Dos., b e. n. M. A. Яhmяdov Елми редактору: проф. Я-ж. И. Ящмядов


Мейвя вя тярявязлярин сахланылмасына



бет13/27
Дата21.06.2016
өлшемі2.79 Mb.
#152501
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   27

6.2. Мейвя вя тярявязлярин сахланылмасына

тясир едян амилляр
Мейвя вя тярявязлярин сахланылмасы дедикдя онларын сахланылдыьы мцддят, мящсулун нювцндян, сортцндан, бежярилмя шяраитиндян, йетишмя дяряжясиндян, зядялянмянин нювцндян вя дяряжясиндян, сахланылма реъиминдян, дашынма цсулундан асылы олараг, ямяля эялян иткинин мигдары нязярдя тутулур. Сахланылма мцддяти ярзиндя нормал мейвя-тярявяз истещлак мязиййятлярини сахлайыр вя иткинин мигдары минимал олур.

Сахланылма мцддятиня эюря мейвя вя тярявяз мящсулларыны 3 група бюлцрляр.

1. Узун мцддят сахланыла билян мейвя вя тярявяз. Бу група мейвялярдян алма, армудун гыш сортлары, цзцмцн эежйетишян сортлары, лимон, портаьал, нар вя гярзякли мейвяляр, тярявязлярдян картоф, соьан, кялям, йеркюкц, чуьундур вя сарымсаг аиддир. Бу група аид олан мейвя-тярявяз мящсулларыны орта щесабла 3 айдан 6-8 айа гядяр сахламаг мцмкцндцр. Тярявязин узун мцддят сахланылмасыны тямин етмяк цчцн жцжярмянин вя хястяликлярин гаршысыны вахтында алмаг лазымдыр.

2. Орта мцддятдя сахланылан мейвя вя тярявяз. Бу група пайызда йетишян алма вя армуд, орта мцддятдя йетишян цзцм, щейва, цвяз вя мяржанэиля, тярявязлярдян помидор, бадымжан, габаг, хийар, гарпыз вя говун (говунун бязи Орта Асийа сортлары 6 айа гядяр сахланыла билир) аиддир. Бу група аид мейвя-тярявязи 1 айдан 2-3 айа гядяр сахламаг олар.

3. Гыса мцддятдя сахланылан мейвя вя тярявяз. Бу група чяйирдякли мейвяляр, алма вя армудун йай сортлары, гараьат, фирянэцзцмц вя башга эилямейвяляр, тярявязлярдян, ясасян эюйярти тярявязляри (кащы, туршянэ, йашыл соьан, шцйцд, даь наняси, рейщан вя с.) аиддир. Бу група аид мейвя вя тярявязи 5 эцндян 20 эцня гядяр сахламаг олар.

Мейвя-тярявязин сахланылмасына онун бежярилдийи шяраит дя тясир эюстярир. Бежярилмя дюврцндя температур йцксяк оларса, мейвя вя тярявяз даща тез йетишир. Бу ися сахланылма мцддятини гысалдыр. Мейвя вя тярявяз веэетасийа дюврц лазыми мигдарда су тяляб едир. Суйун мигдары бежярилмя дюврцндя чох олдугда мящсулун тяркибиндя даща чох су топланыр. Суйун чох олмасы мейвя вя тярявязин сахланылма мцддятиня тясир едир, тяркибиндя суйу чох олан мейвя вя тярявяз сахланылдыгда нисбятян тез хараб олур.

Дяниз сявиййясиндян даща йцксяк йерлярдя йетишдирилян мейвяляр аран йерлярдя йетишдирилянляря нисбятян узун мцддят сахланылыр. Сахланылма мцддятиня аьажын йашы, буданма дяряжяси, щямчинин торпаг вя эцбря дя тясир едир. Буна тясир едян ясас амиллярдян бири дя оптимал сахланылма реъимидир. Сахланылма реъими дедикдя, еля шяраит нязярдя тутулур ки, орада биокимйяви просесляр лянэидилир, итки азалдылыр, микробиолоъи вя физиолоъи хястяликлярин гаршысы алыныр. Оптимал шяраитдя мейвя вя тярявязин кейфиййяти даща йахшы галыр вя онларда баш верян просесляр нормал эедир.

Сахланылма реъиминя ашаьыдакы амилляр аиддир: анбарын температуру, нисби рцтубяти, щава жяряйаны, ишыг вя мцщитин газ тяркиби.

Бир чох мейвя вя тярявяз мящсулларынын сахланылмасы цчцн температур 00Ж сявиййясиндя олмалыдыр. Ашаьы температурда тяняффцс зяифлядийиндян цзви маддялярин вя нямлийин иткиси азалыр. Ейни заманда ашаьы температурда микроорганизмлярин фяалиййяти зяифляйир. Сахланылма температуру мейвя вя тярявяз тохумаларындакы суйун донма температурундан 1-20Ж йцксяк олмалыдыр. Мейвя вя тярявяз анбарларында температура даим нязарят етмяк мягсядиля бир нечя йердя шкаласы -50Ж-дян 30-400Ж-йя гядяр олан термометр гойулур вя эцндя 2 дяфя термометрин эюстярижиси гейд олунур. Ихтисаслашдырылмыш анбарларда температуру вя нисби рцтубяти юлчмяк цчцн йарымкечирижили електропсихрометрдян – ЕПТ истифадя олунур.

Мейвя-тярявязин тяркибиндя суйун мигдары чох олдуьундан онлары нисби рцтубяти 100%-я йахын олан анбарларда сахламаг йахшы оларды. Лакин беля шяраитдя микроорганизмляр сцрятля инкишаф едиб чохалдыьы цчцн мейвя вя тярявяз мящсулларыны, онларын нювцндян вя сортундан асылы олараг 70%-дян 95%-я гядяр нисби рцтубяти олан анбарларда сахлайырлар. Эюйярти тярявязлярини сахладыгда онларын цзяриня вахташыры су чиляйирляр.

Нисби рцтубят ашаьы олдугда мейвя-тярявяз суйун бир щиссясини итирир. 6-8% су итирмиш мейвя вя тярявяз бцрцшцр. Эюйяртинин ися суйунун 2%-и бухарландыгда мящсул ямтяя эюрцнцшцнц итирир. Бир чох мейвя вя тярявязляри 85-90% нисби рцтубятдя сахлайырлар.

Щава жяряйаны дедикдя, анбарын щавасынын дяйишдирилмяси нязярдя тутулур. Щава жяряйаны 2 цсулла йарадылыр. Биринжи цсулда вентилйасийа йарадылыр вя хариждян анбара щава верилир. Икинжи цсулда ися анбарын щавасы дювр етдирилир, бу заман щава сойудулур, лакин онун газ тяркиби чох аз дяйишир. Анбарларын чохунда вентилйасийа системи гурулур вя бунунла температур, нямлик вя газ тяркиби мцяййян сявиййядя сахланылыр.

Вентилйасийа тябии вя мяжбури вя йа механики олур. Механики вентилйасийайа актив вентилйасийа да аиддир.

Тябии вентилйасийа истилик конвексийасы ганунуна ясасян фяалиййят эюстярир. Мейвя вя тярявяз кцтлясиндя олан щава тяняффцс нятижясиндя айрылан истилик щесабына эенишлянир, йцнэцлляшир вя бухарла бирликдя йухарыйа галхыб анбарда йерляшдирилян соружу борулардан байыра чыхыр. Сойуг щава ися бир гядяр сых вя аьыр олдуьу цчцн гапы, пянжяря, каналлар вя тахма борулар васитясиля анбара кечир. Температур фярги ня гядяр чохдурса, вентилйасийа бир о гядяр сямяряли эедир. Тябии вентилйасийа иля пайыз-йаз мювсцмцндя мейвя вя тярявязлярин сахланылмасы цчцн лазыми реъим йаратмаг мцмкцн олмур. Байырын щавасында температур мянфи 30Ж-дян ашаьы олдугда, анбарын щава дахил олан йерляри баьланыр, даща ашаьы температурда ися анбар хцсуси юртцкля истиляндирилир. Тябии вентилйасийа гурьулары тутуму 250-500 тон олан анбарларда гурашдырырлар. Беля анбарларда температуру вя нисби рцтубяти низамламаг чятиндир.

Мяжбури вентилйасийа електровентилйаторларын кюмяйи иля йарадылыр. Бу цсулла, щямчинин анбарын температуру вя нисби рцтубяти дя низама салыныр. Мяжбури вентилйасийа тятбиг едилдикдя анбарын тутумундан сямяряли истифадя олунур, иткинин мигдары азалдылыр, мейвя вя тярявязин сахланылма мцддяти узадылыр.

Актив вентилйасийада картоф вя тярявяз анбарларына щава вентилйаторларла мцяййян сцрятля вя мигдарда верилир. Бу заман харижи щава бирбаша мящсул кцтлясиня верилир. Яэяр щавада температур ашаьы олмазса, онда анбарын юз щавасы дювр етдирилмякля сойудулур вя гисмян харижи щава иля гарышдырылыб мящсул кцтлясиня верилир. Щава ахынынын минимал сцряти картоф, кялям, соьан вя мейвякюклцляр цчцн ясас кцтлядя 0,1-0,15 м/сан, максимум 0,5 м/сан олур. Лакин ясас щава жяряйаны бюлцшдцрян каналларда щава жяряйанынын сцряти 8-10 м/сан-дян чох олмур. Актив щава жяряйаны щяр бир картоф вя тярявяз йумрусуну ящатя етдийиндян истилик мцбадилясинин интенсивлийи вя цмуми актив сащя артыр. Она эюря дя актив щава жяряйаны тябии щава жяряйанына нисбятян даща сямярялидир.

Актив щава жяряйаны мейвя вя тярявязин сахланылма мцддятини узадыр, иткини азалдыр вя даща чох ямтяялик мящсул чыхары алмаьа имкан верир.

Картофун вя тярявязлярин дагга типли анбарларда сахланылмасы заманы 1 тон мящсула 50-100 кубметр щесабы иля щава верилир.

Мейвя вя тярявязлярин сахланылмасына анбарларын газ мцщити вя ишыгландырылмасы тясир эюстярир. Ишыг ферментатив просеслярин интенсивлийиня тясир эюстярир. Ишыгда картофун жцжярмяси сцрятлянир. Ейни заманда ишыгда картоф йумрулары йашылы рянэя чалыр вя тяркибиндяки соланин глцкозидинин мигдары артыр. Мейвя вя тярявязляри бир гайда олараг гаранлыгда сахлайырлар.
6.3. Мейвя вя тярявяз цчцн анбарлар
Мейвя вя тярявязлярин сахланылмасы цчцн 2 груп анбарлардан – садя вя ихтисаслашдырылмыш – истифадя едилир. Садя анбарлара буртлар вя хяндякляр аиддир. Ихтисаслаш­дырылмыш анбарлар хцсуси аваданлыгла тяжщиз едилмякля сойудулмайан вя сойудулан (сойудужуханалар) олурлар.

Садя анбарларда картоф, кялям, йеркюкц, чуьундур, щабеля турплар сахлана биляр вя беля анбарлар, ясасян истещлак йерляриндя вя тярявяз тядарцкц мянтягяляриндя щазырланыр. Буртларын дяринлийи 0,2-0,5 м, ени 1-3 м, узунлуьу 10-20 м, щцндцрлцйц ися 1,3 м-я гядяр олур. Бурта тярявяз йыьылдыгдан сонра габагжа мящсулун цстц 20 см-я гядяр галынлыгда саманла юртцлцр. Цзяриня ися 30 см-я гядяр торпаг ялавя едилир.

Хяндякляр 0,5-дян 1,5 м-дяк дяринликдя газылыр. Бунларын ени 1 м, узунлуьу 15-25 м-я гядяр олур. Буртлара нисбятян бурада сахлама цчцн йахшы шяраит йаратмаг мцмкцндцр. Бу анбарларда ишчи гцввяси вя хярж аз тяляб олунур. Беля анбарлар су кечидляриндян кянарда, бир гядяр щцндцр йердя гурулмалыдыр. Садя анбарларда мейвя-тярявяз сахланаркян ЖО2 артыр, О2 азалыр. Бу ися сахланмаьа мцсбят тясир эюстярир. Садя анбарларда тярявязин температуру 3-40Ж-йя ендикдян сонра онун цстц там юртцлцр. Бу анбарларын мянфи жящяти ондан ибарятдир ки, сахлама просесиндя ичяридя баш верян бцтцн просесляри излямяк чятин олур. Жцжярмя баш верярся, ону тапмаг вя айырмаг чятинлик тюрядир. Она эюря дя сон заманлар модернляшдирилмиш бурт вя хяндякляр тикилир. Беля буртларын ичярисиня картоф вя тярявяз мящсуллары йешик вя контейнерлярдя йыьылыр. Биринжи пай йыьыларкян буртун ортасындан 30-40см мясафя бош сахланылыр вя щяр 3-4 м-дян бир соружу борулар гойулур. Бязян буртлары актив щава жяряйаны иля тикирляр.

Ихтисаслашдырылмыш анбарлар даща перспективли олмагла мцхтялиф мейвя-тярявяз мящсуллары цчцн айрылыгда тикиля биляр. Тярявяз сахланылан анбарлар бирмяртябяли, бирмяртябяли зирзямили, чохмяртябяли, йерин сятщиндя вя йерин дяйринлийиндя ола биляр. Йерин дяринлийиндя олан анбарларын диварлары тамамиля торпаьын алтында йерляшир. Беля анбарлар гышда донмур, йазда ися тядрижян гызыр. Беля анбарларда истилик йахшы галыр вя ялавя гыздырылма тяляб олунмур. Йералты анбарларын температуру йерцстц анбарлара нисбятян даща дягиг вя дяйишмяздир.

Йерцстц анбарларын тикилмяси йералты анбарлара нисбятян 10-20% ужуз баша эялир. Беля анбарлар соьан вя сарымсаг сахламаг цчцн даща ялверишлидир. Йералты анбарлар Урал, Волгабойу, Сибир вя Узаг Шяргдя, йерцстц анбарлар ися ясасян жянуб районларда тикилир.

Тикинти материалларындан асылы олараг, анбарлар тахта, даш, кярпиж вя дямир-бетон анбарлара бюлцнцр. Сон илляр, ясасян кярпиж вя дямир-бетон анбарлар тикилир. Чцнки бу анбарларын юмрц узун олмагла, тямиря аз хярж тяляб едир.

Йерцстц анбарлар механикляшдирилир. Ямяйи йцнэцлляшдирмяк цчцн галдырыжы аваданлыг вя транспортйор гурулур. Онлар да тябии, мяжбури вя актив щава жяряйаны иля ишляйян груплара, сойутма цсулуна эюря тябии вя сцни сойудулан анбарлара (сойудужуханалара) бюлцнцрляр.

Мящсулун сахланылмасы принсипиня эюря анбарлар дагга, тяряжя (ряф) вя контейнер (тара) нювляриня бюлцнцр. Дагга типли анбарларда картоф вя мейвякюклцляр сахланылыр. Тяряжя типли анбарларда соьан, сарымсаг, кялям вя с. мящсуллар сахланылыр.

Бюйцклцйцня эюря анбарлар кичик (тутуму 100-250 тона гядяр), орта ириликдя (250-500 тон), ири (500-2000 тон) вя даща ири груплара бюлцнцр ки, ахырынжыларын тутуму 2000-4000 тон олур. 2000-4000 тон тутумлу сцни сойудулан хцсуси тярявяз сахланан анбарларын конструксийасы даща ялверишлидир. Тамамиля механикляшдирилмиш бюйцк тярявяз анбарлары мцасир модерн тип сайылыр. Бурада тярявязляр контейнерлярдя сахланылыр. Щямин контейнерляря тярявяз билаваситя бостанда (истещсал йериндя) долдурулур. Бурадан контейнерляр бирбаша истещлак йерляриндяки тярявяз сахланылан йеря эятирилир. Беля цсул тярявязин дашынма заманы иткисинин хейли азалмасыны тямин едир.

Бакы мейвя-тярявяз базасынын анбарлары йерин цзяриндя йерляшмякля, ихтисаслашдырылмыш ири анбар групуна аиддир. Бу анбарда, ясасян картоф, йеркюкц, кялям, соьан, чуьундур вя с. бу кими чох ишлядилян тярявяз мящсуллары сахланылыр. Анбарын мейвя сахламаг цчцн 5 камерасы олан бир бюлмяси вардыр ки, бунун да тутуму 5 мин тондур. Анбарда мейвялярдян алма, цзцм, ситрус мейвяляри, нар, хурма, фейхоа сахланылыр. Хурма вя фейхоа 10-15 эцндян артыг сахланылмыр. Нар ися феврал айына кими сахланылыр. Бакы мейвя-тярявяз анбарларынын сащясинин эенишляндирилмяси вя онун тутумунун артырылмасы республикада истещсал олунан мейвя-тярявяз мящсулунун сахланылмасынын тяшкилиня кюмяк оларды.

Бакы мейвя-тярявяз анбарында картоф, ясасян контейнерлярдя сахланылыр. Бунун цчцн саьлам вя зядясиз картоф эютцрцлцр. Анбара эятирилян картоф яввялжя чешидлянир, тутуму 450 кг олан контейнеря тюкцлцр. Щямин контейнерляр галаг гайдасында 3-4 жярэя олмагла анбара йыьылыр. Бу заман анбарын гапысындан ичярийя доьру 2 м ениндя кечид сахланылыр.

Анбара йыьылмыш щяр партийа малын йерляшдийи галаглара паспорт вурулур. Бурада мейвя-тярявязин ады вя сорту, онун дахилолма тарихи, нетто вя брутто чякиси, гябул акты цзря кейфиййяти, щямчинин тяхмини сахланылма мцддяти эюстярилир.

Бакы мейвя-тярявяз базасынын анбарларында сойудужу гурьулар вя актив щава жяряйаны системи вардыр. Щаванын нисби рцтубятини юлчмяк цчцн щяр анбар отаьында щигрометр (вя йа психрометр) гойулмушдур. Щямин жищазын кюмяйи иля анбардакы щаванын нисби рцтубяти юлчцлцр, лазым эялдикдя низама салыныр. Анбарларда, щямчинин температуру юлчмяк цчцн термометр гойулмушдур.

Анбарлар мейвя-тярявяз гябулу цчцн явялжядян щазырланыр. Бунун цчцн кечмиш илин мящсулу гуртаран кими анбарларын щавасы йахшы дяйишдирилир, гурудулур вя кцкцрд газы иля (1 м3 сащя цчцн 50-60 гр кцкцрд йандырылыр) дезинфексийа олунур. Йашайыш евляринин биринжи мяртябясиндя вя зирзямилярдя йерляшян анбарлары башга маддялярля (антисептол, Ф-5 препараты, озон вя с.) дезинфексийа едирляр. Бундан сонра бинанын щавасы йахшы дяйишдирилир, йыьыма 10-15 эцн галмыш ящянэля аьардылыб йенидян гурудулур. Анбарларда кечидин ахырында йердян 20 см щцндцрлцкдя вя анбарын ортасында йердян 150 см щцндцрлцкдя термометр гойулур.Психрометрляр анбарын орта щиссясиндя йердян 125-150 см щцндцрлцкдя йерляшдирилир. Яэяр картоф вя йа тярявяз дагга типли анбарларда сахланыларса, ялавя олараг бир термометр дя 30-35 см дяринликдя билаваситя тярявяз вя йа картоф таьынын ичярисиня йерляшдирилир.



6.4. Картофун вя тярявязин сахланылмасы
Картофу щям буртларда, щям дя хяндяклярдя сахлайырлар. Лакин хцсуси анбарларда сахланан картоф кейфиййятини узун мцддят сахлайа билир. Беля анбарларда картоф актив щава жяряйаны вя йа тябии вентилйасийа иля сахланылыр.

Картофу сахламаг цчцн анбарлар дахили гурулушуна эюря дагга вя контейнер типли олур. Картофун сахланылмасы цчцн нормал температур 1-30Ж-дир. Яэяр контейнерлярдя сахланыларса, температур 0,5-10Ж арасында олур.

Дагга типли анбарларда кечидин щяр ики тяряфиндя 3х4 м юлчцдя даггалар дцзялдилир вя орайа картоф тюкцлцр. Актив щава жяряйаны олан анбарларда картофун щцндцрлцйц 3-4 м, тябии щава жяряйаны иля ишляйян анбарларда ися 1,5-1,75 м олур.

Картоф анбара йыьылдыгдан сонра ону тядрижян сойудурлар. Актив вентилйасийа заманы верилян щаванын температуру яввялжя 12-200Ж, сойутма дюврцндя 1-50Ж, галан дюврдя ися 2-30Ж олмалыдыр.

Картоф анбара йыьылдыьы вахт яввялжя 1 тон картоф цчцн ян азы 50 м3/саат щава (200 м3/саатдан чох олмаз) верилмялидир вя щава жяряйаны эцндя 1+5 саат ярзиндя ишлямялидир.

Картофу сойутма дюврцндя щава жяряйаны эцндя 8-20 саат ярзиндя дювр етмялидир. Ясас сахлама дюврцндя ися картофун истилийи 3-40Ж-дян чох олдугда, вентилйасийа системи ишя салыныр. Картофу 85-95% нисби рцтубятдя сахлайырлар.

Контейнерляря йыьылмыш картофу сатыша вермяздян яввял чешидлямяк лазым дейилдир. Картофун контейнерлярдя сахланылмасы иткинин мигдарыны 8% азалдыр. Йцклямя-бошалтма ишляри тамамиля механикляшдирилир. Нятижядя ямяк мящсулдарлыьы 30-50% артыр вя дагга типли сахланылмайа нисбятян хяржляр азалыр.

Кюкцмейвялилярин сахланылмасы цчцн нормал температур 0-10Ж арасында олмагла, нисби рцтубят 90-95% олмалыдыр. Йеркюкцнц сахламаг цчцн ону гат-гат йыьараг цстцнц нямлийи 16%-дян аз олмайан гумла юртцрляр.

Йеркюкцнц истещлак йерляриндя вя тядарцк мянтягяляриндя хяндяклярдя, шящяр базаларында ися буртларда сахлайырлар. Йеркюкц сахланан буртларын ени 1-0,8 м, щцндцрлцйц 0,8-0,9 м вя узунлуьу 4-7 м олур.

Йеркюкц чох вахт пирамида шяклиндя буртларда йыьылыр. Буртларда щямин пирамидалары 40-50 см бир-бириндян аралы йерляшдирмяк даща мягсядя уйьундур. Пирамидаларын алтындан буртун кянарына гядяр 25 см ениндя арх газылыр. Архларын цзяриня дюшянян тахталар арасында 2 см ара сахланылыр. Онун цстцня яввялжя 5 см галынлыьында гум тюкцб, сонра 1 лай йеркюкц йыьырлар, йеркюкц лайынын цстцня азажыг нямлянмиш гум тюкцрляр. Щяр сонракы лай йыьылдыгда буртларын ени вя узуну 2 см азалдылыр. Йеркюкцнц йыьдыгда баш щиссяси харижи тяряфя йерляшдирилир. Яввялжя бцтцн йыьылмыш йеркюкцнцн цстцнц назик гум гаты иля юртцрляр, сонра 10Ж-йя гядяр сойутдугдан сонра, шахта вурмасын дейя, мящсулун цстцнц йенидян саман вя йа торпагла басдырырлар. Саман олмадыгда йеркюкцнцн цстцнц габагжа щясрля, онун цстцндян ися аьаж кяпяйи вя йа гуру торф тозу иля 10 см галынлыьында юртцрляр.

Йеркюкцнц 10Ж-йя гядяр сойутдугдан сонра 30Ж шахта оларса, пирамидаларын цстц аьаж кяпяйи вя йа торфла ялавя олараг басдырылыр.

Йеркюкц сахламаг цчцн газылан хяндяклярин дяринлийи 1,2 м, узунлуьу 15-5 м, ени ися 0,3-0,5 м олур. Хяндяклярин ичиндя 60Ж температур йарандыгдан сонра йеркюкцнц ора йыьырлар. Башланьыж юртцк ениш олмагла йаьыш суйунун ахмасы цчцн ялверишли вязиййятдя йерляшмялидир. Лайлар арасында 1-20Ж температур йарандыгда йеркюкц гяти олараг саман вя торпагла юртцлцр.

Хяндяклярдя йеркюкцнцн кейфиййятли сахланылмасы цчцн онун температуруна нязарят едирляр. Яэяр ичяридя 5-70Ж истилик йаранмышса, йеркюкцнц хяндяклярдян чыхарыб йа реализя едир вя йахуд анбарларда сахлайырлар.

Йеркюкцнц сахламаг цчцн даща перспективли цсул ону таралара габлашдырылмыш шякилдя сойудужуларда щава жяряйаны иля вя йахуд полиетилендян щазырланмыш кисялярдя сахламагдыр.

Сойудужуларда, буз анбарларында вя ади анбарларда йеркюкцнц йешиклярдя гумла лайланмыш шякилдя сахлайырлар. Тараларда сахладыгда йеркюкцнц дашымаг даща асандыр. Йеркюкцнц тараларда гарлама цсулу иля сахламаг хцсусиля ялверишлидир. Бу заман юртцжц материаллара тяляб азалыр. Бу цсулдан эениш истифадя едилир.

Жяфяри, жырщавуж, кярявиз вя шальам, сахланылма хцсусиййятиня эюря йеркюкцня охшайырлар. Чуьундур дагга типли анбарларда 1,5-2 м щцндцрлцйцндя йыьылмагла сахланылыр. Бцтцн мейвякюклцляр цчцн оптимал сахланылма температуру -1,0-00Ж, нисби рцтубят ися 90-95% олмалыдыр.

Кялями сахламаг цчцн анбарлары 1-2, бязян ися 3-4 мяртябя тяряжялярля (ряфлярля) аваданлыглашдырырлар.

Аьбаш кялямин орта эеж вя эежйетишян сортларыны узун мцддят сахламаг олур. Узун мцддят сахламаг цчцн Зимовка, Амаэер, Белорус, Щядиййя эежйетишян сортлары, жянубда ися Ликуришка, Краснодар, Багирски, Бирйучекут вя с. сортлар йарарлыдыр. Кялям сойуьа давамлы биткидир. Ону -20Ж-дя сахламаг олар. -10Ж температур вя 90-95% нисби рцтубят оптимал шяраит щесаб едилир.

Жянуб, жянуб-гярб вя гярб зоналарында кялями дяринлийи 0,2 м, ени 1 м вя щцндцрлцйц 0,5-0,7 м олан буртларда сахламаг даща йахшыдыр. Буртларын узунлуьу 10-20 м, араларындакы мясафя 4-5 м олур.

Йаз-йай айларында аьбаш кялями сцни сойутма иля хцсуси анбарларда сахламаг лазымдыр.

Амаэер сортлу кялямин 3 м щцндцрлцйцндя даггасыз, актив вентилйасийа иля сахланмасы чох йахшы нятижя верир. Бу заман 1 тон мящсула 1 саатда 100 м3 щава верилир. Кялями гарлама цсулу иля дя сахлайырлар.

Баш соьан мянфи 1-30Ж температурда вя 75-80% нисби рцтубятдя даща йахшы галыр. Соьаны 16-20 кг тутуму олан лоткаларда вя решоткаларда 35-50 см галынлыьында йыьыб сахлайырлар. Гарлама цсулу иля сахламада ажы соьанлардан Бессонов, Арзамас вя Ростов сортлары даща йахшы галыр.

Сарымсаьы мянфи 1-30Ж температурда вя 75-80% нисби рцтубятдя сахламаг мяслящятдир.

Йашыл эюйярти тярявязлярини 00Ж температурда вя 95-97% нисби рцтубятдя сахламаг лазымдыр. Эюйярти тярявязлярини сойудужуларда вя бузханаларда сахламаг даща ялверишлидир. Чцнки беля щалда онлар солухмадан 1-2 щяфтя гала билирляр.

Гарпыз, говун, габаг вя щямчинин помидор, хийар, бадымжан вя бибяр мювсцми тярявязлярдир.

Гарпыз вя йетишмямиш помидору 2-3 ай сахламаг мцмкцндцр. Габаг вя говунлары бцтцн гыш бойу сахламаг олар. Бибяр, бадымжан, эюй габаг вя хийары узун мцддят сахламаг олмаз.

Хийары гыса мцддятдя 10-120Ж температурда вя 90-95% нисби рцтубятдя, габаьы ися 10-120Ж температурда вя 70-75% нисби рцтубятдя узун мцддят сахламаг мцмкцндцр.

Гарпызы 30Ж температурда вя 80-85% нисби рцтубятдя сахламаг мяслящятдир. 00Ж температурда гарпыз дадыны итирир вя чцрцйцр. Сахламаг цчцн Богайев Мурашкасы, Мелмитопол-60, Дон-39, Галиб-395, Быков-22 сортлары даща перспективлидир.

Говуну 0-20Ж температурда вя 75-80% нисби рцтубятдя сахламаг олар. Орта Асийада говуну аслы щалда вя йа хяндяклярдя сахлайырлар. Говун яввялжя эцняш алтында бир аз бцрцшдцрцлцр ки, онлар узун мцддят йахшы галсын.

6.5. Мейвя вя эилямейвялярин сахланылмасы
Мейвяляри сойудужуханаларда, тябии щава жяряйаны олан анбарларда вя щямчинин тянзим олунан газ мцщити шяраитиндя сахлайырлар. Мейвялярин анбарлара йыьылмасы вя сахланылмасы шяраити мейвянин кейфиййятиня тясир эюстярир. Сахланылмаг цчцн саьлам, зядясиз вя хястялий олмайан мейвяляр сечилир. Сахланылма мцддяти, щямчинин таранын, габлашдырма материалынын кейфиййятиндян асылыдыр. Сахланылмаьа эюндярилян мал гябул мянтягясиндя вя йа експедисийа шюбясиндя чешидляндикдян сонра анбара йыьылыр. Йыьма заманы анбарын гапы йериндян узунуна доьру 2 м ениндя кечид сахланылыр. Галаглар арасындакы мясафя 30 см олмалыдыр.

Каьыза бцкцлмцш гыш сортлу алма вя армуд анбарын даща ичяри тяряфляриня, нисбятян аз мцддят цчцн сахланыланлар гапыйа йахын йыьылмалыдыр. Йешикляр рейкалар цзяриня галагланыр. Галагларын щцндцрлцйц 2-2,5 м-дян чох олмамалыдыр.

Йадда сахламаг лазымдыр ки, мейвя вя тярявяз ейни анбарда сахланыла билмяз. Йыьылмыш щяр галаьа паспорт вурулур. Бурада мейвянин ады вя сорту, эятирилмя тарихи, нетто вя брутто чякиси, гябул акты цзря кейфиййяти, щямчинин тяхмини сахланылма мцддяти эюстярилир. Мейвялярин мцхтялифлийиндян асылы олараг, онларын сахланылма шяраити вя мцддяти дя дяйишир. Йухарыда дедийимиз кими, сахланылма заманы тохумлу мейвялярдя йетишмя давам едир. Йетишмянин биринжи фазасында мейвянин ят щиссясиндя синтетик просесляр эедир, лакин мейвя щяля бярк олур. Йетишмянин икинжи фазасында тохум щисся йетишир, синтез гуртарыр вя ямяля эялмиш маддялярдя парчаланма эедир. Щямчинин анаероб парчаланма мящсулларындан етил спирти алыныр(сахланылманын икинжи дюврцндя). Бейнялхалг Стандарт Тяшкилаты мцхтялиф сорт алманын сахланылмасы цчцн 00Ж-дян йцксяк температур мяслящят эюрцр (помолоъи сортдан асылы олараг, 0-10Ж, 0-20Ж вя 3-40Ж-дяк).

Тянзим олунан газ мцщити шяраитиндя сойудужуда сахланылан алмалар цчцн температур 2-40Ж, нисби рцтубят ися 90-95% сявиййясиндя сахланылыр. Тохумлу мейвялярин сахланылмасы заманы щавада оксиэенин вя карбон газынын мигдарыны тянзимлянмякля сахланылма мцддятини артырмаг олар.

Бу сахланма цсулунун мянфи жящятляри дя вардыр. Беля ки, бурада эерметик камералардан истифадя етмяк лазым эялир. Ейни заманда камера ачыларкян бцтцн партийа мал реализя едилмялидир. Щазырда ися бизим юлкямиздя мейвянин сахланылмасындан яввял онларын полиетилен каьызлара бцкцлмяси тятбиг олунур. Беля шяраитдя мцхтялиф мейвялярин хцсусиййятляри нязяря алынмалыдыр. Цмумиййятля, сахланылма заманы алманын тяркибиндя олан сахароза вя туршулугда чох дяйишикликляр баш верир. Алма юз яввялки туршулуьунун 30-60%-ни итирир. Йетишмянин сонунда ися туршу даща чох сярф олунур. Бунун яксиня олараг там йетишмя заманы ятирли маддялярин мигдары ян йцксяк сявиййяйя чатыр. Ятрин галмасы цчцн мейвянин 0-40Ж температурда сахланылмасы мяслящят эюрцлцр. Йай алмасы цчцн температурун 00Ж иля мянфи 0,50Ж арасында, гыш алмасы цчцн ися 00Ж иля мянфи 10Ж-дя олмасы лазымдыр.

Пайыз алмасы вя армуд цчцн температур реъими вя нисби рцтубят йай алмасында олдуьу кимидир.

Харижи юлкялярдя алманы 40Ж температурда сахламаг мяслящят эюрцлцр. Беля шяраитдя сахланылан алма сатышгабаьы даща ятирли олур. Сойудужуда иткинин мигдары 15,7%-дян 11%-я гядярдир.

Алманын сойудулдугдан сонра сахланылмасы цзря дя тяжрцбяляр апарылмышдыр. Мейвя сортлары, мцхтялифлийиндян асылы олараг -20Ж иля -70Ж арасында сойудулур. Сатышгабаьы ися температур 00Ж-йя галдырылыр. Температур реъими жящятдян алмалары 3 група айырырлар.

Биринжи група Гыш бананы, Бойкен, Жыр-Щажы, Гяндил-Синаб, Гыш пармени, Симеренко ренити, Сары Синаб дахилдир. Бунлары -20Ж иля -60Ж арасында сахламаг олар. Икинжи група Сары белфлер, Бабушкин, Сары-турш, Титовка дахилдир ки, бунлары сахламаг цчцн -40Ж-дян -10Ж-йя гядяр температур лазымдыр. Цчцнжц група Розмарин, Орлеан ренети вя Наполеон дахилдир (температур -30Ж-дян 00Ж-йя гядяр). Цмумиййятля, тохумлу мейвяляри сойудужуханаларда сахладыгда онларда биокимйяви просесляр зяифляйир вя 00Ж-дя сахланылмаьа нисбятян тяняффцсцн активлийи 8-10 дяфя йавашыйыр. Бунунла йанашы, Бейнялхалг Стандарт Тяшкилаты тохумлу мейвялярин -10Ж-дян ашаьы температурда сахланылмасыны мяслящят билмир. Щалбуки Шампан ренети буз анбарларында бир илдян чох сахланылмышдыр. Сойудужуханаларда пайыз сортларындан Боровинка, Золаглы пайыз, Титовка, Пайыз зяфяраны алмалары 1-2 ай, Ялван янис, Ади Антон, Апорт, Даш Антон, Сары белфлер, Сары турш, Канада ренети кими алмалар 3-5 ай, Бабушкин, Жонатан, Гяндил-Синаб, Наполеон, Шафран Пепини, Аь розмарин кими алмалар 4-6 ай, Сары Синаб, Симеренко ренети, Шампан ренети, Жыр-Щажы, Гызылящмяди алмаларыны ися 5-9 ай сахламаг мцмкцндцр.

00Ж температурда йай армуду 1-3 щяфтя мцддятиня галыр. Пайыз армудларындан Пайыз бергамоту, Бере-Боск, Марийа-Луиза, Мешя эюзяли, Пайыз деканкасы 0,5-1 ай, Аленксандр береси, Бере-дил, Дцшес дАнгулем кими сортлар ися 1,5-2 ай сахланыла билир.

Гыш армудларындан Бергамот, Фердинанд, Гыш Вилйамсы, Пасс-крассон вя Сен-ъермен кими армуд сортлары 1-3 ай, Есперен бергамоту, Кйуре, Гыш деканкасы, Оливйе де Серр вя Йайэюрян армудлары 4-5 ай сахланыла биляр.

Алманы гарлама цсулу иля дя сахламаг тятбиг олунур. Бунун цчцн Розмарин, Шампан ренети, Гяндил-Синаб, Сары Синаб вя Симеренко ренети даща ялверишли сортлардыр.

Сахланылмаг цчцн нязярдя тутулмуш чяйирдякли мейвяляр гуру, саьлам, зядясиз вя хястяликсиз олмалыдыр. Дахилиндя хястялик мцяййян едилмиш мейвяляр сечилдикдян сонра тезликля реализя олунмалыдыр. Чяйирдякли мейвяляр даща пис галыр. Бурада йетишмишляр цчцн ян ялверишли температур -1~ 00Ж щесаб олунур. Йарымйетишмишляр цчцн ися +0,5 ~ 00Ж температур лазымдыр. Щяр ики щалда нисби рцтубят 90% тяшкил едир. Беля шяраитдя албалы вя эиласы 10 эцня гядяр, ярийи, эавалы вя шафталыны 1 айа гядяр сахламаг олар. Тохумлу мейвялярдян фяргли олараг эавалынын йетишмяси заманы йетишмяйя шякяр йох, спирт-сорбит сярф олунур. Эавалынын шякяри 50 эцн мцддятиня дяйишмяз галыр.

Цзцмцн сахланылмасы, ясасян сцни щава жяряйаны иля ишляйян ихтисаслашдырылмыш анбарларда баша чатдырылыр. Азярбайжанда цзцмчцлцйцн инкишафы иля ялагядар олараг тязя сцфря цзцмцнцн сахланылмасына да фикир верилмялидир.

Щям йени вя щям дя артыг истифадядя олмуш анбарлар цзцм йыьылмаг цчцн мцтляг щазырланмалыдыр. Цзцм йыьылмаьа 1-1,5 ай галмыш анбарларда бцтцн тямир-тикинти ишляри гуртармалыдыр. Дюшямяни хлорлу ящянэля йуйуб, анбарын щавасыны дяйишмяк вя тязя анбарлары йахшы гурутмаг лазымдыр.

Киф эюбяляклярини мящв етмяк цчцн анбарлары натриум-оксидифенолйат мящлулу иля (Препарат-5) дезинфексийа етмяк лазымдыр. Бунун 2%-ли мящлулундан щяр 1 м2 сащяйя 200 мл чилянмялидир. Бундан сонра анбарын щавасы 2-3 эцн дяйишилмялидир. Анбары мал йыьылмаьа 10-15 эцн галмыш мис купоросу гатылмыш тязя ящянэля (10 литр суйа 1,5 кг ящянэ, 100-200 гр мис купоросу) аьардырлар. Анбардакы бцтцн аваданлыьы 1%-ли формалин вя йа 5%-ли бура мящлулу иля силирляр.

Нящайят, анбары кцкцрд газы иля тцстцляйирляр. Бу мягсядля 1 м3 сащяйя 50 гр щесабы иля кцкцрд йандырырлар. Яэяр анбар яввялжядян натриум-оксидфенолйатла дезинфексийа едилмишся, онда кцкцрдцн мигдары 2 дяфя азалдылыр.

Ян йахшы цсул анбарларын щазыр кцкцрд газы балонлары иля тцстцляндирилмясидир. Дезинфексийанын бцтцн щалларында анбарын щавасыны цзцм йыьылмаздан 24-48 саат габаг йахшыжа дяйишдирмяк лазымдыр. Бундан сонра сойудужу гурьуну ишя салыб камеранын (анбарын) температуруну 3 ~ 40Ж-йя ендирмяк лазымдыр.

Цзцм йыьылдыьы сащянин йахынлыьындакы анбарда сахланажагса, анбарын температуру илк дяфя 5 ~ 80Ж-йя гядяр сойудулмалыдыр. Мящсул йыьымындан сонра анбарын температуру 40-йя ендирилир. Бцтцн ишляр эюрцлцб гуртардыгдан сонра анбарын гапысыны баьлайыб, ону яввялжя 20Ж-йя гядяр вя нящайят, 00Ж-йя гядяр сойутмаг лазымдыр. Температурун беля пилляли гайдада ашаьы салынмасы ири цзцм анбарларында даща ящямиййятлидир. Чцнки беля анбарлара мящсул 6-8 эцня йыьылыр. Кичик анбарлар ися 1-2 эцня долдурулдугда оранын температуру 2 эцн ярзиндя 5 ~ 80Ж-дян 00Ж-йя ендирилир. Цзцмцн тядрижян сойудулмасы тярлямянин гаршысыны алыр вя цзцмцн узун мцддят кейфиййятли галмасына сябяб олур.

Ейни сорт цзцм анбарларда бир тяряфя йыьылмалыдыр. Щям дя мящсул анбара йыьыларкян эяляжякдя онун анбардан чыхарылмасынын ращатлыьына да фикир вермяк лазымдыр. Сахланылмаьа чох давамлы сортлар анбарын йухары башына, аз давамлы сортлар ися гапыйа йахын йерляшдирилир. Цзцм йешикляри анбарда галаг гайдасында йыьылыр. Галаглар сойудужу гурьуларындан 60 см, тавандан 50-60 см аралы олмалыдыр ки, щава жяряйаны йахшыишлясин. Галаьын ени 2 вя йа 4 йешик гядяр олмалыдыр. Галагларын вя галагларла дивар арасында 50 см кечид гойулур. Галаьын щцндцрлцйц 14 йешик лотокдан чох олмамалыдыр.

Анбары долдурдугдан сонра щяр м3 сащяйя 5 гр щесабы иля кцкцрд тцстцсц верилир. Сонра щяр 2 айдан бир анбара йеня 2,5 г/м3 щесабы иля кцкцрд газы верилмялидир.

Цзцмцн сахланылмасы йерли шяраитдян асылы вязиййятдя баша чатдырылыр. Цзцмцн сойудужу гурьусу олмайан анбарда сахланылмасы заманы температур 0 ~ 20Ж, нисби рцтубят ися 85-95% олмалыдыр. Беля анбарларда цзцм вахташыры кцкцрд газына верилмялидир.

Цзцмц узун мцддят сахламаг цчцн анбарын температуру -1-дян -20Ж арасында, нисби рцтубят ися 85-95% олмалыдыр. Нисби рцтубятя ямялетмя кейфиййяти сахламаг цчцн лазымдыр. Башга мейвялярдя олдуьу кими, цзцмцндя сахланылма мцддяти онун сортундан асылыдыр. Беля ки, Аьадайы, Гара Крым, Чарас, Катта-курган, Гялябя, Тербаш цзцмляри бир айа гядяр, Асма, Гадын бармаьы (Щцсейни), Гарабурну, Искяндяриййя мускаты, Аь тайифи, Чящрайы тайифи сортларыны 2-3 айа гядяр, Изабелла, Чящрайы кишмиши, Нимрянэ, Гыш каталону, Шабаш, Ташлы, вя галынгабыг цзцм сортларыны ися 3-5 ай вя даща чох сахламаг олар.

Сахлама мцддятиня цзцмцн бежярилдийи йер дя тясир эюстярир. Сянайе ящямиййятли цзцмчцлцк районларында даща йахшы сахланылан цзцм сортлары ашаьыдакылардыр. Крымда Шабаш вя Ташлы, Юзбякистанда Нимрянэ, чящрайы тайифи вя с.

Цзцмц узун мцддят сахламаг цчцн ону калиум-метабиосулфатла дярманлайырлар. Цзцмцн торфла габлашдырылмасы да йахшы нятижя верир. Даща доьрусу, бу заман карбон газынын айрылмасы зяифляйир, бу ися антисептик хассяйя маликдир. Цзцмцн сахланылмасы заманы туршу вя шякярин мигдары азалыр, фруктоза нисбятян артыр, глцкоза ися тядрижян азалыр.

Цзцмцн узун мцддят сахланылмасына чякилян хяржляр тамамиля юдянилир вя ялавя эялир дя ялдя едилир. Щесабламалар эюстярмишдир ки, щяр 500 тон цзцмцн сахланылмасындан 200 мин манат эялир эютцрмяк мцмкцндцр.

Башга эилямейвялярин сахланма мцддяти ися даща аздыр. Тижарят тяшкилатларында эилямейвяляри 2-3 эцня реализя едирляр. Сойудужуда вя буз анбарларында ися эилямейвяляри 2-3 щяфтя сахламаг олар. Сойудужуда гараьаты 1-1,5 ай сахламаг мцмкцндцр. Сахланма заманы температур 0,15-дян -0,50Ж-йя гядяр олур. Нисби рцтубят щядди 90-95% арасындадыр.

Ситрус мейвяляринин саьламлыьы вя тямиз каьыза бцкцлмяси сахланма цчцн ясас шяртдир. Сахланылма цчцн айрылан нарынэинин сятщинин цчдя бири йашыл ола биляр. Бурада гцсурлу мящсулун мигдары 2%-и кечмямялидир. Сахланмада портаьала нисбятян лимон, нарынэийя нисбятян портаьал даща йахшы галыр. Нормал шяраитдя нарынэини 2-3 ай, портаьалы 3-5 ай, лимону 4-6 ай сахламаг мцмкцндцр. Ситрус мейвяляринин сахланылмасы цчцн Крыловун буз анбарындан да истифадя едилир. Анжаг бурада ситрус мейвяляринин цзяри брезентля юртцлмялидир. Сахланма заманы нисби рцтубят 85-90% арасында олмалыдыр. Йетишмямиш нарынэи вя портаьалы 4 ~ 50Ж температурда сахламаг лазымдыр.

Субтропик мейвяляри сахламаг цчцн оптимал температур вя нисби рцтубят реъимляри айры-айры мейвяляр цчцн ашаьыдакы кими мцяййян едилмишдир:

- янжири 18 ~ 200Ж-дя 1 эцн, 00Ж-дя 10 эцня гядяр, -18 вя -200Ж-дя, щямчинин -45 ~ 500Ж-дя тяжили дондурмадан сонра 100 эцня гядяр сахламаг олар.

- нары 1 ~ 20Ж-дя вя 85-90% нисби рцтубятдя 2 айдан 6 айа гядяр, тянзим олунан газ мцщитиндя (11-12% О2 вя 5-7% ЖО2) 30Ж-дя 8 ай сахламаг мцмкцндцр.

- хурманы 0 ~ 10Ж-дя вя 85-90% нисби рцтубятдя 2-3 ай сахламаг олар. Температур йцксялдикжя, хурманын йетишиб ютмяси сцрятлянир вя мейвянин сахланылма мцддяти азалыр. Бязян хурманын йетишиб ютмясини сцрятляндирмяк цчцн анбарын щавасына 1:2000 нисбятиндя етилен газы вериб эерметик баьлайырлар. 1 ~ 20Ж температурда вя 90% нисби рцтубятдя хурманын етилен газы иштиракы иля йетишмяси 2-4 эцн, газсыз йетишмяси 25 эцн давам едир.

- фейхоаны 30Ж-дя 1 айа гядяр сахламаг олар. Эюрцндцйц кими, субтропик мейвяляри сахламаг цчцн температур ясасян 1 ~ 30Ж арасында дяйишир.

- йетишмиш бананы 1 щяфтя, дярилдийи вахтдан сонра ися 30-45 эцн сахламаг олар. Бу заман анбарда 120Ж температур вя 95% нисби рцтубят олмалыдыр.

- ананас дярилдикдян сонра 20-25 эцн, там йетишдикдян чонра ися 5-8 эцн, 10 ~ 150Ж температурда вя 80-85% нисби рцтубятдя сахланыла биляр.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   27




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет