DjetiWord лайпанланы билал

Кюн къысылгъанды батаргъа,
Заман къысхагъа айланнганды.
Кёб джюрюдюм Шаркъда, Батыда — 
табмадым хайыр аладан да.

Тыймады мени не тенгиз, не тау — 

Адамы ёлген — ол да аманды,

...Дининден-Тилинден-Джуртундан айырылмаса халкъ,

Ол ючюсюнден тайдырса да бирин,

Миллет ангысы, тарих эси болса уа аз — 

Къара танымагъан — ташаны, туруну да ангылаялмаз,

Кенгди, теренди, мийикди магъанасы Элни.

«Диним, Тилим, Джуртум» дей, къайгъырыб миллет,

Къояйыкъ къара дегенни акъгъа.

Не ючюн кюрешелле халкъла къураргъа Эллерин?

 

АЛЛАХ БИРДИ

Биз ийнаныр, биз ышаныр, биз таяныр,

Бир Аллахдан башха джокъду илях.

Ля иляха илляллах.

 

БАШЛЫГЪЫМ — АКЪ, ДЖАМЧЫМ А — КЪАРА

Барама джаяу. Кюздю.

Ётелле башым бла къанатлыла.

Алай а, белгисизди:

сыйрат кёпюрден ким ётер,

Къучагъымы эки дуниягъа да джая,

барама джаяу.

Тёгерекде — сабанла, бачхала.

Саргъалгъан нартюх, будай сабанла — 

ушайдыла кюн таякълагъа.

Мен бек разыма джерге — 

Алай разыма Кёкге да.

Кёк бла джерденди небиз да.

Мен Кёкге тутханма джол.

Башым — Кёкде, аягъым — джерде.

Къыйналама айырылалмай джерден.

Бютеу джашауум байламлыды джер бла — 

джерде кёрюннгенди мёлек да,

джерде джарылгъанды джюрек да.

Кёре къан джугъу тюшлени,

Къууанч, бушуу да сынай мени,

ёле, тириле, джашагъанма мында.

Джашау байракъ ёрге кёлтюрюлсе да,

Акъ башлыгъым, къууаншча кёрюнсе да,

джамчым а — бушууча — къара.

Дуния — кёзюудю: джашау, ёлюм да — хакъды,

Джамчым къара болса да, башлыгъым а — акъды,

Кёкден тутуб, атлайма джолда.

Болмайды артха да къарамай — 

Джуртдан, сизден да узая барама,

башлыгъым — акъ, джамчым а — къара...

 

НЕ САКЪЛАЙ БОЛУР АНЫ?

Туруда Ибилисге,

къуллукъ эте эди.

Ол белгили болду да,

Ибилис башын кесди аны.

Къыямат кюн ол адамгъа

Аллах не оноу этерик болур?

 

ПОЭТ — СЁЗДЮ

Поэтни

кёзю-къашы да,  сёзю-башы да —

Назмусуду.

Поэтни ёзю да — 

Поэт — Сёздю.

 

ХАЛКЪСЫЗ, ДЖУРТСУЗ — ДЖАНДЕТ МАНГА КЕРЕК ТЮЛДЮ

Айтадыла поэтге:

джанынг саулай джандетге

тюшерге бард мадарынг».

Айтад поэт Аллахха:

халкъым бла джуртуму

алыр кибик биргеме.

Буюрмасанг а алай — 

Къара кюн да, Акъ кюн да

боллукъма аны бла.

Халкъым, джуртум болмаса,

Джандет джуртну бергенсе,

анга тыйыншлы да эт».

Джаратхан чамланмады:

Хакъ кертисин айтаса — 

тыйыншлыса Къаламгъа.

Поэт, тюзсе антынга,

Да алай эсе, кюреш,

Джетерге муратынга.

Халкъынга эм джуртунга

Мадар этген сен болсанг,

мен да этерме къадар».

 

АЛЛАХ БЛА БОЛСА...

Сёзюнден айырылса,

Джуртундан айырылса,

Халкъдан не къалыр?

Джерин, Тилин, Элин — 

тас этгенлей халкъ,

болуб тебрейди талкъ.

Алай а,

Дини-иманы болса,

эси-ангысы болса,

миллет сакълар кесин.

Тас этиб къоймаз

Тас этиб къойса да,

хорлаб къоймаз ёлюм.

Айырылмаса халкъ

Джерин, Тилин, Элин

табар ол джангыдан.

Аллах бла болса,

Джандет джуртунда ол

 Миллет Юйюн сюер.

Миллет джырын джырлар,

Ана тилин сакълар,

сакълар Джуртун, Элин.

 

ДЖАРАЛЫДАЛ, АЛАЙ А — САУЛА...

1

Басыныбды. Джауарыкъ болур.

Тюрленнигин хауаны, дунияны

сезеди терек да.

Терекде къанатлы да сезеди аны — 

Джангур къайгъысын этген — джелге да

тынч тюлдю: къуугъун этиб, сызгъырады ол да.

Басыныбды, кюн тюрленник болур — 

Тюрленнигин хауаны, дунияны

кимден да бек, кимден да алгъа —

сезеди табигъат.

2

Къысыкъкёз бола барады Европа,

Элле, халкъла да чачыла, къурала,

къалюбаладан бери келеди алай.

Ёсдюре билген ангысын, санын да,

ол халкъ — сакълаяллыкъды тилин, Джуртун да,

толса да тарихи джарадан, табдан.

Къумурсха тёбе да къозгъалгъанды — 

Адам улу да тынгысыз болгъанды,

бюгюннгю дуния тюрленник болур.

3

тынчлыкъны бузгъан чыгъады палах.

Дуния базманы чайкъалады — 

тартылады салах.

Болгъанла къалам бла, Китаб бла,

Табыннганла уа дуния малгъа — 

кетедиле, кетедиле джардан.

Сызгъырады джел, джауады джангур,

Джаралыдыла, алай а — саула

джугъутур да, таш да, терек да.

4

Джангыз Тереги Билялны да,

кюрешедиле къутхарыб зулмудан

адам улуну, дунияны да.

Акъ къанатлы учады джертин,

Харам джукъудан уята халкъны,

азан тауушча, учады Акъ сёз.

Келеди Акъ сёз мийикден, Кёкден,

къанатлы этерге кёлню-джюрекни да...

Къарангыны чача, учады Акъ сёз.

5

Хакъ сёз кеси да, кёлеккеси да

къарангылыкъдан, джахилликден

къутхарыб кюрешедиле адамны, дунияны.

Сёз ангыламагъан бирле,

аланы да Хакъ сёзге, Акъ сёзге этелле къаршчы.

Кюрешде ётедиле ёмюрле.

Сызгъырады джел, джауады джангур,

Джаралыдыла, алай а — саула

джугъутур да, таш да, терек да.

 

КЕТГЕН ЁМЮРДЕН КЕРТИ ХАПАР

Джыйылгъанды эл. Юй ичи къарангыды.

Хахай-тууайдан шыбыла кюч,

чыракъ джанды. «Джанды чыракъ»,-

деб, гюрюлдеди халкъ.

«Джыйылыуну боллукъду бардырыргъа,» -

бир джандыракёз чыкъды сахнагъа.

Сёз берилгенлей бир Аллахсызгъа — 

къара сёзюн къарангыда айтды.

Абына, джыгъыла орнуна къайытды.

Хаджиге берилди сёз.

Хайран болду халкъ.

Хар бир адамны кёлюн-джюрегин

джарыта, джанды чыракъ.

Адамланы бетлери кибик,

«Чыракъны джукълатыгъыз»,- деб,

къычыргъанла болдула.

Адам джандырмагъан чыракъны

Сериуюн болду хахай.

«Хаджини кёзбауундан халкъны

Къутхарыргъа керекди»,- деб,

биреу сахнагъа мыллык атды.

Олсагъатлай юй къарангыгъа батды.

Ийманлы чыкъса — джана,

халкъны хайран этди чыракъ.

Бир-бирлени бетлери — къара,

бир-бирлени бетлери — акъ

болгъанлай турду: иннетлерине кёре.

Мурдар, тоноучу, тилчи — 

Къалабалыкъ болду

Эл Советни ичи.

Экинчи кюн

Ол кюн — Кюн тутулду,

кече — тутулду Ай.

Чыракъ да турду

Эс советдегиле анга,

не айтыргъа билмей,

къарагъанлай турдула къоркъуб.

Эм ахырында

чыракъны герох бла уруб,

чачыу-къучуу этди.

«Социалист хазнаны зыраф этгени ючюн,

Хаджини кёзбауу бла халкъны да шагъырей этгени ючюн,

Сексотланы да халкъгъа баям этгени ючюн» -

кеси да тутулуб кетди.

Бу хапарны — 

1970-чи джыл апрел айны 12-де —

Хаджини иги таныгъан,

аны биргесине кёб айланнган

бир дин ахлусундан джазыб алдым.

 

БИЛМЕЙМЕ АНЫ УА

Аурумайды джугъум,

Нек келмейди джукъум — 

билмейме аны уа.

Кече да — тюз кюндюзча:

Тенгиз башы — кюзгюча,

андан къарайды Кёк.

Ол бир джагъада — Тау,

Джетдирчи анга сау,

акъджал толкъун, мени.

Кёлюм алай рахатды,

Дуниямыд бу, ахратмыд — 

къыйынды айыргъан.

Кёлюм болса да тау,

Джаным болса да сау,

тургъанчама ёлюб.

Мен къоркъмайма джукъдан:

Джангыз Терек Джуртда

манга рухун бергенди.

Балта, мычхы да неди?

Саным мени ёлгенди,

джокъду ёлюм джаннга уа.

Джангыз Терек — ёзюмдю,

Сизге туру — сёзюмдю,

Къадау ташчады ол.

Джокъ эсем да — барма:

Ана тилде джашайма,

кёлюм болуб — рахат.

Аурумайды джугъум,

Нек келмейди джукъум — 

билмейме аны уа.

 

ШАЙЫР БЛА КИТАБ

Сёзле, сёзле, сёзле

Къонар джер излейле...

къарайма джунчуб.

Джуртда Джангыз Терек

Аны чапракълары

кёрюнелле кёзге.

Къанатлыланы

Ала къонуучу

Терек джокъду джерде.

Сёзле, чапракъла

айланалла учуб

кёкде, хауада.

«Джангыз Терек джокъду — 

Къычырыкъларындан

титирей, аланы,

дейме: «Кёрмеймисиз — 

Ёлгендиле

амантиш да, джау да.

Джуртда Джангыз Терек а — 

Къоналла юсюме

сёзле, чапракъла, къанатлыла да.

Кетген замандача,

Къарайды джагъадан

Джангыз Терек — адам.

Къона, уча,  эсинден, юсюнден

алагъа болгъанлай ышыкъ, уя, ёкюл,

Ахырзаманнга дери турлукъду алай.

Соруу кюн этмезле айыб:

Джуртда Джангыз Терек — шайыр.

Джуртда Джангы Терек — китаб.

 

БАРЫРГЪА КЕРКДИ АЛАГЪА

Бири — къалюбаладан, бирси да — ахырзамандан

келедиле джууукълаша — 

къутулур мадар да джокъ.

Ала къачан, къайда, къалай

Сеземе — келедиле ала:

Бирини аты — Ёл,

бирсини аты — Юм.

Бири сыртымдан, бири кёкюрегимден

Ёл + Юм = Ёлюм.

Джашауум бошаллыкъды алай.

Артда — Ёл, алда — Юм...

не оноу адамгъа?

Алай а, артха туракъламай,

барыргъа керекди алгъа.

Артха къайытхан ёллюкдю ажымсыз.

ызындан Ёл келсе да къуууб,

ёлюмсюзлюкге боллукъду джууукъ.

Ким биледи, ёталса чекден,

ёлюм табмазгъа да болур анда.

Буруннгула айтхан шойла да:

керти дуния, джашау да — алда.

 

ЮЗЮЛЛЮК ТЮЛДЮ ДЖАШАУ

Къобаннга айтады таш:

Тас боллукъса анда — 

атынгдан, сыфатынгдан,

халингден, татыуунгдан да

къаллыкъ тюлдю джукъ.

Ташха джууаб этеди къобан:

ёле эсем да, джашаб ёлюрге

излейме. Ашыкъдыргъан — олду джангыз.

Билеме ёллюгюмю да.

Тенгизде кёбге къаллыкъ тюлме:

булут халгъа кириб,

кёктюн къайытырыкъма артха — 

къар, джангур болуб, тюшерикме Джуртха.

Джашауум башланныкъды джангыдан.

Таш сукъланады анга.

Джашауну, ёлюмню, тирилиуню да билген,

джерни, Кёкню да кёрген — 

насыблы тюлмюдю суу?

Таш бла сууну ушакъларына

Анга бирча джууукъла

джер бла Кёк.

Джуртдан айырылмагъанлай

Мен — адам — къарайма, тынгылайма

суугъа, ташха, терекге.

Ючюсюнде да кёре кесими,

Джерден, Кёкден да айырылмай къарам,

ёле, тириле, джашайды адам.

Таш, терек, къобан — 

Дуния меннге кёрюнмез тар:

Ташым, Терегим, Къобаным да бар.

Тауум да, кёлюм да — минги.

Дунияда меннге хар не да бар:

Диним, тилим, халкъым да...

Ала барда — манга джокъду ёлюм.

Ташдан, суудан, терекден

рахатлыкъ келе джюрекге,

ёллюгюмю, ёлмезлигими да ангылаб,

Къобан суу, Къадау таш, Терек — 

сизни блады, сизденди джюрек.

Мийикде агъарады тау.

Бардыла халкъым, джуртум, тилим —

алагъа къайгъыдан толуду джюрегим.

Алагъа болсун джаны къурман.

Къарайды — джерге бауурланыб баргъан суугъа,

кёктюн келген булутлагъа да.

Джокъду чек кёкге, умутлагъа да.

Юзюллюк тюлдю джашау.

Тынчлыкъ-эсенлик — Джерге, Кёкге да.

Джерде ташха, суугъа, терекге да...

 

ДЖЕР ДЖАНДЕТДИ ДЖУРТУБУЗ

Малкъар бла Къарачай,

Минги Тау да тюз алай — 

Бизни халкъгъа — чыракъча.

Кесибиз къайда болсакъ да,

Къарангыда, маякча,

кёргюзтеди бизге джол.

Темир, Къурч да кёрдюле

Фыргъауунла ёлдюле...

Джурха къайытды халкъым.

Кюрешебиз джангыдан

Мал ючюн тюзде къалгъан — 

тюшюнюр палах джетиб.

Халкъындан эм джуртундан

артда бек сокъураныр,

сабийи да дау салыр.

Дау салыр, къайырылыб:

нек къалгъанек айырылыб?

Багъалымыд мал халкъдан,

багъалымыд мал джуртдан?

Тюзде къалгъан мал кибик,

къалгъанлача болурек,

джыйылсакъ джуртубузгъа...».

«Юйюм, малым»,- дей, тюзде

сабийлерини гюнахларындан

къалай къутулурла ала?

Джер джандетди джуртубуз,

Дармандыла адамгъа

хауасы да, сууу да.

Сынагъанма: джокъ хайыр

Буюр, Аллах, джашаргъа,

ёлюрге да Джуртумда.

Кюч да бер сермеширге

Мен хазырма джашаргъа,

ёлюрге да Хакъ ючюн.

 

АДАМНЫ ДЖАНЫ

Джаным — кетсе да Кёкге — 

аны ташына, терегине да,

джаныуарына, кийигине да.

Джаным — насыблы болса да Кёкде —  

аны тауларына, тюзлерине да,

къобанларына, тенгизлерине да.

Джаным — ётсе да тёрге — 

Джерде къалгъан тёнгегине да,

джер тюшлерине, тюнлерине да,

кёзюулерине да — къууаннган, къыйналгъан...

Тар тёнгекден ычхыныргъа,

термиледи джан.

Алай болса уа — тёнгегине да,

джерде ётген кюнлерине да

ёллюкдю тансыкъдан.

Джерде ётген къысха ёмюрюн

Джер джашаугъа тансыкълыкъ

турлукъду талай.

Джаным — ётсе да Кёкге — 

эм алгъа къабырланы джокълар.

Топуракъ болгъан тёнгегин

ийнакълар, къучакълар, джылар.

Ызы бла тургъан юйлерин излер.

Мыдах болур, къыйналыр, тентирер.

Тёнгеги бла джюрюучю школгъа барыр — 

бир башха мекям алайда да.

Кёб зат тюрленгенди къайда да.

Элде алгъынча берекет да джокъ.

Къайры къараса да, барса да — 

бир къуджур тилде сёлешген,

бир къуджур ишле бла кюрешген — 

ахырзаман адамчыкъланы кёрюр,

ёлюмсюз джан саудан ёлюр.

Ол билген дуния къалмагъанды Джерде.

Аллахха уа салалмаз дау,

«Нек тюрленнгенди,- деб,- джерде Джашау».

Кёз джашлары джангурча къуюла,

Ахырзамандан къутхарыргъа аны

излер мадар.

Къыйынлыды адамны джаны да.

энсе да джерге, чыкъса да Кёкге,

къайгъы этгенлей турады Джерге.

Бу дунияны джангыз бир кёрген да — 

Тёнгекден чыгъыб Кёкге кетсе да,

Бери къарагъанлай турлукъду,

бери келе-кете турулукъду

адамны джаны.

 

АДАМ БОЛУРГЪА УНАМАЙ ЭСЕ АДАМ

Зулму бла дуния малны къуллары — 

эркинликни, тюзлюкню, ёзденликни да;

джайгъан — тин джарлылыкъны, мискинликни да.

Чырмауукъ хансча, джайылгъандыла къулла.

Ана тил, тарих, адет, адеб-намыс дей, билмейле ала.

Къарынлары бла, къарын тюблери — оноу этген алагъа:

джокъду башхалыкълары джаныуарладан, хайуанладан.

«Дуния намыс, ахырат азаб» дей, билмейле ала.

Дуниядан бошагъандыла къулла,

джарым адамла къалгъандыла джангыз.

Къулла къалай тюзетирле оноу:

Керти ёзденле келмей оноугъа,

тынгы-тынчлыкъ боллукъ тюлдю дуниягъа.

Къул рухдан азат болмай джюрекле,

Табыннганла дуния мал бла зулмугъа,

не къошарла тин байлыкъгъа, илмугъа?

Ахырат азабдан, дуния намысдан да къоркъгъанла — 

Ол затны болдуралмаса уа халкъ,

узаймайын, дуниядан боллукъду талкъ.

Чачыллыкъды, къатышырыкъды Эл, даулет.

Адам болургъа унамай эсе адам — 

не этерикди келмейин ахырзаман.

 

ДЖУУУКЪЛАШАДЫ АКЪ РАСА АХЫРЫНА

Джууукълашады акъ раса ахырына.

Къысыкъкёз бола барады адам улу,

саргъала, къарала бети да.

Керти да,

къатышханды дуния,

къатышдыралла аны иш этиб.

Къысыкъкёз бола барады адам улу,

Кёгюрчюнле, къушла, къаргъала

къатышханла бары.

Тонгузла бла къойла айланалла бирге...

Уллу Ахырзаманнга берликди белги — 

айырылмай тохтаса аман бла иги.

Акъ расагъа къара кюн келгенди — 

бола барады

къысыкъкёз, сарыбет, къарабет.

Акъ кишини къара иши — 

миллетин билмейди сакълай,

тиширыууна да этдиралмайды айтханын.

акъ расаны ёсмей саны.

Къысыкъкёз, сарыбет, къарабет къауумла

кёб турмай джутарыкъла аны.

Игимиди ол, аманмыды?

эркишимиди, адаммыды?

Джууукълашады акъ раса ахырына.