Foydalanilgan adabiyotlar ro„yxati

163 
ҤРИП-ӘДЕТ ДӘСТҤРЛЕР – МИЛИЙ ҚӘДРИЯТ ДЕРЕГИ 
 
С.Х.Есбергенова-таяныш доктарант 
ӚзР ИА ҚҚБ Қарақалпақ гуманитар илимлер изертле
ӯ институты
 
Ҳәр бир жәмийеттиң миллеттиң ӛз үрип-әдет дәстүрлери, минез-қулқы 
ҳәм әдеп нормалары бар. Дәстүрлер, үрип-әдет – жәмийеттеги социаллық 
қатнаслардың түрлерин, мәденияттың дәрежесин кӛтери
ӯ менен бирге 
тәрбияның да тийкарғы қуралларын, адамларды жәмийетлик қадағала
ӯдың 
ҳәм бириктири
ӯдиң әҳмийетли формасын кӛрсетеди. 
Дәстүрлер халық мәдениятының бир бӛлеги болғанлықтан, онда 
адамлардың ру
ӯхый байлығының экономикалық раӯажланыӯының дәрежеси, 
басқалардан айырмашылығының барлық белгилери кӛринеди. 
Қәдриятлар болса қандайда бир жәмийеттиң ҳәм топарға тән адамлар 
турмысы ҳәм мәдениятының ҳақыйқый яки идеал ӛнимлери болған тәбият 
ҳәм жәмийет ҳәдийселериниң мазмуны болып табылады. Қәдрият 
делини
ӯиниң себеби –адамлар оны қәдирлейди, себеби қәдриятлар 
олардың жеке ҳәм жәмийетлик турмысын байытады, Қәдрият кең 
қӛлемли, кӛп мәнили, ҳикметли сӛз болып табылады.
Ӛз қәдрин билген инсан ғана басқалардың қәдрине жетеди. Ӛз милий 
қәдриятларын ҳүрмет еткен, қәстерлеген инсан ғана сол халық 
ӯәкили, деген 
уллы атаққа миясар болады. Миллий қәдрият халық ӛтмишине, илим ҳәм 
мәденият ра
ӯажына, милий әдеп-икрамлылыққа жоқары ҳүрмет белгиси 
есапланады.
Ҳақыйқый инсаныйлық - бул әдеплилик пазыйлетлериниң бири болып, 
адамларға күнделикли турмыста инсаныйлық қатнаста болы
ӯды талап етеди.
Инсаныйлық ӛзинде әтирапындағы адамларға деген ҳүрмет, исеним ҳәм 
сезим, мийзамкешлик, ту
ӯры сӛзлилик, әпиӯайылылық киби инсаныйлық 
қәсийетлерди ӛз бойына жәмлеген пидайы шӛлкемлестири
ӯши, жаңалыққа 
умтылы
ӯшы ғайратлы пазыйлетлерден есапланады. 
Қарақалпақ әдебиятының уллы классиги Бердақ Ғарғабай улы ӛзиниң 
«Балам» қосығында :
Халқың қалмасын қасыңнан, 
Киши пийел бол жастан балам, - деп келтирип ӛтеди.
Ҳақыйқый инсаныйлықтың мақсети - бул ҳәр қандай адамның қәдир-
қымбатын ҳүрметле
ӯ, ӛз санасы ҳәм ӛз-ӛзин басқара алыӯы, талапшаң 
болы
ӯға ерисиӯ, ӛзиниң ҳәм ӛзгелердиң жақсы ислерин қоллап-қуӯатлай 
алы
ӯы, ӛзиниң ҳәм басқалардың ҳуқық нормаларын билиӯи менен 
белгиленеди.
Қарақалпақ халқы тарийхында Маманбий халқымызды басқарған 
ӯақтында халық арасында жүдә әжайып дәстүрди енгизген. Бул Наӯрыз 
байрамында адамлар байрам тийкарында бир-бирине таты
ӯлық, дослық, 
ба
ӯырманлық сезимлерин оятыӯ менен бирге ӛкпе гийнени де жазыӯға ҳәм де 
жәрдемге мүтәж адамлардың ҳал- жағдайынан хабар алы
ӯға шақырады. Бул 
уллы инсаный пазыйлет.

164 
Қарақалпақ халқының милий қәдриятларының және бири кең пейиллик 
болып есаплапланады. Кең пейиллик ҳәр бир инсанды ҳәр тәреплеме 
бәркамаллыққа, кәмилликке қарай жетелейди. Буны жүзеге шығары
ӯшы 
инсанлар инсан сүйи
ӯшиликти ӛзинде толық ӛзлестирген болыӯы керек.
Ахмед Ясса
ӯийдиң айтқанында: «Инсаният дуньясы инсан сүйиӯшилик пенен 
абат». Жәнеде оның ҳикметлеринде жаманлық, надан ислер, дунья паразлық 
сыяқлы жаман иллетлерге қарсы гуреси
ӯ идеялары ӛз кӛринисин тапқан. Ол 
байлық топла
ӯ жолында ӛзиниң ар-намысын сатқан қазы-имамларға, ҳәким, 
ҳәмелдарларға жек кӛри
ӯшилик пенен қарайды ҳәм де инсаниятты әдалат 
сүйи
ӯшиликке, меҳрибанлыққа, сақый болыӯға шақырыӯ менен бирге инсан 
сүйи
ӯшилик сезимин оятады. Жатып ишерлик, теңсизлик, ҳуждансызлық 
сыяқлы әдеп-икрамлылыққа қайшы келетуғын ҳәрекетлерге қарсы гүрести 
қәлиплестирди. 
Жу
ӯмақластырып айтқанымызда жәмийетте жасап атырған ҳәр бир 
инсан 
ата-бабаларымыздан 
мийрас 
болып 
киятырған 
үрип-әдет 
дәстүрлеримизге, миллий қәдриятларымызға жу
ӯапкершилик, садықлық
сезими менен карап оны келешегимиз болған жасларымыздың санасына 
синдири
ӯди ӛзиниң перзентлик парызы деп билиӯи керек.

жүктеу/скачать 4.15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: