«Экология және орнықты даму» пәнінің эоәК
Топырақтың ластануы. Топырақ эрозиясы
жүктеу/скачать 1.35 Mb. Pdf көрінісі
|
| 9.2. Топырақтың ластануы. Топырақ эрозиясы
Топырақта оған тән емес физикалық, химиялық немсе биологиялық агенттердің болуы немесе олардың қажетті орташа жылдық деңгейден асып түсуін топырақтың ластануы дейміз. Топырақтың ластануының келесі түрлері болады: минералды техногенді қалдықтармен ластануы, улы органикалық және бейорганикалық қосылыстармен ластануы, радиоактивті заттармен ластануы. Қалыпты табиғи жағдайда топырақта болып жатқан процестердің бәрі тепе теңдікте болып, онда өздігінен тазару процестері жүріп жатады. Ал қазіргі уақытта адамның шаруашылық қызметінің дамуы барысында топырақ құрамының өзгеруі, тіпті бұзылуы жүріп жатыр. Жерлердің бұзылуымен деградациясының (төмендеу, артқа кету) негізгі факторларына мыналар жатады: эрозия, суарудың теріс салдары, жердің азуы, пайдалануға жарамсыздығы, пестицидтердің қолдануы. Судың, желдің және антропогенді фкторлардың әсерінен топырақтың беткі құнарлы қабаты эрозияға ұшырайды. Топырақтың эрозиясы дегеніміз, оның құнарлы қабатының су немесе желмен жуылып, бұзылуы. Эрозиялық процестердің сипатына байланысты қалыпты немесе геологиялық және антропогенді немесе жеделдетілген эрозия деп бөледі. Қалыпты эрозия табиғи жағдайда пайда болады және топырақ шығыны толығымен бір жылдың ішінде топырақ түзілу процесінде қалпына келеді. Антропогенді эрозия өсімдіктері жойылған табиғи ерекшелктері есепке алусыз пайдаланған жерде жүреді. Жел эрозиясы дегеніміз топырақтың беткі қабатының жел әсерімен бұзылуы. Жел эрозиясының интенсивтілігі топырақтың тұрақтылығына, 39 өсімдік жамылғыларының болуына, жер бедерінің ерекшелігіне және желдің жылдамдығына байланысты. Жел эрозиясының дамуына антропогенді факторлар үлкен үлес қосады. Мысалы, өсімдіктерді жою, агротехникалық шараларды дұрыс пайдаланбау, ретсіз мал жайыу эрозиялық процестерді үдете түседі. Жел эрозиясы жергілікті (күнделікті) және шаңды дауылдар болып бөлінеді. Шаңды дауылдар қатты және ұзақ желден болады. Желдың жылдамдығы 20-30 м/с дейін жетеді. Шаңды дауылдар көп жағдайда құрғақ аймақтарда байқалады. Шаңды дауылдар қайтымсыз топырақтың беткі құнарлы қабатын әкетеді. Олар бірнеше сағат ішінде 1 га жерден 500 тоннаға дейін топырақ әкетуі мүмкін. Су эрозиясы дегеніміз топырақтың беткі қабатының су ағынының әсерінен жуылып бұзылуы. Су эрозиясының келесі түрлерін ажыратады: беттік, жағалық, тамшылы. Су эрозиясының пайда болуына табиғи факторлар мен адамның тіршілігі әсер етеді. Топырақтың эрозияға ұшырауының алдын алу үшін агротехникалық шаралар қолданылады. Агротехникалық шараларға жерді жырту әдісін дұрыс таңдау, культивация, егістіктерді дұрыс суару жатады. жүктеу/скачать 1.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|