Экономика сериясы Серия экономическая Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Бас редактор: Б. А. Алибекова экономика ғылымдарының кандидаты, доцент Радакция алқасы

Законы международной рыночной экономики требуют иных подходов к обучению специалистов бухгалтерского учета и аудита. В мире давно существуют международные стандарты финансовой отчетности и международные стандарты аудита, которые широко используются сейчас и в Казахстане. Так, в соответствии с законом Республики Казахстан «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» субъекты крупного предпринимательства и организации публичного интереса обязаны составлять финансовую отчетность только в соответствии с международными стандартами [1]. А закон Республики Казахстан «Об аудиторской деятельности» предписывает осуществлять аудит в соответствии с названным Законом и международными стандартами аудита [2].

Практика применения международных стандартов в Республике Казахстан не может быть эффективной без теоретической подготовки специалистов в этом направлении в системе высшего и послевузовского образования. В этой связи, на наш взгляд, было бы полезным ознакомиться с международными стандартами обучения (МСО) бухгалтеров [3].

МСО определяют существенные элементы содержания и процесса образования на уровне, нацеленном на обеспечение международного признания, восприятия и применения. Их целью является совершенствование бухгалтерской профессии с помощью установления критериев минимальных требований к квалифицированным бухгалтерам в области образования, практического опыта и постоянного профессионального развития. Такая унификация позволяет восполнить пробелы в национальных системах подготовки кадров, снизить расходы на взаимное признание и расширить международную торговлю бухгалтерскими услугами. В отличие от самих бухгалтерских и аудиторских услуг, оказываемых на основе международных стандартов, у поставщиков таких услуг подобные стандарты отсутствуют.

Международные стандарты обучения не предлагают конкретные курсы, а только определяют предметные области, что вполне обоснованно, так как определенные дисциплины могут по-разному освещаться в разных странах.

Согласно МСО профессиональное образование по бухгалтерскому учету должно включать:

• 
  знания по бухгалтерскому учету, финансам и смежные знания;
  
• 
  знания организации и экономики предприятий;
  

• 
  знания и сферы компетентности в области информационных технологий.
  

Рассмотрим содержание компонентов МСО бухгалтеров в сравнении с типовым учебным планом (ТУП) и рабочим учебным планами (РУП) по специальности 050500 – «Учет и аудит» (таблица 1).

1. Сравнение компонентов Международных стандартов обучения бухгалтеров (МСО) с типовым учебным планом и рабочим учебным планами по специальности 050500 – «Учет и аудит»

Компонент	Дисциплины
	МСО	ТУП	РУП
1. Бухгалтерский учет, финансы и смежные знания	Финансовый учет и отчетность	Принципы бухгалтерского учета; Финансовый учет I; Финансовый учет II
	Управленческий учет и контроль	Управленческий учет
	Налогообложение	-	Предусмотрено изучение данной дисциплины в составе дисциплин курсов по выбору
	Торговое и коммерческое право	Основы права; Предпринимательское право
	Аудит и услуги по предоставлению уверенности	Аудит
	Финансы и финансовый менеджмент	Финансы
	Профессиональные ценности и этика	-	Изучается в составе дисциплины «Аудит» и элективной дисциплины «Международные стандарты аудита»
2. Организация и экономика предприятия	Экономика	Экономика предприятия; Микроэкономика; Макроэкономика
	Деловая среда	-
	Корпоративное управление	Менеджмент
	Деловая этика	-
	Финансовые рынки	Финансовые рынки и посредники
	Количественные методы	Эконометрика, Статистика
	Поведение организаций	-
	Принятия управленческих и стратегических решений	Управленческий учет	Экономический анализ; Разработка управленческих решений; Бизнес-планирование
	Маркетинг	Маркетинг
	Международный бизнес и глобализация		Международный бизнес
3. Предметы и сферы компетентности информационных технологий	Общие знания информационных технологий	Информатика
	Знание средств контроля в информационных системах	Информатика
	Сферы компетентности по вопросам контроля в информационных системах		Компьютерная обработка экономической информации
	Сферы компетентности как пользователя информационных технологий		Аудит и анализ в условиях современных компьютерных технологий
	Одна или несколько сфер компетентности и ролей		IC-Бухгалтерия

В составе компонента Бухгалтерский учет, финансы и смежные знания изучаются:

• 
  история бухгалтерской профессии и бухгалтерской мысли;
  
• 
  содержание, понятие, структура и значение финансовой отчетности для удовлетворения информационных потребностей внутренних и внешних пользователей, которые на их основе принимают финансовые решения;
  
• 
  национальные и международные стандарты бухгалтерского учета и аудита;
  
• 
  регулирование бухгалтерского учета;
  
• 
  управленческий учет, в том числе планирование и составление бюджета, управление затратами, контроль качества, оценка результатов деятельности и установление критериев;
  
• 
  понятие, методы и процессы контроля, которые обеспечивают точность и целостность финансовых данных, и сохранность активов предприятия;
  
• 
  законодательная база бизнеса, включая законодательство о ценных бумагах и компаниях;
  
• 
  характер аудиторских и других услуг по проверке достоверности информации, в том числе оценка рисков и выявление случаев мошенничества, а также интеллектуальные и процедурные основы для их предоставления;
  
• 
  знание финансов и финансового менеджмента, в том числе анализ финансовой отчетности, финансовых инструментов, рынков капитала – как внутренних, так и международных и управление ресурсами;
  
• 
  этические и профессиональные обязанности профессионального бухгалтера в отношении коллег и широкой общественности;
  
• 
  вопросы бухгалтерского учета в государственных и некоммерческих организациях; а также использование нефинансовых показателей деятельности предприятия.
  

В целом компонент по бухгалтерскому учету, финансам и смежным знаниям обеспечивает овладение необходимыми теоретическими и специальными знаниями по бухгалтерскому учету и аудиту.

Знания по организации и экономике предприятий охватывают такие вопросы как организация, финансирование и управления предприятий и дают представление будущим бухгалтерам знания о среде, в которой работают их работодатели и клиенты.

Обучение по вопросам организации и экономики предприятий включает:

• 
  знание макро- и микроэкономики;
  
• 
  знание деловых и финансовых рынков и способа их функционирования;
  
• 
  применение количественных методов и статистической информации для решения деловых проблем;
  
• 
  понимание корпоративного управления и деловой этики;
  
• 
  понимание организаций и среды, в котором они осуществляют свою деятельность, в том числе основные экономические, юридические, политические, социальные, технические, международные и культурные факторы, их влияние и ценности;
  
• 
  понимание межличностной и групповой динамики в организации, включая методы осуществления и управления изменениями в организациях;
  
• 
  понимание вопросов работы с персоналом и проблем людских ресурсов, управление людьми, управление проектами и маркетинг;
  
• 
  понимание организационных и операционных рисков;
  
• 
  способность объединить вышеупомянутые компоненты для достижения стратегических целей.
  

Профессиональный бухгалтер должен не только демонстрировать понимание деловых и бухгалтерских систем, но и компетентно применять нужные информационные системы и приемы в решении деловых и бухгалтерских проблем, что вполне обеспечивают дисциплины информационных технологий: «Информатика»; «Аудит и анализ в условиях современных компьютерных технологий»; «Компьютерная обработка экономической информации» и «IC-Бухгалтерия».

Таким образом, Казахстанская система обучения в бакалавриате по специальности «Учет и аудит» в целом отвечает требованиям международной типовой программы учебной подготовки бухгалтеров и обеспечивает приобретение необходимых бухгалтеру навыков.

В Республике Казахстан, лица, имеющие профессию бухгалтера могут специализироваться в следующих областях:

• 
  бухгалтерский учет в организациях различных организационно-правовых форм, в том числе в государственных учреждениях и государственных казенных предприятиях;
  
• 
  аудиторская деятельность;
  
• 
  научно-педагогическая деятельность.
  

Поэтому, принятые в Республике Казахстан два закона: «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» и «Об аудиторской деятельности», внесли существенные коррективы в процесс подготовки специалистов в области бухгалтерского учета и аудита [1,2]. Самым главным и существенным моментом стало то, что вузовская подготовка была определена первым этапом формирования специалиста. Так, в соответствии с законом Республики Казахстан «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» главными бухгалтерами публичных организаций могут быть только профессиональные бухгалтера. При этом, профессиональный бухгалтером признается только физическое лицо, имеющее сертификат профессионального бухгалтера. Другими словами, главные бухгалтера публичных организаций должны подтверждать свою профессиональную компетентность и подготовку путем прохождения сертификации на получение квалификации профессионального бухгалтера.

Сертификация осуществляется аккредитованной организацией по профессиональной сертификации бухгалтеров. К прохождению сертификации допускаются лица, имеющие высшее образование и опыт работы в бухгалтерской, экономической, финансовой, аудиторской, учетно-аналитической или контрольно-ревизионной сферах, а также лица, занимающиеся научно-преподавательской деятельностью по бухгалтерскому учету и аудиту в высших учебных заведениях и имеющие стаж практической работы в указанных сферах не менее  трех лет, что должно быть подтверждено документально, нотариально засвидетельствованной  копией трудовой книжки и/или трудового договора [5].

Аудиторская деятельность связана с предоставлением платных услуг по проведению проверок в целях выражения независимого мнения о финансовой отчетности и прочей информации, связанной с финансовой отчетностью, в соответствии с законодательством Республики Казахстан [2]. В настоящее время обязательному аудиту подлежит широкий круг организаций, влияющих на судьбы и решения миллионов пользователей. Кроме того, сфера аудиторской деятельности охватывает оказание множества услуг по профилю своей деятельности.

Для осуществления аудиторской деятельности, с учетом общественной значимости профессии, допускаются только бухгалтера прошедшие аттестацию. В соответствии с законом Республики Казахстан «Об аудиторской деятельности» к аттестации допускаются лица, имеющие высшее образование и трудовой стаж не менее трех лет в экономической, финансовой, контрольно-ревизионной или в правовой сферах или в области научно-преподавательской деятельности по бухгалтерскому учету и аудиту в высших учебных заведениях [2].

Таким образом, с помощью системы сертификации и аттестации в профессию должны попадать только претенденты с соответствующей  квалификацией.

Существует большая потребность в квалифицированных преподавателях бухгалтерского учета. Если выпускник предполагает работать преподавателем в колледже, то ему достаточно иметь академическую степень бакалавра. Если же выпускник предполагает заниматься педагогической деятельностью в вузе, то он должен иметь академическую степень магистра. Для этого нужно получить образование в магистратуре научно-педагогического направления.

Как видим, в настоящее время, как теоретические знания, так и практический опыт должны поддерживаться на соответствующем уровне и  актуализироваться на протяжении всей профессиональной деятельности бухгалтеров и аудиторов. Поэтому, не случайно предусмотрено прохождение профессиональными бухгалтерами и аудиторами курсов повышения квалификации в аккредитованных учебных центрах каждые 2 года.

Таким образом, программа образования бухгалтеров и приобретение практического опыта выходит за рамки традиционного подхода. Получение высшего образования по специальности – лишь первая ступень овладения профессией. Поэтому, будущие бухгалтера должны иметь постоянное желание совершенствоваться, учиться и внедрять в учетную практику новое.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ

1. 
   Закон Республики Казахстан «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 25.02.2007г. № 234-III ЗРК (с изменениями и дополнениями по состоянию 12.01.2012 г.)
   
2. 
   Закон Республики Казахстан «Об аудиторской деятельности» от 20.11.1998г. № 304-I ЗРК (с изменениями и дополнениями по состоянию на 05.07.2011г.)
   
3. 
   МСО 2. Содержание программ профессионального образования бухгалтеров.
   
4. 
   ГОСО РК 6.08.009-2008. Образование высшее. Бакалавриат. Специальность 050508 – учет и аудит.
   
5. 
   Квалификационные требования к претендентам на получение сертификата профессионального бухгалтера. Приказ Министра финансов Республики Казахстан от 13.12.2007г. №455
   

Бухгалтерлердің қоғамдағы бүгінгі рөлі бұл мамандықты шығармашылықты, мәртебелі және жақсы төлем ақылы етеді. Инвесторлар, кредиторлар, жұмыс берушілер және билік пен қоғамды қоса алғанда, басқа да ақпаратты пайдаланушылар, есепке және түрлі кәсіпкерлік сұрақтар бойынша есеп беруге және салық салу сұрақтарының ақпараттарына тәуелді, сүйенеді. Мұндай қызмет көрсету кезінде маманданған бухгалтерлердің мінез-құлқы түгелімен елдің және қоғамның экономикалық жақсы жағдайына мүмкіндік туғызады.

Бүгінгі бухгалтер көптеген ақпараттармен әртүрлі іс-әрекеттер жасайды, содан кейін «ол дұрыс жасап жатыр ма?» деген сұрақ туындайды. Осы туындаған сұрақтарға жауаптар-есеп бірлестігінің қызметіне бақылау жасау. Сонымен қатар бұл мамандыққа қоғамдық сенім маңызды болып табылады.

Мұндай жағдайлар мамандық тәуелсіздігіне қажеттікті әкеліп, бұл есеп бірлестігін қорғаудың құралы және бухгалтерлік есептің әдістемесінің өз бетінше дамуының салдары ретінде туындады. Этикалық нормалар мен ережелер өзінің даму барысында анықталған сатыларынан өтіп жетілдірілді. Алғашқы ұлттық ұйымдар ретінде Шотландияның (1854 ж), Англияның және Уэльстің (1870ж), Ирландияның (1880 ж) және т.б. қоғамдық бухгалтерлер институты болды. Қазіргі уақытта бұлардан басқа бухгалтерлер мен дипломдалған аналитиктердің Институты және дипломданған бухгалтерлер мен аналитиктердің жоғарғы институты қызмет етеді.

Ағымдық үлгі бойынша қоғамдық бухгалтерлердің Американдық институты (1887 ж), бухгалтерлердің Австралиялық қоғамы (1887ж), қоғамдық бухгалтерлердің Канадалық институты (1880 ж) құрылды. Мұндай қоғамдар Германия мен Францияда 1932 - 1942 жж кейін пайда болды.

Бұл институттардың мүшелеріне қойылған талаптардың ішінде өнегелік қасиеттерге маңызды орын берілді. Негізгі мақсаттар келесідей үлгіде жасалынды:

• 
  бухгалтерлердің құқықтары мен міндеттерін олардың сенушілеріне қатысты реттеу;
  
• 
  бухгалтерлердің ғылыми және өнегелілік цензін қалыптастыру;
  
• 
  осы цензге байланысты олардың шаруашылықтың әралуан саласы бойынша және әр түрлі деңгейде бухгалтер атағына ие болу құқығын тану;
  
• 
  бухгалтерлердің өзіне алған міндеттерін орындауын қадағалау, олардың қызығушылығын қорғау;
  
• 
  есептік жұмысшыларды келесідей нысандарда жазалау: алдын-ала сақтандыру, сөгістер, уақытша тізімнен шығару, атағынан айыру және сотқа беру;
  
• 
  жеке тұлға және құрылымның тапсырысы бойынша есептік сараптамалар жүргізу;
  
• 
  бухгалтерлерге көмек көрсету.
  

Жүргізілген зерттеулерді талдай отырып келесі тужырымдамага келуге болады, қазіргі уақытта бухгалтер мамандығы кейбір елдерде топтар қатарына бөлініп, олардың әрқайсысының этикалық кодексі бар. Басты топты машықтанған бухгалтерлер құрады, ал басқаларына кіретіндер: ішкі аудиторлар; басқару есебінің мамандары және қаржы менеджерлері. Бухгалтер бір немесе бірнеше ассоциацияның мүшесі бола алады

1905 жылы бірінші рет осындай ережелерді қоғамдық бухгалтерлердің Американдық ассоциациясы қабылдады. Кейін осы машықтанған қоғамдық бухгалтерлердің Американдық институты деген атқа өзгертілді. Бухгалтерлік есептің этикалық нормалары басқа да елдерде дамыды. Бүгінде бухгалтерлердің барлық негізгі қоғамдық бірігуі өздерінің мамандық этикасы кодексін жасады.

Айта кететін жағдай, этика кодексі әр түрлі ұйымдарда мазмұны мен құрылымы бойынша бір-бірінен ерекшеленеді. Бірақ этикалық стандарттарда жарияланған негізгі концепциялары Австралияда, Ұлыбританияда және АҚШ-да бірдей / 2/.

Бухгалтерлердің мамандық этикасы жұмыс этикасына тең. Бұлар серіктерінің, мінез-құлықтарының ережелері мен нормаларына негізделеніп, дамытуға мүмкіндік туғызады. Осы ережелер мен нормалардың маңыздылығы-өзара сенімділікті бекіту, серіктерін бағыттан адастырмау, өзінің ойы мен қызметі туралы серіктерін әрқашан хабардар етіп отыру және т.б.

Бухгалтер мамандығының жалпы қабылданған ережелеріне сәйкес келесілер сипатталады:

• 
  оқу және білім нәтижесінде қабылданған, анықталған нақты маманданған әдеттердің болуы;
  
• 
  жалпы қоғамға деген қатынасты клиентке де қолдануды міндет ретінде қабылдау;
  
• 
  клиенттің қызметіне шынайы қатынасты болу;
  
• 
  жұмысты орындаудың және жүргізудің стандарттарының ең жоғарғы талаптарына сай персоналдық қызмет көрсету.
  

1996 жылы бухгалтерлердің халықаралық федерациясында қабылданған маманданған бухгалтерлердің этика Кодексінде жылдан жылы қайта қаралып турады да этикалық талаптардың құрылымдық бөлімі ерекшеленеді, олар келесідей:

1) А бөлімі – барлық маманданған бухгалтерлерге;

2) В бөлімі - әйгілі түрде тәжірибеден өтіп жатқан маманданған бухгалтерлер үшін;

3) С бөлімі – жалданған маманданған бухгалтерлерге.

Кодексте бухгалтерлік мамандықтың мақсаты көрсетіліп жазылганнын бири - жұмыстың ең жақсы нәтижелерін қамтамасыз ету үшін мамандықтың жоғары стандарттарына сәйкес жұмысты орындау делинген.

Машықтанған қоғамдық бухгалтерлердің Американдық институтының мамандық этикасы бойынша айтылған кодексте келесідей адамгершілік нормалары бекітілген:

• 
  қызметтік міндеттерді орындау барысында ұйымның мүшелері объективті және тәуелсіз болулары керек;
  
• 
  қорғаушылық, күштеу, өнімділік, пайдалану және әділетсіз жарнама, қосымша жұмыс істеушілік, күштеп істеушілікке үзілді-кесілдіге тыйым салынады;
  
• 
  кеңес беруге рұқсат ету;
  
• 
  қызметтің жеке түрінен басқа делдалдық сатуға қатысуға тыйым салу.
  

• 
  бухгалтер жұмыс орнына отырмас бұрын, негізін салушының жұмысын тиянақты түрде қарап оқуы керек;
  
• 
  егер алдындағы адам жұмыс істемесе, оған жазбаша сұрақпен баруға болады, өйткені ол мамандықтың міндеті бойынша толық және дұрыс жауап беруі керек;
  
• 
  егер жұмыспен танысу кезінде жұмыс беруші заңды бұзатын болса, онда бухгалтер ұсынылған жұмыстан бас тартуға міндетті;
  
• 
  жұмыс үшін берілетін сыйақының сомасын қызметке кіріспес бұрын келісіп алу керектігі ұсынылады;
  
• 
  бухгалтер жұмыс берушімен келісім-шартты кез-келген уақытта қозғай алады;
  
• 
  кәсіпорында орын басудың болмауы келісім-шарттың жалғасуына негіз бола алмайды.
  

1. 
   жұмыс берушінің пайдасының құрамына бас бухгалтердің үлесі кірмейді;
   
2. 
   бухгалтер өзінің сыйақысын кәсіпорынның басқа қызметінің жұмысшыларымен бөлісе алмайды;
   
3. 
   бухгалтердің қолындағы клиенттің ақшасы, шот бойынша және сәйкесінше салым әдісі бойынша өзінің меншікті құралдарынан әрқашан да бөлек болуы керек.
   

Этикалық нормаларды бұзуға байланысты институттың кеңесі бухгалтердің мүше болуын уақытша тоқтатады, шектейді немесе қайта қарайды, болмаса, жағдайға байланысты басқа да шаралар қолдануы мүмкін.

Этика кодексінің халықаралық талаптары ұлттық этикалық нұсқауларға үлгі болады.

Мамандықтан хабардарлық екі фазаға бөлінуі мүмкін:

• 
  жалпы білімді білдіретін мамандықтан хабардарлықты тұтыну, мұның ізінше арнайы білім болуы керек; сәйкесінше, мамандыққа байланысты сұрақтарды оқу және дайындау, сонымен қатар белгіленген жұмыс тәжірибесінің жұмыс жасау уақыты;
  
• 
  мамандыққа хабардарлыққа дем беру бухгалтер мамандығын дамытудың қажеттілігін әрқашан түсініп ескеруді талап етеді және өзінің білімін толықтыру, мұның ішіне кіретіндер: ұлттық және халықаралық стандарттарды, нормативтерді, пәннің мамандығына байланысты есеп, аудит бойынша ережелерді (директивтерді) нұсқауды оқу.