгизни.

Къакъгъанча къанатланы, тартама къалакъланы –

Хорлам не Ёлюм сакълайды алда мени.

Огъесе, экисидамы сакълай болурла мени?

Къалакъ тарта бошагъанма тёрт санымдан.

Сарыубек толкъунла – джутаргъа хазыр– тёрт джанымда.

Джаным да хазырды къачаргъа, къоюб тёнгегин.

Къанатланады, тохтаргъа сюймей джюрегим.

Бир къалакъны сындырама тарта келиб...

Бу ёлюмдю, ёзге къалмам саудан ёлюб.

Дагъыда бир къайгъы къошулады къайгъыма –

Къанаты сыннган бир къуш тюшеди къайыгъыма.

Бир къалакълы къайыкъда бир къанатлы къуш...

Эй, барыбызны да джаратхан Аллах, бир болуш.

Бир къалакълы къайыкъ къалай джюзсюн,

Бир къанатлы къуш къалай учсун?

Къанаты сыннган къуш, къуш да болмай,

Кёк джазыууму сыфаты эсе уа?

Бир къанатлы къайыгъым да къайыкъ болмай,

Джер джашаууму сураты эсе уа?

Къайыкъ минер кеме да кёрюнмей,

Толкъунла сюрген джанына барабыз.

Алай болса да, батмай, кёмюлмей,

Алкъын тенгиз башында турабыз.

Кёрюнмейди не джагъа, не кеме, не джулдуз.

Кёкню да басханды булут.

Алай а умут,

Джукъланмайды, болса да мутхуз.

Бир къалакълы къайыкъ тенгизде,

Бир къанатлы къуш да анда нёгерим.

Кёралмайма не джерни, не кёкню:

Тауусуламыды экен адам улуну ёмюрю?

НАСЫБСЫЗ

Кеси кесин джарлы этген бир Адам,

Къыйынлыгъын кёреди Хауадан.

Аны амалтын къойгъанды джандетни...

Мен таныйма ол шайырны-поэтни.

ДУНИЯ АКЪ СЁЗДЕН ДЖАРЫСЫН

Ал назмуларым – гяхиник,

Кеч назмуларым – алысын.

Джашау, ёлюм да – хакъ эсе,

Дуния Акъ сёзден джарысын.

Джашил байракълы Хакъ сёзню,

Кёк байракълы Нарт сёзню,

Джанкъылыч бетли Акъ сёзню

Турама тутханлай ёрге.

Джерге эннген Кёк сёз бла,

Кёкге учхан Джер сёз бла,

Аятха ушаш Акъ сёз бла

Адам – болады АДАМ.

Учургъан джети къат кёкге,

Джетдирген джети къат кёлге –

Джети къатлы Хакъ сёздю,

Джети къанатлы Акъ сёздю.

Ал назмуларым – гяхиник,

Кеч назмуларым – алысын.

Джашау, ёлюм да – хакъ эсе,

Дуния Акъ сёзден джарысын.

Ма гяхиник, алысын да —

туталлыкъ аладан да ёз тутсун.

Джаратмагъан а барсын да

Назму джылкъымдан сёз тутсун.

Кимден чыкъса да кёлюнг,

Туугъан джерингден чыкъмаз.

Кёк бла Джерни чеги –

Ата джуртубуз Кавказ.

Къындан чыкъгъан къылышча,

Тау джитиле да алай.

Суула да джанкъылышча...

Джандет джуртду Къарачай.

Ариулукъ бла хазнадан

Байды джерибиз бизни.

Бу тауладан, сууладан,

Аллах, айырма бизни.

Некбиз биз уллу кёллю

Джуртха, тилге, адетге?

Тыйыншлы болалмайбыз

Аллах берген джандетге.

Эки кере джуртундан

Сюрюлген миллетбиз биз –

Дагъыда тюшюнмейбиз.

Ючюнчю кере да биз...

Огъай, ючюнчю кере

Джуртдан сюрмез душман, джау.

Бу барыудан барсакъ биз

Кесибиз боллукъбуз шау.

Тилин билген аздан аз,

Сабий туугъан аздан аз,

«Халкъ-Джурт» деген аздан аз...

Къалай келир бизге джаз?

Ички бла хаулелик,

Мурдарлыкъ бла тоноу,

Аман хансча джайылды –

Болмайын тёре, оноу.

Оноу керекли бир Эл

Тюб болгъанын билебиз.

Дуния малгъа болдукъ къул,

Сёлешсек а – бийлебиз.

Гюнахны сууаб этдик,

Харамны халал этдик.

Биз Хакъ джолдан терсейиб,

Джардан, къаядан кетдик.

Сойкъырымдан-сюргюнден

Алмагъанбыз бир да дерс.

Халкъ кесин къыра эсе,

Къалмагъанды ангы-эс.

Сакъланыргъа кюрешмей,

Ёз тилинде сёлешмей,

Тюб эте эсе кесин –

Махтайым халкъны несин?

Ёлген халкълагъа къараб,

Сау халкълагъа да къараб –

Эсгермесе кесин халкъ,

Дуниядан боллукъду талкъ.

Халкъыбыз да, тилибиз да

Ёлгенлеге къошуллукъла.

Бу джандет джуртубузгъа да

Башхала ие боллукъла.

Хоншула кюледиле.

Ала да биледиле

Кеслерин джакълай, сакълай.

Узакъдан да, джууукъдан да,

Гитчеден да, уллудан да

Хомухмуду Къарачай?

Келе тургъан палахны

Кёрмегенча этмейик.

Чамландырыб Аллахны

Биз тюб болуб кетмейик.

БАРАМА ДЖАШАЙ, ЁЛЕ, ТИРИЛЕ

Джети джылны Шимал джолда атладым.

Талакълары туруб джыгъылдыла атларым.

Джети Джер атыма джети тёбе – джети оба этдим мен.

Насыбыма – къанатлы атым, Кёк атым – сау-эсен.

Дуния къайгъыла, итлеча, чабсала джюрекге,

Боракъ атым къутхарады чыгъарыб Кёкге.

Андан къараб да джер къайгъыланы кёреме –

Джерни, джердегилени да джазыкъсыннгандан ёлеме.

Со́ра, буйрукъ береме да атха,

Къайгъыла бла сермешир ючюн къайытама артха.

Къарыу ала нарт сёзден, хакъ сёзден,

Къош ишлейме, къала ишлейме назму сёзден, акъ сёзден.

Джан салама акъ сёзге джанымдан.

Джаным толусу бла анга кёчюб бошаса,-

Ол заманда кетерикме дуниядан.

Ары дери уа, ишлейме, болмайын кюндюз-кече.

Джаным аз-аз Акъ сёзге барады кёче.

Ант этеме джулдуз бла, Ай бла –

Мен ёлеме, тирилеме алай бла.

Шимал, къыбыла, гъарб, шаркъ эсе да билмейме джолум.

Билгеним – мени джолум акъ джолду, хакъ джолду.

Ана тилден Ана тилгеди джолум.

Сёз Тейриге, Тейри сёзгеди джолум.

Ата джуртха къайтарады Ана тил.

Джан джуртха да къайтарады Ана тил.

Мен барама Акъ сёзге бурула.

Сёзюмю ангыламазлыкъла да болурла.

Бир-бирде джетмей сабырлыкъ, тёзюм,

Кёкден эннген сёзюм,

Кёкча чартласа, джашнаса да,

Сёзюм – ёзюм. Айтама тюзюн.

Сёзню акъдан акъ эте, джанлы, къанатлы эте,

Ана тилими ёлюмсюз эте,

Кесими да ёлюмсюз эте

Барама джашай, ёле, тириле,

Эте къуллукъ Сёзге-Тейриге,

Бола джууукъ Сёзге, Тейриге.

Китаб чапракълада терек чапракъланы кёреме,

Харифледе, сёзледе – чыпчыкъланы, къушланы.

Къагъытха буруллукъ тереклени да кёреме,

Къанатлы сёзлеге буруллукъ къанатлыланы да алада.

Алай а, кёлюмю басама,билеме да:

Бир китабны кючю бла минг терек, чегет сакъланырын,

Бир къанатлы сёз да минг къанатлыны сакъларын.

Алай болмаса уа –

Хайыр болмай къалса китабдан, сёзден,

Табигъатны къаргъышы джетер да,

Джукъ да къалмаз, адамла, бизден.

Табигъат а ёлмез, тирилир,

Адамсыз дунияда айныр, керилир.

Сагъыш этеме былай – къарай,

Китабла бла тереклеге.

Къаллай мийик чууакъ Кёк эди Къарачай,

Андан къарай джулдузла бла Ай.

Къаллай терен, таза кёл эди Къарачай,

Андан къарай джулдузла бла Ай.

Кетсем да узакъ, келсем да джууукъ –

Энди анда кёралмайма джукъ.

Бюгюнюн – басыбды тубан,

Тамбласын – басыбду булут.

Тарихден къарайды КъАрАчАй –

Къурч бла юч Ай (КъРЧ бла АААЙ).

Къылыч бла юч Ай –

Тюрк-муслиман байракъ – Къарачай.

Тарихден къарайды Къарачай,

Биз тас этген Къарачай.

(Джукъланнган?) джулдузну джарыгъы

Турады алкъын бизни джарытыб.

Джилтинлери́биз аны – чачылгъан тёгерекге...

Тутулгъан Айны кёреме, къарайма да Кёкге.

Джелимауузлагъа ашатыб къоярбызмы аны?

Туталмазча болгъанбызмы сауутну-сабаны?

Джюрегим, къазакъ бёрюча, улуйду.

Сауну-шауну да тынгысы къуруйду.

Тарихден къарайды Къурч бла юч Ай:

Джукъусундан уянырмы Къарачай,

Кеси кесин эскерирми Къарачай?

Къайытырмы биз тас этген Къарачай?

АЛЛАХ БЕРГЕН НАСЫБ

Бермеген насыбын мингнге,

Аллах бергенди меннге.

Къоймай, танытхан бла къара,

Къолума тутдургъанды къалам:

«Ал да бойнунга къайгъысын, джарсыуун,

Джаз халкъынгы къадарын, джазыуун».

Андан бери кёб заман кетгенди.

Аллахха не айтайым энди?

Барды Аллахым, джуртум, тилим,

Къара таныгъан барды миллетим.

Алагъа къуллукъ этиу – иннетим.

Иншаллах, Къыямат кюн къызармаз бетим.

Акъ сёзге, халал ишге бурулгъанды сезим.

Ана тилни ёлмезине себеб болгъанды сёзюм.

Ол саулукъда манга да келмез ёлюм...

Дагъыда рахатлыкъ табалмайды кёлюм.

Бермеген насыбын мингнге,

Берген эди уллу Аллах меннге.

«Кесинге ал да къайгъысын, джарсыуун,

Джаз,- деген эди,- халкъынгы джазыуун».

Кёб джылны джашасам да сау-эсен,

Ол борчуму тындыралмадым мен.

Ол борчуму тындыралмай барама.

Андан къутулгъунчу ёлюб къалама.

Болса да эртден, келсе да ингир,-

Агъарыб къарайды Минги.

Мен а, сын къатханма, болгъанча менгир –

Ауур сагъышла кючлегенле мени.

ШАЙЫР БЛА НАЗМУСУ

1

Мени кёлеккемди назму.

Кесим болама ол къадар къысха.

Назмум болса не къадар къысха,

Ол къадар уллу болама кесим.

Назмусуну къысхалыгъындан

Билинеди уллулугъу шайырны.

2

Мени кёлеккемди назму.

Бир-бирде ол келеди ызымдан мени.

Мен ызындан барсам аны –

Къоя башлайма дунияны.

Ол келсе ызымдан мени,

Мен барама аллына Кюнню.

3

Назмуму кёлеккесиме мен.

Мен да ёллюк тюлме.

4

Назму къычырыкъ, назму къычырым –

Не къадар къысха болса назму,

Джюрекле – ол къадар болалла джууукъ.

Сёз тауусулуб бошаса уа –

Ол заманда башланады джазыу.

АКЪЫЛМАНЛАНЫ ТЮШЮРЕ ЭСГЕ

1

Мен къачханма Къарачайдан

Алай а, душманла тутмасынла той –

Айырылмагъанма джулдуздан, Айдан.

Кетген эсем да Къызыл-Къаладан,

Толстой кетгенча Ачыкъ Таладан,

Юлгюгеча къарамайма Къартха.

Ачылмазмы джол къайытыргъа артха?

Толстойну суратына къарасам,

Джырчы Сымайыл тюшеди эсге.

Кесими санайма терсге

Шимал Джолда абынсам, арысам.

Мадары болса, къайры кетерин

Мен биле эдим Сымайылны.

Ахыр файгъамбарны джурту,

Атасы, бабасы асралгъан джер,

Тарта эди кесине аны.

Алай а, джабыкъ эди чек.

Оноу этген – Кёк.

Толстой Ачыкъ Таласында асралды.

Сымайыл да Ата Джуртунда къалды.

Эки акъсакъал – Сымайыл бла Толстой.

Ол эки акъылман тюшелле эсге...

Къара къайгъы, мени бла кюрешгенни къой:

Акъ Сёз – къалкъанды меннге.

Керекдиле илму да, санат да,

Билинир ючюн дуния да, ахрат да.

Алай а, болмаса ийман, керамат,

Берликдиле не — илму бла санат?

Мен къачханма Къарачайдан,

Кеси кесимден къачханма мен.

Мени аурууума джокъду дарман,

Къайтырыкъма, болсам сау-эсен.

2

Къайры кёргюзтсе да джол,

Не болсанг да, къауумунг бла бол –

Адам къатында ёлмейди адам.

Кимден, неден чыкъса да кёлюнг,

Ата джуртдан, Ана тилден чыкъмаз.

Ала бла болсанг – хорлаялмаз ёлюм,

Джюрекни да джангызлыкъ буумаз.

Динни, тилни эмда джуртну –

Аллах бергенни тас этерге къоркъ.

Аланы сакъла, къору, айныт –

Болургъа излемей эсенг джокъ.

Аллах санга болурча разы,

Кеси кесингден чыкъмазча кёлюнг –

Алай джаша, ма ол заманда

Сени бюгалмаз джашау не ёлюм.

ДЖЕТИ ДЖЫЛ

Дунияда джашагъан, ненча эсе да, джылымдан

Къуру джетисин джашагъанма сюйгенимча,

Къуру джетисин джашагъанма сюйгеним бла –

Ол танылады сёзюмден, джырымдан.

Джети джылны джашагъанма сюйгенимча,

Джети джылны джашагъанма сюйгеним бла.

Ол джылла турадыла эсимде.

Насыблыма дерге боллукъма кесиме.

СЮЙМЕКЛИК ЁЛМЕЗ

Сюркелгеннге – джер,

Учханнга уа – Кёк.

Сюймеклиги болгъан

Къанатлыды джюрек.

Къанатсыз зарла

Марайла аны.

Учханы ючюн

Тёгелле къанын.

Ёмюрден бери

Келеди алай.

Сюйгенле ёлелле,

Сюймеклик а – огъай:

Джандет айрымканча,

Кёрюне дуния,

Джети къат Кёкде

Ол салады уя.

ТЮЗЛЮК ИЗЛЕЙ...

Арбазында ит да болады къайыр,

Орнундан чыкъгъанны уа – ашайды бёрю.

Халкъыма, джаныма да чыкъмады хайыр –

Уллу иннет бла келсем да бери.

Ха́къды – келмегеним кёрюрге джер-суу:

Элимде болгъан къайгъы эм джарсыу,

Кёлюмде болгъан къайгъы эм джарсыу –

Олду сюрюб айланнган мени,

Къыйнагъан, джаргъан да джюрекни.

«Халкъ насыбы къайдагъысын билсемед –

Бутларымы мен ат этиб джетерем,

Арабызда къан ырхыла барса да,

Джюрегими къайыкъ этиб, ётерем».

«Къанатлыча, кёксюл Кёкде учалсам,

Джарлы халкъгъа тюзлюк излей кетерем.

Эй, халкъ чекген къыйынлыкъны айталсам,

Бу дунияда муратыма джетерем».

Кязим бла Сымайылны бара ызларындан,

Джюрегими къайыкъ да, къанатлы да этдим.

Къазауатдан, сюргюнден, тутмакъдан да ётдюм.

Сора уа?

Созулду мени джолум.

Айландым Гъарбда, Шаркъда да,

Чыгъышда, Батыда да болдум.

Инсан, халкъ хакъларыны болуб ёкюлю,

Къалмады мен джетмеген джер.

Тиледим Кёкден да, болмай экили:

«Халкъны джазыуун кесине бир бер».

Алыб къолума къаламны, Къуранны,

Къуру аны изледим Аллахдан, къралдан да –

Бирине да джетмеди сёзюм,

Чапракъдан да ётмеди сёзюм.

Не къыйынды, тюнгюлмей, Хакъ джолда баргъан да.

Алай болса да, сууумазгъа кюрешдим.

Аллах бла, адам бла да сёлешдим.

Кюрешеме Хакъ джолдан таймазгъа,

Халкъ, Джурт ючюн кюрешими къоймазгъа.

Эки къанатым – Хакъ сёз бла Акъ сёз

Джерде, Кёкде да къоймазла джолсуз.

Ата джуртуму, Ана тилими да

Джарытыб турур Джангы Ай бла Джулдуз.

ТАШЖАН ДЖУЛДУЗГЪА

Джангы Ай бла Джулдуз,

Къадау Таш бла Терек.

Ала болуб,

Джолсуз

Къалай къалыр джюрек?

Джырчы Сымайыл дегенлейибизге

Минги Тау кёрюнеди кёзге.

Кязим хаджини тюшюрсек а эсге,

Джаралы джугъутур къарайды къаядан.

Къайсынны аты айтылгъан сагъатда,

Джаралы ташны да джарыйды бети.

Билал Лайпан сагъынылса уа,

Джуртда Джангыз Терек, джан кириб, тириледи.

КЪАЗАКЪ БЁРЮНЮ АУАЗЫ

Бёрю – бир кюню ётмеген, итле бла талашмай, –

Къазакъ болду, джыйын джанлы бла джарашмай.

«Тагъылмагъыз, къошулмагъыз итлеге»,-

Деб, ауаз бергенин джаратмадыла бёрюле.

«Атыгъы́з – бёрю, халигиз а – ит.

Былай барса – барыбыз да боллукъбуз тюб.

Джуртун, бёрюлюгюн да тас этерикди бёрю.

Тилин да унутуб, итча тебрерикди юрюб.

Сермеширикди – эркинлик ючюн тюл –

Тегене джанында бир орун ючюн.

Тагъыллыкъды бойнундан сынджыргъа...

Керекмиди джашаргъа ит болур ючюн?»

БУ

Бу назму джыйым тюлдю,

Джыйын джанлыды бу.

Джыйын джанлы да тюлдю,

Къазакъ бёрюдю бу.

Бу назму джыйым тюлдю,

Джашил чегетди бу.

Джашил чегет да тюлдю,

Джангыз Терекди бу.

Бу назму джыйым тюлдю,

Таш къалауду бу.

Таш къалау да тюлдю,

Къадау Ташды бу.

Бу назму джыйым тюлдю,

Нарт джылкъыды бу.

Нарт джылкъы да тюлдю,

Боракъ атды бу.

Бу назму джыйым тюлдю,

Халкъгъа сёзюмдю бу.

Халкъгъа сёзюм да тюлдю,

Мени ёзюмдю бу.

Бу назму джыйым тюлдю,

Мени дуниямды бу.

Дуниям бла къалмай,

Ахыратымды бу.

Бу назму джыйым тюлдю,

Халкъ джыйылыуду бу.

Халкъ джыйылыу да тюлдю,

Джангыз адамды бу.

Бу назму джыйым тюлдю,

Джер бла Кёкдю бу.

Джер да, Кёк да тюлдю,

Ачыкъ джюрекди бу.

ТЮБЕШИУ

Терезе кёзню тышындан джууады джангур,

Ичинден а – джууады бир къыз.

Нени эсе да сакълай,

Тёгерек болгъанды къымсыз.

Ич дуния бла тыш дуния

Бир-бирине турадыла да къарай,

Сора ууатадыла мияланы –

Кюкюреу, джашнау кючлейди дунияны,

Джангы джашау башланады алай.

Ууалгъан миялада

Къан тамчыла – муртхулача.

Бир болгъан дунияла

Сейирдиле таурухдача.

Ич дуния бла тыш дуния

Тюбешген чакъ – адам улуну джазы:

Ауушунадыла дефтерле –

Сы́фырдан башланады джазыу.

Ич дуния бла тыш дуния

Бир болгъан сагъат –

Тюбешген кёзюудю

Дуния бла ахрат.

Тирилелле шейитле,

Осалла ёлелле.

Джангы дуниягъа

Игиле кёчелле.

Магъана табады кебин,

Кеб да – магъанасын.

Къууанады джюрек,

Сау бола джарасы.

Ич дуния бла тыш дуния

Таныб бир-бирин,

Табыб бир-бирин,

Къутхаралла бир-бирин

Ахырзамандан.

Кёк да, джюрек да, тёгерек да,

Кюкюрей, джашнай,

Эки дуния къошулады.

Санау джангыдан башланады.

Джашау а – тюрлене, нюрлене,

Юзюлмей, тохтамай, барады.

КЪАЙЫТЫУ

Кязимни сёзюне тынгыламай,

Ауар ташха да таяндым.

Сымайылгъа да тынгыламай,

мен тыш джуртлада айландым.

Хаджи бла Джырчыны

ангылар кюн келди меннге.

Шайыр болмаз таянмагъан

Сымайыл бла Кязимге.

Ол экисине къайытдым,

къайытханча Джуртха, Тилге.

Шайыр болмаз таянмагъан

Сымайыл бла Кязимге.

АЛЛАХДАН БАШХА ДЖОКЪДУ ИЛЯХ

Бирди Аллах: андан башха джокъду илях.

Алай эсе, Акъ Сёзге этген къуллукъ,

Иймандан чыгъамыды, ассы боламыды?

Шайырлагъа иги айтылмагъаны

Аны ючюн болурму Къуранда?

Ассаламу гъалейкум уа рахматуллах!

Хвала Аллаху Господу миров, мир и благословение пророку Мухаммаду, его семье и сподвижникам.

В наши дни все мы являемся свидетелями того, что многие переводчики арабской литературы об исламе и также те, кто пишет какие-то статьи об исламе, переводят великое свидетельство «Ля иляха илля Аллах» как «нет бога (или божества), кроме Аллаха». Это является грубой ошибкой в переводе этого великого свидетельства. Так как слово «бог» в русском языке, в основном, означает «господь», «владыка», «создатель» и т.д. Однако арабское слово «илях» не переводится как «господь», «владыка» и т.д., а означает «объект поклонения». И даже если русское слово Бог или Божество и указывает на смысл «объект поклонения» помимо смыслов «господь», «владыка», «создатель», все равно в переводе остается грубая ошибка. Так как в таком случае оно должно звучать так: «Нет достойного божества, кроме Аллаха», а лучше так: «Нет божества, достойного (поклонения), кроме Аллаха».

Доводом тому является следующее:

1) Слово «ِإلَه» илях в арабскм языке взято из глагола «أَ ل َهَ». Глагол «أَ ل َهَ» имеет смысл – поклоняться с любовью и возвеличиванием.  Из вышесказанного следует, что есть разница между арабским «илях» и русским  «Бог» или «божество». Так как арабское «Илях» не имеет никакого смысла, кроме поклонения. А русское «Бог» или «божество» содержит в себе намного больше, чем поклонение, как «господь», «владыка», «создатель» .

2) Слово «ِإلَه» «илях» в арабском имеет форму «فِعال» в смысле «مفعول», т.е. указывает только на объект действия. А слово «Бог» и «божество» в русском языке указывают как на субъект, так и на объект действия.

3) В арабском свидетельстве «Ля иляха илля Аллах» пять слов, а в переводе четыре.

Первое слово «Ля», которое в арабском языке называется «Ля-нафия ли-льджинс».

В арабском языке у «Ля-нафия ли-льджинс» есть «Исм» (имя) и «Хабар» (сказуемое).

Поэтому второе слово в этом свидетельстве «Исм» (имя «Ля»), а это слово  «илях» - «божество» или «объект поклонения».

Третье слово в этом свидетельстве - «Хабар» (сказуемое «Ля»). И этот хабар слово  «хаккъун».

Четвертое слово «илля» - кроме.

Пятое слово - «Аллах».

Давайте вернемся к третьему слову. Почему мы его не произносим в арабском свидетельстве «Ля иляха илля Аллах»??? Потому что свидетельство «Ля иляха илля Аллах» - арабское предложение, а в арабском языке дозволенно не произносить или «прятать» «Хабар» (сказуемое «Ля»), как об этом сказал арабский ученый филолог Ибн Малик: