Әжинияз атындағы Нӛкис мәмлекетлик педагогикалық институты
QO‟QON HUNARMANDCHILIK TARIXI: METAL ISHLAB
жүктеу/скачать 4.15 Mb. Pdf көрінісі
|
|
QO‟QON HUNARMANDCHILIK TARIXI: METAL ISHLAB CHIQARILISHI VA METAL BUYUMLARI MISOLIDA I.Ikromov – 4 bosqich talaba Qo‟qon DPI XVIII-XIX asrlarda Markaziy Osiyo davlatlari orasida nisbatan yosh hisoblangan Qo‘qon xonligi shu davrgacha davom etib kelayotga milliy davlachiligimiz tarixida muhim o‘rin tutadi. Garchi xonlik murakkab ijtimoiy- iqtisodiy, siyosiy vaziyatlar qurshovida tashkil topgan va yashgan bo‘lsada, ammo o‘z davrida yaxshi tashkil etilgan davlat apparati, faol diplomatik aloqalari, uzoq va yaqin davlatlar bilan savdo-tijorat ishlari, hunarmandchilikning yuqori darajada tashkil etilganligi bilan ham Vatanimiz tarixining ajralmas bir qismi hisoblanadi. Xonlikning nafaqat siyosiy-ma‘muriy markazi, ayni paytda iqtisodiy va hunarmandchilik markazi ham hisoblanmish Qo‘qon shahrining O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning qarorlari asosida Xalqaro hunarmandchilik festivaliga mezbonlik qilishi ham bejiz emas. Ushbu Prezident qarorida belgilab berilgan vazifalar doirasiga nafaqat Xalqaro festvalni yuqori saviyada tashkil etish, balki Qo‘qon hunarmandchiligi tarixi, uning turlari, ustoz- shogird an‘analari, bugunda ham barhayot sulolaviy hunarmand-ustalar hayotini batafsil o‘rganish va uni keng xalq ommasiga yetkazish vazifalari kabilar kiradi[Prezident Qarori]. Umuman olganda tarixan Qo‘qonda hunarmandchilik mazmunan boy va serqirra bo‘lgan [ H.Bobobekov: 100]. Tarixiy manbalarda hunarmandchilikning misgarlik, zargarlik, harbiy qurol ishlab chiqarish, sopol va ko‘zagarlik, 56 do‘ppichilik, qog‘ozgarlik, temirchilik kabi sohalari taraqqiy etganligi aytib o‘tiladi. Qo‘qon xonligidagi hunarmandchilik haqida gapirganda, uning ayrim turlariga mahsulot yetkazib beruvchi tog‘-konchilik ishlari haqida ham to‘xtalib o‘tish lozim. Lekin xonlikda bu ishlab chiqarish sohasi shunchalik sodda va kam ediki, ular ehtiyojni qondira olmasdi. Shuning uchun mamlakatda Rossiyadan olib kelinadigan metallarning narxi anchagina arzon bo‘lgan. Xonlikdagi asosiy metal qazib chiqaruvchi joylar haqida to‘xtalsak, oltin asosan Sirdaryoga qo‘shiladigan daryolar yuqori qismlarida topilgan. Yana shuningdek, Kosonsoyda, Qoratog‘ning shimolrog‘idagi Kukreu daryosida va Chirchiq daryosi bo‘ylaridan ham topilgan [G.Isabayeva: 42]. Namangandan 4 kunlik masofada joylashgan Ketmontepa qarorgohi atroflaridan kumush va qo‘rg‘oshin qazib olinganligi ham ma‘lum. Qo‘qondagi nafis misgarlik asarlarining xomashyosi hisoblanmish mis qazib chiqarish ham mavjud bo‘lgan. Ma‘lumki XIII asrdan boshlab O‘rta Osiyoga mis va undan yasalgan ba‘zi buyumlar Eron, Qashqardan, keyiroq esa Rossiyadan keltirila boshladi. XIX asrda Qo‘qon xoni Madalixon davrida xonlikning bir qishlog‘iga yaqin joyida mis qazib chiqara boshlangan, ammo u chetdan keltirilgan misdan ko‘ra qimmatga tushganligidan to‘xtatib qo‘yilgan edi [Б.Сергеев: 6]. Bunday holat natijasida, xonlik mis tangalari Rossiyadan keltirilgan misga yarmiga teng qo‘rg‘oshin qo‘shib tayyorlanishiga ham sabab bo‘lgan [G.Isabayeva: 4]. Xonlikda mavjud tabiiy resurslar o‘sha davrdagi boshqa Markaziy Osiyo davlatlari singari bu sohada yetarli kadrlarning mavjud emasligi, sanoat taraqqiyotining past darajada bo‘lishi kabi omillar tufayli yetarlicha ishga solinmay kelingan. Qo‘qon misgar hunarmandlari tomonidan tayyorlangan amaliy san‘at namunalari nafaqat xonlik yoki Markaziy Osiyo hududdida, balki chetda ham yuqori baholangan. Qo‘qon ustalari misgarlik sohasida o‘ziga xos maktab ham yaratganlar. Buxoro ustalaridan farqli o‘laroq, Qo‘qon ustalarida asarlar nusxalarining rasmlari ham bo‘lardi; bu rasmlarni ustalar o‘zlari chizardilar. Ba‘zida esa bosma suratlardan ham foydalanardilar [Б.Сергеев: 10]. XIX asrda manbalarda Qo‘qon shahrida 400 taga yaqin misgar yashaganligi ma‘lum [Т.Абдуллаев: 103). Bu faktning o‘ziyoq sohaning Qo‘qonda qay darajada rivojlanganligidan dalolat berib turibdi. Qo‘qon hunarmandchiligiga xos xususiyatlardan biri xonlikdagi hunarmandalar do‘konlarining asosiy ko‘pchiligida bir paytning o‘zida aynan shu mahsulot ishlab chiqarilishi edi. Ular tayyorlangan mahsulotlarni do‘konlarning o‘zidayoq sotishgan. G‘oyat darajada nafis va ko‘rkam qilib ishlangan bu san‘at asarlari aholi ichki ehtiyojlarini qondirish bilan birga, chet davlatlar bilan savdoda ham asosiy va qimmatbaho tovar sifatida ko‘rilgan. Xulosa o‘rnida shuni aytishimiz mumkinki, XVIII-XIX asrlar davomida O‘rta Osiyo davlatlaridan biri sifatida hukm surgan Qo‘qon xonligida hunarmandchilik taraqqiyoti o‘zbek xalqining bir necha mingyillik tarixiy taraqqiyoti natijasida shakllangan milliy hunarmandchiligimiz an‘analarini davom ettirib, unga o‘zining munosib hissasini qo‘sha oldi. Ammo ushbu davrda jahon xalqlari tarixida sanoatning yangi sohasi hisoblanmish metal qazib olish ishlariga yetarlicha etibor 57 berilmadi. Xonlikda metal xomashyosi sifatida asosan chet mahsulotlari foydalanildi. жүктеу/скачать 4.15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|