Дєріс тезистері

190 
иық аздап керілуі керек, кеуде лақтыратын қол жаққа аздап бұрылады, оң қол 
кӛкіректің алдында шынтақтан жартылай иіледі, сол қол тӛмен түсіріледі. Қол 
сермелген кезде кеуде лақтыратын қолға қарай бұрылып, артқа қарай 
шалқаяды да дененің салмағы артқа басылған аяққа түседі, оң қол артқа қарай 
созылады. Лақтырған кезде оң аяқ түзуленеді, кеуде тіктеле келіп, алға қарай 
бұрылады, лақтырудың ақырғы фазасында дененің салмағы алға басылған 
аяққа түседі. Оң аяқ сол аяқтың қатарына басылады. Сол қолмен лақтыру әдісі 
осыған ұқсас болады. «Қолды астынан алып, тік ұстап» лақтыру әдісі: 
алғашқы қалыпта аяқ иықтан кеңдеу керіледі, оң аяқ артқа салынып, оң қол 
кеуде тұста шынтақтан жартылай иіледі. Сермеген кезде оң қол тӛмен 
түсіріліп, барынша артқа сілтенеді, сӛйтіп лақтыру қолдың алға-жоғары қарай 
қозғалуымен іске асады. «Қолды үстінен алып, тік ұстап» лақтыру әдісі: 
алғашқы қалыпта аяқ иықтан сәл кеңдеу қойылады, оң аяқ артқа қойылады, оң 
қол (доп немесе кішкентай қап ұстап)-кеудеден тӛмен түсіп тұрады. Сермеген 
кезде оң қол жоғарылап, артқа қарай кетеді, содан кейін алға қарай 
бағдарланады да кішкентай қап қол басымен лақтырылады. «Қолды қапталдан 
алып, тік ұстап» лақтыру әдісі: алғашқы тұрған қалып аяқ иықтан сәл кеңдеу, 
оң аяқ артқа қойылған, зат ұстаған оң қол денені бойлап тӛмен түсірілген. 
Сермеген кезде кеуде шалқаяды, оң қол барынша артқа сілтенеді, дененің 
салмағы тізеден бүгілген, оң аяққа түседі. JIақтырған кезде оң аяқ түзуленеді, 
кеуде солға-ілгері қарай бұрылады, ал оң қол алға созылып, қол басымен зат 
лақтырылады. Лақтырудың дайындық формасы допты (немесе басқа затты) 
тастап жіберу, сондай-ақ сырғанату, домалату болып табылады. Кӛтеріп 
тастау дағдысы жарты жастан асқанда, бала ӛз қолынан затты шығарып 
жіберуді, қол басымен ойыншықты итеріп тастауды үйренген кезде дами 
бастайды. 9-10 айлығында бала кереует немесе манеждің сүйенішінен ұстап 
тұрып допты тӛмен қарай тастап жібере алады. Тастап жіберу екі қолмен 
бірдей және бір қолмен-оң, сол қолмен де жүзеге асырылады. Лақтырып 
жіберу бағыты жоғары қарай, жан-жаққа, алға қарай, кӛлденең және тік 
нысанаға бағдарлануы мүмкін. Екі жастың соңына қарай балаларда лақтырып 
жіберу кезінде қолды сермеу элементтері пайда болады. Егер балаларды сол 
қолымен лақтырып жіберуге арнайы үйретпесе, олардың кӛпшілігі кӛбінесе, 
оң қолмен лақтыруга бейім болады. Жоғарыда атап кӛрсетілгеніндей, алысқа 
лақтыру неғұрлым қарапайым форма болып табылады. 2,5 және одан 
үлкенірек жасында бала лақтырып жіберу кезінде дұрыс қозғалу техникасын 
біртіндеп игере бастайды. Кішкентай доптарды нысанаға қарай лақтырып 
жіберуді игеру қиын. Қимылдың мұндай түрінде күшті, лақтырып жіберу 
бағытын нысанаға дейінгі аралықпен және нысананың ӛзінің орналасуымен 
үйлестіру қажет. Мұндай үйлесім үшін баланың орталық жүйке жүйесінің 
дамуы, «бұлшық ет сезімінің» болуы, кӛргенін қабылдау дәлдігі, қозғалысты 
есте сақтауы және елестете білуі талап етіледі. Н.П.Кочетованың деректеріне 
қарағанда, 3-4 жасар балаларға алысқа және нысанаға қарай лақтырып жіберу 
кезінде қалай болса солай тұру тән. Алғашқы қалыпта үш жасқа қараған 
балалардың тек 10%-ы ғана және тӛрт жасқа қараған балалардың 14%-ы ғана 
дұрыс тұра алады. Бұл жаста балалар кеудесін лақтыратын қолға қарай 

191 
бұруды білмейді. Баланың нысанаға қарай лақтырып жіберу кезінде нысананы 
кӛздеуі ӛзіне қажет жаққа қадала қарау болып табылады. Нысана кӛздеу 
ұзақтығы 1 секундтан 3-4 секундқа дейін ауытқиды. Баланың лақтыруы әлсіз, 
оған лақтыру күшімен аралықты мӛлшерлеу қиын, сондықтан ол қысқа 
аралықта ғана (1-1,5 м) нысанаға тигізе алады. 3-4 жастағы балаларға жоғары 
қарай лақтырып жіберіп, кайта қағып алу да қиын. Жоғары қарай лақтырып 
жіберу кезінде үш жасқа қараған балалардың тек 20%-ы, тӛрт жасқа қараған 
балалардың 37%-ы, бес жасқа қараған балалардың 62%-ы, алты жасқа қараған 
балалардың 94%-ы, жеті жасқа қараған балалардың 97%-ы бағдар ұстай 
алады. Сондай-ақ, жастың ӛсуімен балалардың допты қағып алуды үйренуі де 
жетіледі. Мәселен, 3 жасар бала допты қолынан шығармағандай дерлік сәл 
ғана жоғары лақтырып (20-25 см) қағады, тӛрт жасқа қарағанда балалардың 
30%-ы допты қағады, олардың 25%-ы қол басымен қаға алады. 5 жасқа 
қарағандардың-52%-ы, 6 жасқа қарағандардың-95%-ы қол басы сүйектерімен 
қағады (H.П.Кочетова). Орта және ересек балалар топтарында лақтырудың әр 
түрлі жаттығулары (домалату, лақтырып жіберу және қағып алу, алысқа және 
нысанаға лақтыру, тордан асырып лақтыру) күн сайын жасалуы, ал доп 
балаларға еркін пайдалануға берілуі керек. Әр түрлі жаттығулар қаншалық 
кӛбірек қолданылса балалар кӛздеу мӛлшерінің дамуын, қимылдар мен 
икемділіктің үйлесімін талап ететін осы бір күрделі қимылдар тәсілдерін 
соншалық жақсы меңгереді. JIақтырудың әр түрлі тәсілдері балалардың мұны 
жақсы игеруге құлшынысын да туғызады. Доппен әр түрлі нұсқада жүйелі 
түрде жаттығулар жасау балалардың ӛз мүмкіндігіне сай лақтыру техникасын 
біртіндеп игеруін қалыптастырады. Балабақшамен қоштасар мерзімі таяу 
қалған кезге дейін балалар домалатудың, сырғанатудың, допты лақтырып 
жіберу мен қағып алудың, лақтырудың, допты біреуге берудің, оны қақпайлап 
алып жүрудің, кері соғудың барлық түрлерін, «доп мектебін» игеруі керек. 
Балалардың мүмкіндіктері молайған сайын оларға шығармашылық сипаттағы 
тапсырма-доппен ойнаудың жаңа тәсілдерін ойлап табу ұсынылады. Бӛлме 
ішінде және далада волейбол, баскетбол, хоккей ойындарын игеру үшін 
балаларға дӛңгелек тастағыш, доп тастағыш, кегель ойнайтын заттар, құрсау 
лақтыратын заттар, городки, бадминтон, тор, доптар, кәрзеңкелер берілуі 
керек. 

жүктеу/скачать 2.95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: