DjetiWord лайпанланы билал

Суу. Таш. Терек.

Джансыз эмда джаны болгъан:

Джюзген, сюркелген, джюрюген, учхан...

Эмда – Адам.

Ол да – аладан.

 

КЪОРКЪАМА ЧАМЛАНЫР ДЕБ КЁК

Таджал кърал оюлгъанында,

Не эсе да болгъандыла кёб.

Кючмю эди тыйыб тургъан бизни?

Аздыла ангылагъанла Сёзню...

Къоркъама чамланыр деб, Кёк.

Кёбдю

Бир-бирин тонагъан, къыргъан...

Хазырмы болуб тура эдик

Болургъа джаныуар, хайуан?

Не хайыр

Халкъ ёталмаса сынаудан –

Тюб боллукъду дуниядан.

Адамлыгъыбыз, халкълыгъыбыз

Чингисханла, Темирле, Къурчла да бюгалмай,

Адамгъа, Халкъгъа келгенбиз санала.

Сюргюнледе да тюб болуб къалмай,

Дуния малгъа, тыш джерге алданмай,

Къайыта билгенбиз Джуртха.

Сойкъырымны, сюргюнню къатында –

Не къайгъы, палах барды бюгюн

Биз джуртубузда болур кибик джокъ?

Седиретирча адамлыгъыбызны, халкълыгъыбызны,

Аны чурумун табыб, амал этмесек,

Тас боллукъбуз, кёблеча, дуниядан.

 

КЪАЯДА ТЕРЕК

Хорлата тебресе кесин

Кёзюме кёрюнеди мени

Къаяда терек.

Къара къаяда джап-джашил терек:

Джай чилледе кюйюб къалмай,

Къыш чилледе къалмай юшюб,

Турады, болмайын къуу.

Чыдайды джелге, бораннга да.

Къутулгъаннга да

Джерде мычхыдан, балтадан -

Кёкде барды къоркъуу:

Кёк кюкюрейди, джашнайды, чартлайды...

Терек барына тёзеди, чыдайды.

«Отдан чыкъ да — джалыннга» дегенлейди,

Не Джерде, не Кёкде -

Джокъду анга тынчлыкъ.

Алай а,

Ёлюмге бой бермей,

Кюрешеди джашаргъа.

Бирде акъ булутла болалла къонакъ,

Ол а — бирча кёгергенлей турады,

Джайгъа, къышха да хорлатмай кесин,

Къууанчха, бушуугъа да хорлатмай кесин.

Буруннгу таулугъа ушайды -

Бошлаб къоймайды кесин.

Хорлата тебресе кесин

Кёзюме кёрюнеди мени

Къаяда терек.

Алай къадалыргъа керекди адам да

Къара къаяда джашил терек,

Къара кюн да, акъ кюн да -

Сен юлгюсе меннге.

 

ПОЭЗИЯ ТЕРЕГИ

Поэзия тереги — къуру да — джашил,

Болсам да — къара танымагъан — джахил,

Излерелле аны ангым, эсим да.

Аны бла ёрлеб, Кёкге чыгъыучанды джаным,

Андан а — дуния кёрюнеди джангы,

Джангы сёз да айтырча болама халкъгъа.

Шийир терекни къатында — башха терек неди?

Тамырлары джети къат джердеди,

Бутакълары уа — джети къат Кёкде.

Шийир терекни назму чапракълары

Бир башха мийик дунияны Байрагъы

Эмда Орайдасы-дыла ала.

Шийир терекни кёгетлери...

«Бисмилля» этмеген аладан — 

Биляллыкъ тюлдю джети къат Кёкню.

Шийир терекни кёгетлери — халал.

Дуния мал тюлдюле ала,

Ёмюрде да боллукъ тюлдюле мал.

Алай а, джандет терек да тюлдю шийир терек.

Хакъ сёз бла бирге Акъ сёзню айтмагъан

Джандетге къайыталыкъ тюлдю.

 Поэзия тереги — къуру да — джашил,

Болсам да — къара танымагъан — джахил,

Анга тюберге излер эдим джол.

 

КЪАЛГЪАНЛАГЪА УШАМАГЪАН

1.СОЛАГЪАЙ

«Огъай, солагъай болургъа

Къоярыкъ тюлме мен сени»,-

Деб, анасы сабийин,

Онгагъай этиб кюреше эди.

«Джюрек да сол джанындады»,- деб,

«Ненг да халкъдача болсун»,- деб,

Къазауат эте эди джарлы ана.

Кете тебресем халкъдан терсине,

Алай а бек керек болса,

Энтда сол къолум узалады алгъа.

Сонг къолум бла джазгъан назмула

Не бек кюрешди эсе да джарлы ана,

Халкъдача, халкъча болалмадым мен.

Джуртда Джангыз Терек болургъа меннге

Немди артыкъ, не затымды кем —

Билмейме. Алай а,

Халкъча, чегетча болалмадым мен.

Халкъ бла, чегет бла болалмадым мен.

Айырылдым Халкъдан, Джуртдан да.

Джангыз Терекме къачан да, къайда да.

Джуртда — Джангыз Терек эдим,

Тышында да — алай...

Солагъайлай къалады солагъай.

2.АЛТЫБАРМАКЪ

Алтыбармакъ болуб туугъанма мен.

Къалгъанлагъа ушамайма мен.

Алай эсе — не этерге керекди?

Алай эсе —

Артыкъ бармакъларын кесерге керекди.

Артыкъ бармакъларымы кесдиле.

Алтынчыларым а — къайда — джокъ.

Сорама уллу болгъандан сора:

-Нек кесгенегиз?

-Сен да къалгъанлача болур ючюн.

Аллах алтыбармакъ этиб джаратхан эсе мени,

3.1979-1981 ДЖЫЛЛА. НАЗМУЛАРЫМЫ СЮЗЮУ

СЮЗЮУ-ТЕРСЛЕУ:

Назму джорукъну бузаса.

Бузаса.

Поэзиянг — солагъайды, алтыбармакъды.

Солагъайды, алтыбармакъды.

4. ДЖАЗЫУЧУЛА БИРЛЕШЛИГИНИ ОНОУУ:

Керекди: тюзетирге, кесерге.

Тюзетирге, кесерге.

Андан сора, джангыдан къараргъа, сюзерге.

Джангыдан къараргъа, сюзерге.

Къараргъа, сюзерге.

Сюзерге.

 

АРБАЧЫ БЛА ЧАРХЛА

Тик энгишге

Джаш арбачы излемеди

Къартла айтханнга тынгылаб,

Къурушдурургъа чархланы.

«Къарт арбачыла

Джаныбыздан этген эдиле.

Джаш арбачы — 

Джангы заманны адамы — 

Махтау санга,

Бюсюреу санга.

Арба бек къызыу

Башыбызгъа бош этсенг а,

Эм аламаты —

Ол боллукъ эди»,-

Дедиле чархла,

Къызыудан-къызыу,

Дженгилден-дженгил.

Терк келген арба

Аны чархлары

Ёлдюле къууанчдан.

«Азатлыкъ, азатлыкъ» деб,

Билмейин тохтай,

Тёнгередиле:

Кими Чыгъышха,

Кими Къыблагъа,

Кими Шималгъа.

Тёнгередиле

Къаллыкъларын билмей

Аман джары.    

Кими — 

Кими —

Кими —

Айланыб башы тёгерек,

Кегейлери сына, джыгъылды.

«Азатлыкъ» деб,

Азат болгъанында

Не этерге билмей,

Батыгъа тутду джол,

Андан Къыбылагъа,

Андан Шималгъа.

Биринден да табмай болушлукъ.

Арба аугъан джерден

Бир къычырым узакълыкъда

Тёнгереди.

Чарх Оба дейдиле

Арба Аугъан

Дейдиле ол бир джерге да.

Арба Аугъандан

Атланы чарсха

Чабдыралла энди.

Алай а, алада

Мен таныгъан

Не адам, не ат.

Мен билген тилде да

Джокъду сёлешген.

Ол арбада келген адамланы

Менден сора да бар эдиле

Къалгъанла сау-эсен.

Къайдалла ала,

Джангы арбада алагъа

Орун табылгъанмыды — 

Билмейме мен.

Билгеним:

Гюнах барды

Барыбызда да.

Билгеним:

Джууабха тартыллыкъбыз,

Барыбыз да.

 

ТЕНГИЗДЕ БАРДЫ БИР АЙРЫМКАН

Шимал тенгизде барды бир айрымкан.

Ушамагъан джукъмайды ёмюрюнде.

Джан бла тёнгекча, джан бла айрымкан — 

Союб къаблагъанча, ушайла бир-бирине.

Не боллугъун билмесем да алда,

Мени бла бирге джашайдыла анда:

Къазакъ бёрю, Джангыз терек, чАйкала.

Аман Ныхытча, къыйынды анга элтген джол да.

Сууукъ шимал буз тенгизден айырылыб ол да,

Узалгъанды джети къат Кёкге.

Бош алдайма — джокъду тенгизде Ай Къала,

Джангызлыкъ джаздыргъан назму сёзле — чАйкала — 

Учадыла, эте къычырыкъ-хахай.

Улуйду къазакъ бёрю айрымканда.

Къанатлы Акъ Сёз джашайды анда.

Темиркъазакъ — кеси джулдуз — къарайды андан.

Дуния тенгизде барды бир айрымкан.

Джангыз Терекни шууулдагъанын,

Кечеги къанатлыны къычырыгъын,

Джангыз джулдузну джарыгъын

Кёрюрге, эшитирге боллукъду анда.

Болушургъа уа джокъду мадар:

 

СУУ АЛЫБ КЕЛЕСЕ

Къара суудан суу алыб келесе.

Толу челекле ауурдула нечик.

Алада:

Джер — таулары, къаялары, кюнбетлери, чегетлери бла...

Джети къат джерден чыкъгъан къара суудан

Джети къат Кёк да сыйыннганды челеклеринге.

Джети къат джерни, джети къат Кёкню да

Алыб келген сууунгдан ичеме.

Джети къат Кёкден, джети къат джерден,

Джети къат Сёзюм джаратылады.

Ол сёзню санга айтыргъа деб,

Ёмюрюм барады кетиб.

Хар джыл сайын бир айны

Солуб, къарыу алыб, кетиученме.

Эл джокъду. Джангыз

Джокълаучандыла энди былайын.

Сенсиз

Аланы бирича кёреме кесими.

Къара суугъа келген инсан джокъду.

Артха къайтарыргъа излеген заманны.

 

КЪЫЙЫНЛАШЫУ

1

Дууадакъбоюн толкъунла,

Учуб да кеталмай,

Къаралгъан тенгизде да туралмай,

Джагъагъа да чыгъалмай,

Кыскынык этиб,

Баралла ары бла бери.

2

Не эсе да, тынгысыз болгъанды.

Дууадакъбоюн сезим толкъунла,

Тургъанларыча туралмай,

Учуб да кеталмай,

Кёкге да джеталмай,

Джагъагъа да чыгъалмай, 

Къыйынлыкъ чегелле.

3

Дууадакъбоюн сезим толкъунла

Тышына чыгъыб да кеталмай,

Кеслеринден, кёлюмден да бошайла.

Дууадакъдан эсе, энди ала,

Джыйын джанлыгъы ушайла.

4

Кёл-тенгиз

Чайкъалады кемсиз.

Акъджал толкъунла, чарсха чабханча,

Бир-бири ызындан мыллык атыб,

Тенгизни къыйырына джетиб,

Шын-шын туруб,

Ал аякъларын джагъагъа салалла.

5

Мен бир джорукъ бла назмугъа джыйгъан

Кебде турургъа разы болмай,

Баш бошлукъларын тас этгенча кёрюб,

Къозгъалыб, ёрге тургъанла.

Дау айталла манга:

Такъгъанса бир-бирибизге бизни?

Сен джаратмагъанса сёзню.

Не эркинлигинг барды сени бизге?»

6

Суу ахырзамандан къутулгъан дунияны

Сёз тенгиз чайкъалады, къатланады.

Джан титирейди, къанатланады.

Неди, кимди къутхарлыкъ дунияны?

Кючлюден кючлю урады джел.

Чайкъалады тенгиз, чайкъалады кёл.

Толкъунла — мийикден мийик.

Умут юзмей сакълайма — Кёкден

Адамгъа келир деб салам:

Джерге да игилик,

Юйге да игилик,

Джюрекге да игилик.

7

Къатыдан къаты урады джел.

Джашнайды Кёк, чартлайды элия.

Джангырмаса — къырыллыкъды дуния.

Не джангы Сёз келликди да Джерге,

Адам улуну къобарлыкъды ёрге.

Не

Барыбызны да сугъарыкъды кёрге.

Кечеге айланнганды заман.

Билмейме, атарыкъмыды танг.

 

ФОРУМГЪА АЗА САЛГЪАН

СУРАТЛАГЪА КЪАРАЙ, МУЗЫКАГЪА ТЫНГЫЛАЙ...

Джууукълашмаз ючюн дуниядан ахыратха,

Не къадар джууукъ болсам суугъа, ташха, терекге -

Ол къадар джууукъ болама джерге эмда Кёкге.

Табигъат тамадады эмда джашды бизден.

Ол — биз болгъунчу да болгъанды:

Бизни саныбыз, джаныбыз да анданды.

Табигъатданды Хауа да, Адам да.

Табигъат тышыбыздады эмда ичибиздеди.

Табигъат ангыбыздады эмда эсибиздеди.

Къайсы чагъы да ариуду джылны.

Ёсер ючюн менде ангы, эс — 

Табигъат бергенлей турады дерс.

Тенгизде, тюзде, тауда да

Табигъатдан башланады,

Табигъатха да къайтарады джол.

Ташда, къаяда терек юретеди,

Не къыйынлыкъгъа да эрча тюберге,

Чыдаргъа, тёзерге, болургъа сабыр.

Юренеме терекден: джашаргъа, ёлюрге да,

Халкъгъа берирге да — ашаргъа кёгет,

Ахыр кюн а — чыдаргъа балтагъа, мычхыгъа да...

Джашауда болуучанды алай —

Аны ючюн къурумаз адамлыкъ — 

Терек юретеди джашаргъа алай.

Табигъатны ёлтюрген — ёлтюреди кесин.

Алайдан кеси да болады талкъ — 

Аны ангылар чакълы уа барды ангысы, эси.

Табигъатын ёлтюрген адам,

Табигъатын сакъларгъа, тазаларгъа, айнытыргъа —

Буду борчу адамны.

Къарайма табигъатны кесине, суратына да.

Табигъатча турурма да джашаб,

Къаяда терекге къалырма ушаб,

Къанатлы тау суугъа къалырма ушаб.

Терек чапракъланы шуулдагъанлары,

Джырымы сёзю, макъамы болурла,

Мен кетсем да джашаб турурла.

Джыр-назму неди, неденди?

Адам табигъатдан келгенди,

Ары да къайтарлыкъды джол.

Ма алай джууукъду бизге табигъат,

Ма аны ючюн къоркъутмайды мени ахырат,

Ма аны ючюн кёлюм да джарыкъды.

 

АХЫРГЪА ДЖУУУКЪЛАША

Заманым, тауда кийикча, барады кетиб.

Аны тутхан, тохтатхан да этерле.

 Алай а,

 Тохтатыргъа керекмиди аны?

Заманым, Апсатыны къызыча, барады кетиб.

Ёлтюрюр керекли къалмадым мен...

Аны ючюнмю келе болур джырларым да

Бийнёгерни джырын.

Бирди Тейриси адамны, заманны да.

Кетгенча менден ангым, эсим — 

Берилген болджалны къысхартама кесим.

Заманым ётгенлей джер-кёк ауушдан,

Болсам эди джашаб ауушхан — 

Къыйналмаз эди манга джамагъат.

Кетиб баргъан заманымы ызындан — 

Къарайма. Хырылдайды барс, улуйду бёрю.

Джети къат Кёкде сакълайды Тейри.

Не айтырымы билмейме Анга.

Кёреме, къайры къарасам да, аны — 

Джууукълашыб келген ахырзаманны.

Башханы заманын ёлтюрген къой,

Джашаугъа хыянат болгъанла — бары,

Бийнёгерча бошарыкъдыла джашауларын.

Бийнёгерча, кетеме джашаудан.

Бегигенди къаягъа. Мен а не излей,

Джетдим джашау-ёлюм ырджыгъа?

Бири хырылдай, бири да улуй,

Заманым кетди, джан алыучу джетди...

Энди не айтыр манга Тейри?

Мен да не айтырма Анга?

 

ШИМАЛДА ТИЛЕГИМ

Бурулуб Къыбылагъа Шималдан

Биринчи тилегим Аллахдан:

Джашасын Кавказ.

Адам улугъа, бютеу дуниягъа

Ата джуртсуз а, Ана тилсиз а — 

Болурем джазыкъ.

Шимал Джолда мен тюбейме

Аллахны джюзюнчю атын

Излегенча ала,

Излейдиле ёз джуртларын

Аланы кёре, уллу Аллахдан

Дагъыда тиледим:

«Бир адамны, бир халкъны да

Бир адамны, бир джуртну да

Тилсиз, джуртсуз этме.

Бер адамгъа Къалам, Китаб.

Тилин, джуртун сакълар кибик,

Бер адамгъа Къалам, Китаб».

Мен бошаргъа къылыб намаз,

Аласыз джашагъан халкъ -

Дуниядан болады талкъ».

Кёлде къанай джара эм таб,

Мен къарадым Халкъым таба:

Къайда Къалам, къайда Китаб?

 

ДЖЕТИ ЭЛИБДЕН КЪУРАЛГЪАН СЁЗ БЛА...

Мен Шимал Джолда баргъанлы — джети джыл.

Джетегейлини — джети джулдузну — джарыгъы алада.

Темиркъазакъ джюрегими — Къазакъ бёрюню — улууу алада.

Ол джети  джырны мен

Ол джети хариф, ол джети белги — джети къат Джерча.

Ол джети хариф, ол джети белги — джети къат Кёкча.

Ол джети хариф джетеди меннге ангыларгъа Джерни, Кёкню да.

Джети хариф джетеди джазаргъа атын халкъымы-джуртуму.

Ол джети хариф бла байламлыды джашауум-джазыуум.

Джетини ташасы кёбдю — ол меннге Джерди эмда Кёкдю.

Ол джети элибден къуралгъан Сёз бла

Ачама эмда джабама китабымы.

 

ТЕРЕКГЕ ТАЯН ДА, КЁЛГЕ КЪАРА

Джашла ёлюмню сюргенча,

Кёл тёгерегине айланалла чабыб.

Чапыракъ арыта тургъан къачхы терекле,

Джел сюрюб баргъан чапракъларынамы

Ушата болурла чабыб айланнган адамланы да?

Бир сары чапыракъны къолума алыб,

Джазыууму кёргенча болама анда — 

Джукъ да айталмай, тынгылайма.

Сюелебиз терек бла адам.

Бир-бирибизге ушайбыз къалай.

Къыш, сууукъ къыш сакълайды алда.

Джангыз джан — Джангыз Терекге таяныб — 

Чапыракъла джаба баргъан кесибизни

Кёреме бузлай тебреген кёлде.

Чабыб айланнган адамланы да,

Барын да кёреме кёлде.

Джангыз адам — Джангыз Терекге таяныб,-

Энди — тохтаб тургъан суугъа — кёлге къарайма.

Къабырчакълана тургъан кёлге къарайма.

Чапракъла джауадыла юсюбюзге.

Кёл тёгерегине чабадыла къартла, джашла,

Кёл ичине къараргъа эслерине келмей неда базмай.

Боллукъну билирге излей эсенг, кёлге къара.

Анда кёрлюксе ахырзаманны, къалюбаланы да.

Къач ала, Терекге таян да, кёлге къара.

Кёрлюксе анда чёбню да, Кёкню да.

Джазыуунгу кёрлюксе анда.

Дунияны джазыуун да кёрлюксе анда.

Къач ала, Терекге таян да, кёлге къара.

 

СЁЗДЕ ДЖАШЫНЫБДЫ ЁЗ

Сёзню да барды джаны.

СЁЗде джашыныбды ЁЗ.

Сёзюн ёлтюрсенг — ёлтюресе адамны.

Алай а,

Ёледи сёз, ёледи тил —

Ол эки къат мурдарлыкъды, бил.

Алай а,

Адам кеси ёлтюрсе сёзюн,

Халкъ кеси ёлтюрсе тилин.

 

ШАЙЫР УЯЛА

Менделеев таблосуна элементлени

аланы джазыуларын, къадарларын — 

аллай бир чалдышха салыргъа излейме — 

хар ким кесини тыйыншлы орнун табарча.

Бош чалдышла да турлукъдула сакълаб

орунлары хазыр болуб аланы да.

Ёлген поэтле да шайыр уяладан

кими джаханимден, кими джандетден

хапар айтырыкъдыла.

Сёз чалдышда джашыныбды Ёз.

Джети къат сёзню ичиндеди таша кюч.

Сёзню керекди сакъларгъа.

Сёзню чачылыуундан башланады

чачылыуу халкъны, элни, дунияны.

Хакъ сёз бла Акъ сёз унутулгъан кюн

Тил чалдышда бош орунла джокъдула — 

Сёз чалдышха къараб титирейме:

Ёле тургъан тилле да кёбдюле.

Ёлген тилледе, ёле тургъан тилледе

къарайдыла Сёз чалдышдан меннге.

Джууукъ бол дегенле да бардыла.

Менделеевни таблосунача,

келир кюнюмю, ёлюр кюнюмю да кёрюб,

сын болуб турама.

Сёз чалдышны бош ачханма мен:

Джети къат Сёзню ичинде Ёз

турургъа керекди бизге кёрюнмей.

Сёз чалдышха не этерге билмей,

къарай джети къат Сёзге,

къарай джети къат Кёкге,

излей рахатлыкъ кёлге, джюрекге

бурулама Ташха, Терекге.

Сау къал, Менделеевни чалдышы,

Табигъатдан иги чалдыш джокъду — 

адам къатышдырмаса аны,

хар неда анда орнундады.